11 جەلتوقساندا قاستەر سارقىتحاننىڭ "ەشقاشان جوق دەمە" اتتى پسيحولوگيالىق كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى وتەدى. وسىعان وراي Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى قاستەر سارقىتحانمەن كەزدەسىپ، سۇحبات الدى. 

قاستەر سارقىتقان، جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى، تالدى قالاشىعىندا 1969 جىلى ومىرگە كەلگەن. ول 1985 جىلى وبلىس ورتالىعى قۇلجا قالاسىنداعى № 1 قازاق ورتا مەكتەبىن ءبىتىرىپ، سول جىلى ۇرىمجىدەگى شىنجاڭ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ  گەوگرافيا فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇستى. قاستەردىڭ بۇل وقۋ ورنىنا ءتۇسۋى دە، وسى كۇنگى تۇلەكتەرگە ۇلگى بولارلىق وقيعامەن ەرەكشەلەنەدى. بۇل تۋرالى اۆتور ءوزىنىڭ "اي ساۋلەلى الەمىم" -اتتى كىتابىندا بىلاي دەپ جازدى: "اكەم 1983 جىلى قازان ايىندا ومىردەن ءوتتى. ول كەزدە مەن 9-سىنىپ وقۋشىسى ەدىم. اناما ەس بولايىن دەپ شاحتەر بولىپ، كومىر قازدىم. جەتى قات جەر استىندا جۇرسەم دە، «جوعارى وقۋ ورنىن وقىسام» - دەگەن ءبىر ارمان كوكىرەگىمنەن وشپەدى. اقىرى جۇمىستان ءبىر جىل رۇقسات الىپ، مەكتەبىمە كەلدىم.  سىنىپتاستارىم 10-سىنىپقا وتكەن، ديرەكتور مەنى 9-سىنىپتى وقۋىمدى بۇيىردى. 9-سىنىپتى ەكى-اق اي وقىپ كەتكەن مەن ءۇشىن ونىڭ ايتقانى ءجون ەدى. ءبىراق،   نامىسقوي باسىم وعان كونبەي، ءوز قۇرداستارىما قوسىلدىم. ءسويتىپ ەكى جىلدىڭ ساباعىن ءبىر جىل وقىپ ۋنيۆەرسيتەتتەن ءبىر-اق شىقتىم. شىنجاڭ ۋنيۆەرسيتەتى ماعان مول ءبىلىم مەن كوزايامنىڭ ەسىگىن اشتى. ماماندىعىم ەكونوميكالىق گەوگرافيا بولعاندىقتان تۇتاس جۇڭگو ەلىن ارالاپ، قالاسى مەن دالاسىنىڭ سىرىنا قانىقتىم".

– "ەشقاشان جوق دەمە" اتتى كىتابىڭىزدى جارىققا شىعارۋداعى نەگىزگى ماقساتىڭىز قانداي؟

