سوڭعى جىلدارى جۋرناليستەردىڭ قوعامداعى بەدەلى مەن كاسىبي بىلىكتىلىگىنە قاتىستى سىني پىكىرلەر ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. ءبىز وسى ورايدا ايتقان پىكىرلەردى جاڭعىرتپاي-اق، ەستى جاندارعا قۇلاققاعىس رەتىندە، ءبارىمىزدىڭ يلەگەنىمىز ءبىر تەرىنىڭ پۇشپاعى ەكەنىن جادىمىزدان شىعارماي، ورىندى وي تولعاپ، ورامدى ءتۇيىن ءتۇيۋدى ماقسات ەتتىك.

ءبىزدىڭ ەلدەگى قالىپتاسقان قايشىلىقتى جاعداي – كەز كەلگەن تۇلعا، ول مەملەكەتتىك قىزمەتكەر، شەنەۋنىك بولۋى مۇمكىن نەمەسە ۇجىم جۇمىسى تۋرالى باق-تا سىن ايتىلسا، ولاردىڭ ورە تۇرەگەلىپ، بولعان وقيعانى جاپپاي ءبىر اۋىزدان جوققا شىعارۋ دەرەكتەرىنىڭ ءجيى كەزدەسۋى. ورىن العان كەلەڭسىزدىكتى مويىنداماي، ونى جاۋىپ-جاسىرعاننان ول تۇلعاعا نەمەسە ۇجىمعا كەلەر پايدا قايدا؟ ءبىز ايتىپ وتىرعان كەلەڭسىزدىك تۋرالى جازۋشى ب.كەنجەيەۆ بىلاي دەيدى: «پوستسوۆەتسكومۋ پروسترانستۆۋ سۆويستۆەننو وبيدچيۆوست. كاك تولكو كتو-تو كريتيكۋەت كازاحستان يلي روسسيۋ، ۆسە تۋت جە وگورچايۋتسيا، كا تولكو پوحۆاليت – ۆسە ناچينايۋت گورديتسيا. ا ۆوت كاكايا-نيبۋد فرانسيا حۆالۋ ي كليەۆەتۋ پريەملەت راۆنودۋشنو – نيكاك نا ەتو نە رەاگيرۋەت. پريچينا ۆ ناشيح كومپلەكساح.

ۆ امەريكە، ۆ كوتوروي يا سەيچاس جيۆۋ، يلي ۆ كانادە، گدە يا دولگيە گودى پروجيل، ۆووبششە سچيتاەتسيا حوروشيم تونوم رۋگات سترانۋ، پراۆيتەلستۆو، گوۆوريت ۆسە ۆرەميا و نەدوستاتكاح. نو نيۋ-يوركسكوي پوليسيي، دۋمايۋ، ي ۆ گولوۆۋ نە پريدەت ناپيسات وبيجەننوە پيسمو ۆ گازەتۋ، ەسلي ەە بۋدۋت رۋگات زا تو، چتو ونا سليشكوم منوگو ارەستوۆىۆاەت. تام سكورەە ۆسەگو، سوزوۆۋت سوۆەششانيە ي ناچنۋت دۋمات موجەت بىت، مى ۆ چەم-تو دەيستۆيتەلنو نەپراۆى؟» (Central Asia Monitor، سارا سادىك «باكىتجان كەنجەيەۆ و كازاحسكوم ۆ سەبە، وب سسسر...»، 10.07.2017)

ال قازىرگى تاڭدا جۋرناليستيكادا جوعارى باعالاناتىن ۇستانىمداردى بىلايشا جىكتەۋگە بولادى:

بىرىنشىدەن، بەيتاراپتىق كوزقاراس قاعيداسىن ۇستانۋ؛

ەكىنشىدەن، جۋرناليست وقىرماننىڭ، كورەرمەننىڭ، تىڭدارماننىڭ سەنىمىنە سەلكەۋ تۇسىرمەۋى كەرەك.

وسى جوعارىدا ايتىلعان ەكى قاعيداعا وراي رەسەيلىك جۋرناليست ا.ۆەنەديكتوۆتىڭ مىنا پىكىرى ءسوزىمىزدى تولىقتىرا تۇسەدى: «نەيترالنىم موجنو بىت تولكو ۆ توم گوسۋدارستۆە، گدە نەت گوسۋدارستۆەننىح سمي، دا ي تو نە وبيازاتەلنو، پوتومۋ چتو تام ۆسەم پرەدوستاۆلياەتسيا ۆوزموجنوست ۆىسكازات سۆويۋ پوزيسيۋ.

ا كتو نارودۋ بۋدەت وبەكتيۆنو وسۆەششات؟ دولجنى وستاۆاتسيا يزدانيا، كوتورىم دوۆەريە اۋديتوريي ۆاجنەە، چەم ليۋبوۆ. ليۋدي وبىچنو ليۋبيات تەح، كتو دۋماەت، كاك وني. ا دوۆەريە – ەتو كوگدا چەلوۆەك زناەت: وني منە راسسكاجۋت ۆسە كاك ەست. ۆوت مى بورەمسيا زا دوۆەريە». (و.داماسكين نەيترالنايا پوزيسيا جۋرناليستوۆ، 16.12.2013، obdamaskin.livejournal.com)

ۇشىنشىدەن، ءجۋرناليستىڭ ءوز كاسىبىنە دەگەن ادالدىعى. بۇل تۋرالى تەلەجۋرناليست دارحان ابدىك بىلاي دەيدى: «ازات ادامداردىڭ قوعامىندا رەپۋتاسيا ماڭىزدى. بۇگىن كاسىبىندە وتىرىككە بارعان ادامنىڭ سوزىنە ەرتەڭگى كۇنى ەشكىم سەنبەۋى كەرەك. ول ادام سول كاسىپتەن ءوزى كەتۋگە ءماجبۇر بولۋى كەرەك. ول مەيلى جۋرناليستيكا، ساياسات نەمەسە بيزنەس بولسىن». (دۇتبايەۆا ن. «بۇگىنگى جۋرناليستيكا: قونىسى مەن ءورىسى»، «قازاق ادەبيەتى» گازەتى، 23.06.2017 جىل)

تورتىنشىدەن، «ءبىر ەلى اۋىزعا ءتورت ەلى قاقپاق»؛

بەسىنشىدەن، ەتيكا ماسەلەسى تىكەلەي ءجۋرناليستىڭ ىشكى سەنزۋراسىنان باستاۋ الاتىنى جاسىرىن ەمەس، ياعني ونىڭ ىشكى مادەنيەتى جوعارى بولۋى كەرەك.

التىنشىدان، قازىرگى كەزدە ءسوز ءقادىرىن تۇسىنەر، ءسوز پارقىن باعالار جۋرناليستەر از دەگەندى ءجيى ەستيمىز. بۇل پىكىردىڭ جانى بار، ءبىراق ەڭ ءقاۋىپتىسى - قازىرگى قالام ۇستاعان جانداردىڭ ابايلاماي ءسوز ايتىپ، كوپشىلىكتىڭ وبالىنا قالۋى بولار ەدى.

ەتيكا ماسەلەسىنە كەلگەندە قازىرگى تاڭدا جۋرناليستەر تاراپىنان ءجيى ورىن الاتىن كەمشىلىكتەردى تومەندەگىدەي توپتاستىرۋعا بولادى:

بىرىنشىدەن، بۇگىنگى كۇندە جۋرناليستيكا كاسىبىن ءوزىنىڭ جەكە باس مۇددەسىنە پايدالانۋ جايتتارى كوپتەپ كەزدەسەدى. جۋرناليست قاسىم امانجول ايتپاقشى، «جۋرناليستيكا ارقىلى ءوز مۇددەسىن تۇگەندەگىش مىنەزدەن ارىلۋ قاجەت».

ەكىنشىدەن، جۋرناليستەردىڭ جەكە تۇلعالاردىڭ جەكە باسىنا ءتيىسۋ جانە تانىمال تۇلعالاردىڭ وتباسىلىق پروبلەمالارىن ءسوز ەتۋ دەرەكتەرى جيىلەدى، بۇل ولاردىڭ ءسوز بوستاندىعى دەڭگەيىنىڭ قانشالىقتى ەكەنىن كورسەتەدى.  

ۇشىنشىدەن، اسىعىس بايلام جاساۋ، بولعان وقيعانىڭ اق-قاراسىن تەكسەرمەي جاھانعا جار سالۋ.

تورتىنشىدەن، اسىرەساقتىق، بۇل تۋرالى تانىمال جۋرناليست داۋرەن قۋات بىلاي دەيدى: «جۋرناليستەردىڭ ءوزىن-وزى شەكتەپ، وزدەرىنە وزدەرى سەنزۋرا قويىپ العانى راس. بۇنىڭ ءوزى بىزدەگى «كوزگە كورىن­بەيتىن» سەنزۋرانىڭ پارمەنىنەن شىعىپ وتىرعان جايت. اقپاراتتىڭ ەركىن تاراۋى ءۇشىن، ءسوز بوستاندىعى ءۇشىن، ءاربىر وتكىر ماقالا ءۇشىن جۋرناليست پەن باس رەداكتور بارىن سالىپ كۇرەسپەسە، قارسى تۇرماسا، وندا سەنزۋرا كۇشەيە بەرەدى. ب ا ق ولەدى. راسىندا، ب ا ق قىزمەت­كەرىنىڭ جەكە باسىنىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن تىنىشتىعى حالىققا  شىنايى اقپارات جەتكىزۋگە  كەدەرگى بولماۋى كەرەك!»(يمامبايەۆا د.بۇگىنگى ب ا ق جانە ءسوز ەركىندىگى، «اقيقات» جۋرنالى، 28.09.2016). ال رەسەيلىك «ەحو موسكۆى» راديوستانسياسىنىڭ باس رەداكتورى الەكسەي ۆەنەديكتوۆ بۇل ماسەلە تۋرالى: «گلاۆنايا پروبلەما روسسييسكيح مەديا – ەتو ساموسەنزۋرا؛ ليۋدي پۋگايۋتسيا رانشە، چەم چتو-تو پرويسحوديت. نو ەتو پروفەسسيا نە دليا پۋگليۆىح. ۆى ۆسەگدا ناستۋپاەتە نا چي-تو ينتەرەسى، داجە ەسلي پيشەتە و بالەتە. جۋرناليستيكا – ودنا يز سامىح ريسكوۆاننىح پروفەسسيي ۆ ميرە»(و.داماسكين نەيترالنايا پوزيسيا جۋرناليستوۆ، 16.12.2013، obdamaskin.livejournal.com).   