– وسىعان دەيىن 13 كىتاپ شىعارىپپىن. ونىڭ اراسىندا وقۋلىعى، اۋدارماسى بار، قالىڭى مەن جۇقاسى بار. ال ەندى 14-كىتابىم – پسيحولوگيالىق كىتاپ. الەمدەگى ءار ادام – بولەك الەم. قازىرگى ۋاقىتتا موتيۆاسيالىق كىتاپتار جوعارى سۇرانىسقا يە. بۇل كىتاپ «سامعا» اتتى باسپادان شىعادى. ادامنىڭ ميى جالقاۋ، ءبىز جۇرەكتىڭ قالاۋىن مۇلتىكسىز ورىنداۋىمىز كەرەك دەگەن ماقساتتا شىعاردىق. بۇل كىتاپتى ءوزىمنىڭ باسىمنان وتكەن وقيعالار نەگىزىندە جازىپ شىعاردىم. مەنىڭ اتا-بابالارىم كەزىندە امان قالۋ ءۇشىن مال-جانىن الىپ قىتايعا قاشىپ وتكەن عوي. سول كەزدەگى وقيعالارعا دا شولۋ جاساۋ ارقىلى، ءوز تاجىريبەمدەگى وقيعالاردى بايانداپ، وسىعان دەيىنگى وقىعان كىتاپتارىمنان العان بىلىمىمە شولۋ جاساۋ ارقىلى جازىلدى. كىتاپتى 3 مىڭ تيراجبەن شىعارعالى جاتىرمىز. جالپى قازىرگى كەزدە «وسى كىتاپتى وقىساڭ ميلليونەر بولساڭىز، مىقتى بيزنەسمەن بولاسىڭ» دەگەن سارىنداعى كىتاپتار كوبەيىپ كەتتى. مەن نەگىزى بۇعان تۇبەگەيلى قارسىمىن. ادام بايلىققا جەتۋ ارقىلى باقىتتى بولمايدى. ادام تابىسقا جەتۋ ارقىلى عانا باقىتتى بولادى. كەز كەلگەن ادام ءوزى راحات الاتىن جۇمىستى ىستەپ، ءوزى جاقسى كورەتىن كاسىپپەن اينالىسۋ ارقىلى تابىسقا جەتەدى. ءومىردىڭ ماقساتى بايلىق ەمەس. ادام دەگەن ەكى مەن ءبىردىڭ قاتىناسى. ءبىر دەگەن دەنە، ال ەكى دەگەنىمىز رۋح پەن جان. ادامدى سىرتىنان قاراساق ءتان دەپ ايتۋعا دا بولادى، ءبىراق ادام – ءتان ەمەس، رۋح. ال ادامنىڭ رۋحىنا ماتەريالدىق دۇنيەنىڭ ەشقانداي قاجەتى جوق. رۋح – قۇدايدان كەلگەن قۇدىرەتتى دۇنيە. ءبىز دەنەمىزدى ەمەس، رۋحىمىزدى قاناعاتتاندىرۋىمىز قاجەت. اباي اتامىز ايتقانداي، ءبىر كىرپىش بولىپ دۇنيەگە قالانۋدى ماقسات تۇتۋىمىز كەرەك. ال ەگەر بايلىقتى قۋاتىن بولساق، باقىتسىز بولامىز. سوندىقتان جاستارعا «مەن سەنى بايلىققا جەتكىزەمىن» دەۋدەن اۋلاق بولۋىمىز كەرەك. سەبەبى بۇل ماڭىزدى ەمەس. ادام تابىسقا جەتسە عانا باقىتتى ءارى سول باقىتى باياندى جانە عۇمىرلى بولادى.

– ءقازىر موتيۆاسيالىق كىتاپتار جوعارى سۇرانىسقا يە. ءبىراق بارلىعىنىڭ ايتارى ءبىر سەكىلدى بولىپ كورىنەدى. ءسىزدىڭ «ەشقاشان جوق دەمە» اتتى كىتابىڭىزدىڭ باسقا كىتاپتاردان ەرەكشەلىگى نەدە؟

– بىرىنشىدەن، بۇل كىتاپ جوعارىدا ايتىپ وتكەندەي ءبىز ەشقاشان ادامداردى باي بولۋعا شاقىرمايمىز. اركىمنىڭ ءوز قىزمەتىن ءسۇيۋدى، رۋحاني دۇنيەنى باستى ورىنعا قويۋ كەرەك دەيمىز. ادامدار ءومىردى ماتەريالدىق جاقتان عانا قاراپ، مورالدىك جاعىنان تۇسىنبەگەندىكتەن وز-وزىنە قول جۇمساپ، سۋيسيدكە بارىپ جاتادى. ومىردەگى نەگىزگى پروبلەمالاردىڭ كوبىسى ماتەريالدىق ماسەلەلەردەن باستاۋ الادى. مەن اقشا تابۋدى ۇيرەتەمىن دەپ ايتپايمىن. ادامنىڭ باقىتتى بولۋ، بولماۋى كوپتەگەن جايتتارعا بايلانىستى. ادام بولماشى وقيعادان كەيىن ءوزىن باقىتسىز نەمەسە باقىتتى دەپ ەسەپتەۋى مۇمكىن. سول سەبەپتى باقىت پەن اقشانى ەشتەڭە بايلانىستىرمايدى. ال تابىس تۇراقتى دۇنيە. ال باقىت بولەك ۇعىم. ايەل ادام كۇيەۋىنىڭ سەبەبىمەن باقىتقا جەتسە، ەر ادام اتا-اناسى مەن بالالارىنىڭ قاسىندا ءوزىن باقىتتى سەزىنۋى مۇمكىن. ال تابىستى اركىم ءوزىنىڭ ەڭبەگى ارقىلى جەتەدى. كەز كەلگەن ادام ماڭداي تەرىن توگىپ جۇمىس ىستەسە عانا تابىستى بولماق. ادام ومىرگە دامۋ ءۇشىن كەلدى. سول سەبەپتى كەز كەلگەن ادام بيىككە ورلەۋ كەرەك.

ەكىنشىدەن، بۇل كىتاپ مەنىڭ جانە اتا-بابامنىڭ باسىنان وتكەرگەن اڭگىمەلەرى ارقىلى جازىلعان. وسى ارقىلى وقىرمانعا وي سالۋدى ءجون كوردىم. 

– قازىرگى موتيۆاسيالىق كىتاپ اۆتورلارى جازعان كىتاپتارى مەن ءوزى وتكىزەتىن ترەنينگتەر ارقىلى اقشا  تاباتىنى جاسىرىن ەمەس. ال ءسىزدىڭ سۇيىكتى ءىسىڭىز قانداي؟ قالاي تابىس تاباسىز؟

– سۇيىكتى ءىسىم – شىعارماشىلىق جانە وقىتۋشىلىق. مەن كاسىپتە دە ءجۇردىم.  ءبىراق سول سالادا ءوز ورنىمدى تابا المادىم. قازاقستاندا تازا، ادال نيەتپەن كاسىپپەن اينالىسۋ قيىننىڭ قيىنى. سول سەبەپتى جان دۇنيەم مۇنى قالامادى. كەيىن ءوزىم باسقارعان كومپانيالاردىڭ وتكىزەتىنىن وتكىزىپ، جاباتىنىن جاۋىپ 2014 جىلى دامۋ جولىندا ەۆروپاعا كەتتىم. بۇل كىتاپتى 4 جىل جازدىم.

ادامعا "مىنا كىتاپ كەرەك، مىنا كىتاپ كەرەك ەمەس" – دەپ ايتا المايمىز. سەبەبى ادام بولەك الەم، بىر-بىرىنە ۇقسامايتىن ەرەكشە جاراتىلىس. باسقا ءبىر ادامعا كومەكتەسكەن كىتاپ  سىزگە كومەكتەسپەۋى مۇمكىن. ءبىراق ءوزىنىڭ قاجەتتىلىگىن وتەۋ ءۇشىن ادام ءبىر كىتاپپەن عانا شەكتەلىپ قويماۋى كەرەك. جالپى ءسىز ءبىر كىتاپ وقىساڭىز، ءبىر بولمەلى ۇيدە تۇراتىن ادام سەكىلدىسىز، ال ەكى كىتاپ وقىسا ەكى بولمەلى ۇيدە تۇرعانمەن بىردەي. وسىلاي كەتە بەرەدى. مەن كىتاپ وقىماعان ادامنان قورقامىن. شەتەلدە اعاشتى كەسپەيدى. ولار سودان كىتاپ سورەسىن جاساپ قويادى. كەز كەلگەن ادام ءوزى قىزىققان كىتاپتى الىپ كەتەدى دە، قالاسا ءوزىنىڭ قولىنداعى كىتاپتى وزگەلەردىڭ قاجەتىنە جاراسىن دەگەن نيەتپەن كىتاپ سورەسىندە قالدىرادى. مەترودا شەتەلدىكتەردىڭ 80 پايىزى كىتاپ نەمەسە گازەت وقىپ وتىرادى. ال ءبىزدىڭ مەتروداعى 100 پايىزى تەلەفون ۇستاپ وتىرادى. بۇل جاقسى ەمەس. 

– ءسىز كىتاپقا ءوزىڭىزدىڭ باستان كەشكەن وقيعالارىڭىز ارقىلى وقىرمانعا وي تاستاعىڭىز كەلەدى. سول وقيعالاردىڭ بىرىمەن بولىسسەڭىز. 

– ءبىز ارمانداۋ كەرەكتىگىن ايتامىز. مەن قىتايداعى شاحتەر كەنىندە تۋىپ ءوستىم. سودان 9-سىنىپ وقىپ جۇرگەندە اكەم ناۋقاستانىپ، قايتىس بولدى. كەيىن "وتباسىما، اناما كومەكتەسەيىن" دەپ 16 جاسىمدا شاحتەر بولدىم. قالانىڭ سىرتىندا ورنالاسقان جەرگە اۆتوبۋسپەن الىپ كەتەدى. ىشىندەگى بۋداق-بۋداق ءتۇتىندى كورىپ ۇرەيلەنىپ قالعانىم ءالى ەسىمدە. كەننىڭ ەڭ تەرەڭىندە ەڭ اۋىر جۇمىستى ىستەدىك. بۇل وتە ءقاۋىپتى جۇمىس ەدى. ادامداردى تاۋ جىنىستارى باسىپ قالۋ، توق سوعۋ، كومىر باسىپ قالۋ سەكىلدى وقيعالار وتە ءجيى بولاتىن.  مەن سول ۋاقىتتا قابىرعامدى ساناپ الاتىنداي ارىق بولدىم. ءوزىم مۇنداي جۇمىستى ىستەپ كورمەگەنمىن. بۇل جەردەن مەنى اسقاق ارمانىم الىپ شىقتى. 