بەسىنشىدەن، ءسوز بوستاندىعى دەگەن ۇعىمعا جەڭىل-جەلپى قاراۋ. ال شىن مانىندە «ءسوز بوستان­دىعى دەگەندە، شىندىقتى ايتۋعا كىم قابىلەتتى، كىم قۇزىرەتتى؟" دەگەن ماسە­لەنى ەستەن شىعارماۋ كەرەك. مەيلى ول جۋرناليست بولسىن، باسقا بولسىن، سول جازايىن دەپ وتىرعان شىندىقتىڭ وزە­گىنە ساناسىمەن بويلاي السا، كەڭىنەن قاراپ، ونى قوعامداعى زاڭدارمەن ۇيلەس­ءتىرىپ ايتا السا، ءسوز بوستاندىعىن پاي­دالانۋ دەگەن وسى. ال، شىندىقتى تەك مامان عانا ايتا الادى. ايتالىق، تاۋەل­ءسىز باسىلىمداردىڭ ءسوزى ءوتىمدى بو­لۋى­نىڭ ءبىر سەبەبى، وندا جازاتىنداردىڭ كوبى كاسىبي جۋرناليست ەمەس، بەلگىلى ءبىر سا­لا ماماندارى. جالپى، ءسوز بوستاندىعى قوعامنىڭ ساياسي-ازاماتتىق دەڭگەيىمەن دە انىقتالادى» (پۋبليسيست-فيلوسوف ءابدىراشيت باكىر ۇلى) (يمامبايەۆا د. بۇگىنگى ب ا ق جانە ءسوز ەركىندىگى، «اقيقات» جۋرنالى، 28.09.2016).

بۇل جەردە كاسىبي جۋرناليستەردىڭ ساياسي جانە قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعى ماڭىزدى ءرول اتقارادى.

التىنشىدان، قازاق جۋرناليستەرىنىڭ ءوزارا اۋىزبىرشىلىگىنىڭ جوقتىعى، جۋرناليستىك ىنتىماقتاستىقتىڭ بولماۋى دەر ەدىك. بۇعان بۇگىنگى كۇندە بۇل باعىتتا قوردالانىپ قالعان ماسەلەنىڭ كوپتىگى ايعاق بولادى. ءالى كۇنگە دەيىن جۋرناليستەر مارتەبەسىنىڭ ايقىندالماي وتىرۋىنىڭ ءبىر ۇشىعى دا وسىندا جاتقان سياقتى.  وسى ورايدا اششى دا بولسا شىندىق جۋرناليست قاسىم امانجولدىڭ مىنا پىكىرىن العا تارتساق ارتىق ەتپەس: «جۋرناليستەردىڭ ماماندىق دەڭگەيىندە بىر-بىرىنە جانى اشىمايتىن دارەجەگە جەتۋى، جاي عانا ارىپتەستىك تۇرعىدا دا كومەك كورسەتۋگە قۇلىقتى بولماۋى – ولاردىڭ دارەجەسىنىڭ ءتۇسىپ، جاي عانا ورىنداۋشى ۇساق-تۇيەك فۋنكسيونەرگە اينالعانىن بىلدىرەدى».

جۋرناليست مارتەبەسىنە قاتىستى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ: "بۇل وتە وزەكتى ماسەلە. بۇل ماسەلەنى جاقسىلاپ قاراۋىمىز كەرەك. مەن ۇكىمەتكە ءتيىستى تاپسىرما بەرەمىن. كەلەشەكتە، ەگەر قاجەت بولسا، جۋرناليستەردىڭ مارتەبەسى تۋرالى ءتيىستى زاڭ قابىلدايمىز. نە بولماسا، مەن ءوزىم پرەزيدەنت رەتىندە شەشىم قابىلدايمىن"، - دەگەن پىكىرى كوكەيىمىزگە ءۇمىت وتىن ۇيالاتادى.

ەل مۇددەسىن تۇگەندەر جۋرناليستەردىڭ ءوزىنىڭ كاسىبي جوعىن تۇگەندەۋگە كەلگەندە قۇلىقسىزدىق تانىتۋى، ىنتىماقتاستىق تانىتپاۋى - ءبارىمىزدى ويلاندىراتىن ماسەلە.

ورىنتاي وشانوۆا،

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى،

دوسەنت.