بالا كەزىمدە كىتاپتى كوپ وقيتىن ەدىم. اكەم مانساپتى ادام ەدى. كىتاپحاناداعى كىتاپتاردى ەمىن-ەركىن ۇيگە الىپ كەتەتىن ەدىم. جۇمىستان شارشاعان كەزدە قيالىما ەرىك بەرەتىنمىن. ءوزىمدى كەرەمەت جازۋشى، اقىن سەكىلدى ەلەستەتىن ەدىم. ءبىراق باي بولۋدى ارمانداعانىم جوق. جەر استىنا  تۇسكەن كەزدە بارلىق ءۇمىتىم وشكەندەي بولدى. اكەم قايتىس بولدى، انام دا جوق. ەندى قيالداعى كورىنىس كوزىمنەن بال-بۇل ۇشقانداي كۇي كەشتىم. ابدەن جۇمىستان شارشاعان كەزدە بۇرىنعىداي قيالعا ەرىك بەرەتىن بولدىم  شارشاعانىمدى سولاي باساتىنمىن. قىزىل گالستۋك تاعىپ، كوستيۋم شالبارمەن ەلدىڭ الدىندا ولەڭ وقىپ تۇراتىن كەزىمدى ەلەستەتىنمىن. وسىلاي قيالداپ وتىرىپ جۇمىس ىستەي بەرەمىن. جەر استىندا كۇن-تۇن دەگەن بولمايدى. مىندەتتى تاپسىرمانى ورىنداعاننان كەيىن عانا جۇمىسىڭ اياقتالادى. "8 ساعات ىستەدىم، ەندى تۇسكى اسىمدى ىشەمىن" دەگەن سەكىلدى بىزدەگىدەي ەركىندىك مۇلدەم جوق. ولسەڭ دە، تىرىلسەڭ دە تاپسىرمانى ورىنداپ ءبىتىرۋ كەرەك. سول قيالىم شىندىققا اينالدى. قانشا ادامنىڭ الدىنا شىعىپ ءسوز سويلەدىم، ستۋدەنتتەرگە لەكسيا وقىدىم. ارمان الدامايدى دەگەننىڭ راس ەكەنىنە كوزىم جەتتى. 

– ادام بويىنداعى جالقاۋلىق پەن ەرىنشەكتىكتەن قالاي قۇتىلۋعا بولادى؟

– ميدى تازالاپ تۇرۋ كەرەك. قاجەتتىز اقپاراتتان  كومپيۋتەردى تازالاعان سەكىلدى ميدى دا تازالاپ، جاڭارتىپ وتىرۋ كەرەك. كەك ساقتاماۋ كەرەك، جۇرەكتى اشىق ۇستاعان ءجون. مەن بۇرىن كەكشىل ەدىم. "جەتىم بالا كەكشىل بولادى" دەمەكشى، كەگىمدى قايتارماي قويمايتىنمىن. كەيىن كىتاپتى، ونىڭ ىشىندە ءدىني ادەبيەتتەردى وقۋ ارقىلى بۇل مىنەزدەن ارىلدىم. مۇنىڭ ءبارى ادامنىڭ جاسى ۇلعايعان سايىن اۋىر بولادى. ال جالقاۋلىقتان قۇتىلۋ ءۇشىن ادامدا ماجبۇرلىك دەگەن نارسە بولۋى قاجەت. ماجبۇرلىك بولماسا قانداي جۇمىس، قانداي موتيۆاسيا بولسىن ورىندالۋى قيىنعا سوعادى. بىزدە جەرگىلىكتى قازاقتار «قىتايدان كەلگەندەر، وزبەكستاننان كەلگەندەر نە دەگەن پىسىق» دەپ ايتىپ جاتادى. سەبەبى ولار جۇمىس ىستەۋگە، كاسىپ اشۋعا ءماجبۇر. ولاردىڭ سەنەتىن ەشكىمى جوق. ال جەرگىلىكتى قازاقتاردىڭ اعاسى-كوكەسى، سەنەر ادامى بار. ادامدار وزدەرىنىڭ كۇن ءتارتىبىن ادەمىلەپ جاسايدى. "تاڭەرتەڭ ەرتە تۇرىپ جاتتىعۋ جاسايمىن" دەيدى. ءبىراق ءبىر كۇن ىستەيدى، كەيىن سول كۇيى قالادى. ادامدا ماجبۇرلىك بولىپ، قاتتى قالاۋ كەرەك.

– تابىسقا قالاي قول جەتكىزۋگە بولادى؟

– تابىسقا ۇڭىلگەن جان ونىڭ ەشقاشان ءوزىن كۇتىپ تۇرمايتىنىن بىلەدى. ول كەنەت كەلۋى، اياق استى كەتىپ قالۋى مۇمكىن. ءبىراق ول ادام ومىرىندە ءبىر- اق رەت كەلەتىن، قايتا اينانىپ سوقپايتىن عاجاپ قۇبىلىس ەمەس.ول ادام ءۇشىن ءومىر بويى، الدە نەشە مارتە كەلەتىن، قايتالاناتىن مۇمكىندىكتەر. بۇل مۇمكىندىكتەر ادامدارعا ءار ءتۇرلى كەزدەسەدى جانە كەزدەسۋ رەتى دە تۇرلىشە بولادى، بىرەۋگە تۇتاس دايىن كۇيىندە كەزدەسسە، بىرەۋلەرگە ەلەس بەرۋى، ال ەندى بىرەۋلەرگە جولى عانا كورسەتلۋى مۇمكىن. تابىستىڭ ادامعا كەزدەسۋ رەت سانى دا الۋان ءتۇرلى. بىرەۋلەرگە ءجيى، ال ەندى بىرەۋلەرگە سيرەك، ءتىپتى، كەي ادامدارعا كەزدەسپەۋى دە مۇمكىن. ونى ادام بالاسى كوزىمەن كورىپ، قولىمەن ۇستاي المايدى. تابىس تا اللا تاعالانىڭ جۇرەككە جاسىرعان قۇپياسىنىڭ ءبىرى. ونى ىزدەۋ كەرەك، وعان باستار جولدى بىلمەك كەرەك، سوندا عانا ونىڭ كەلگەن ءساتىن سەزىپ بىلۋگە بولادى. ال ىزدەنبەگەن جەردە ادام ونىڭ كەلگەنىن، قاسىنان ءوتىپ بارا جاتقانىن، ءتىپتى، قولىن سوزسا قۇشاعىنا قۇلاۋعا شاق تۇرعانىن دا سەزبەيدى. ال ىزدەنىپ جۇرگەن جان تابىستىڭ ءوزى تۇگىل ەلەسىن كورىپ، ءيسىن سەزەدى. كىم دە بولسا، تابىسقا جەتۋدىڭ مۇمكىندىگىن كوبىرەك العىسى كەلەدى، ءبىراق وعان ءوزىن دايىندامايدى. دايىنداۋ ءۇشىن ادام ءومىر بويى ءوزىن دامىتىپ وتىرۋى شارت. سەبەبى تابىس، ساتتىلىك ادامعا ايتىپ كەلەتىن قوناق ەمەس. سوندىقتان كەز كەلگەن ۋاقىتتا كەلەتىن تابىس ءساتىن كۇتىپ الۋعا دايىن بولۋىمىز ءتيىس. كىمدە- كىم ىزدەنىستە بولىپ، تابىس كەلەرىن كۇتىپ جۇرسە تابىس تا ونى ىزدەيدى، ونىمەن قاۋىشۋعا اسىعادى. ومىردە دە ءبىر ء-بىرىن ۇناتاتىن ادامدار عانا ءبىرىن-بىرى ساعىنادى. اللا تاعالا كىم ءوزىن ىزدەسە، ول دا سونى ىزدەيتىنىن، كىم وزىنە قاراي ءبىر قادام باسا، ول وعان قاراي ون قادام باساتىنىن، كىم وعان قاراي جۇرسە، ول سول پەندەسىنە قاراي جۇگىرەتىنىن ايتقان ەمەس پە؟ تابىس تا سول، كىم ونى ىزدەسە، ول دا سونى تابادى. سەبەبى، تابىس تا اللانىڭ قۇپياسى مەن قۇدىرەتىنىڭ ءبىرى. ىزدەگەن جاننىڭ تابىسپەن قاۋىشۋعا رەتى مەن مۇمكىندىگى جيى، ىزدەمەگەن جاننىڭ تابىسپەن قاۋىشۋ رەتى دە از بولادى. ولاي بولسا، قانداي ادامدا ونىمەن كەزەسۋگە مۇمكىندىگى بولمايدى؟ ول اقىل ەسى كەم اۋرۋ ادامدار عانا، باسقا ادامداردىڭ بارلىعى دا، ول مەيلى دەنەلىك تۇرعىدان كەمتار، كەمباعال بولسىن، مەيلى، كەدەي، الەۋمەتىك جاعدايى ناشار قوعامنىڭ ءالجۋاز توپتارى بولسىن، ولاردىڭ بارلىعىنىڭ دا تابىسقا كەزدەسۋگە مۇمكىندىگى بولادى. الايدا، شىندىعى سول ولاردىڭ تابىسپەن جولىعۋداعى رەتى از بولادى. وندا ونى قۇدايدىڭ ادىلەتسىزدىگى دەۋگە بولا ما؟ - جوق ولاي ەمەس، ماسەلە تابىستى كىمنىڭ قالاي قابىلداۋىندا جاتىر. تابىس مەيلى قالاي بولماسىن، كەز كەلگەن ادامدى ۇزاق كۇتپەيتىنىن ايتتىق، سەبەبى، وندا ءۇش ءتۇرلى قاسيەت بار. بىرىنشىدەن، تابىس تا اللانىڭ سيپاتى بار، ول اللانىڭ سىناعى، ال سىناق ۇزاق بولمايدى. ەكىنشىدەن، تابىستا ماتەريالدىق قاسيەت بار. ول قىمبات قۇندىلىق، ول قىسقا ۋاقىت ىشىندە ءوز قۇنىن تومەندەتپەيدى. ۇشىنشىدەن تابىستا ادامي سيپات بار، اشىعىن ايتقاندا تابىس سۇلۋ دا، تاكاپپار ايەل ىسپەتتەس، ول سەنى سارىلا كۇتىپ وتىرمايدى. سەنەن دە مىقتى ادام كەزدەسسە، سونىمەن ىلەسىپ كەتە بارادى. سوندىقتان تابىس وسى شاقتىڭ ناتيجەسى، وسى جەر، وسى ءسات جانە ءوزىڭ عانا، وسى ۇشەۋى تابىستى قۇرايدى. وسى ۇشەۋىنىڭ ىشىندە جەر دە، ۋاقىت تا ماڭىزدى. جەر قولايلى بولىپ، ۋاقىت ساي كەلمەسە، وندا تابىس سەنەن الىستايدى. جەر قولايلى بولىپ، ۋاقىت ءتيىمسىز بولسا، وندا دا تابىس جىراقتايدى. ءبىراق، وسىلاردىڭ ىشىندە باستى فاكتور سەنىڭ ءوزىڭ. سەبەبى، ۋاقىت قانشاما قىرىن قاراسا دا، مەكەن قانشاما قولايسىز بولسا دا، ادامنىڭ اقىل ويىن تۇنشىقتىرىپ، تۇتقىنعا ۇستاي المايدى. ادام ساناسى اللانىڭ نۇرىنداي شەكسىز جانە كۇشتى. سول ءۇشىن دە ادام ءوزىن-وزى دامىتىپ، اقىلىن كەمەلدەندىرىپ وتىرۋى ءتيىس اق. مىنە تابىس دەگەنىمىز وسى. باستىسى جەتكەن تابىستى ۇستاي بىلۋدە. كىمدە كىم جەتكەن بيىگىندە قالىپ قويسا، سول عانا ناعىز تابىسكەر. ءومىر ءوزىنىڭ سىيلىعىن باسىندا ەمەس، سوڭىندا بەرەدى دەگەنىمىز وسى.

– ءقازىر وزگەرىس كەرەك دەپ ءجيى ايتىپ جاتامىز. وزگەرۋ ءۇشىن نە قاجەت؟

– كەزىندە ءبىر ادام ايتىپتى: "مەن الەمدى وزگەرتەمىن دەدىم، وزگەرتە المادىم، ەلىمدى وزگەرتەمىن دەدىم، ءبىراق وزگەرتە المادى. وسى جاسقا كەلگەندە ءوزىمدى وزگەرتۋىم كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندىم. ءبىراق ءبارى كەش". سول سەبەپتى ءار ادام ءوزىن وزگەرتۋى كەرەك. ادامنىڭ دوسى دا، جاۋى دا  ءوزى. وسىنى ءتۇسىنىپ ادام وزگەرۋى كەرەك. ءبىراق كوپ ادام  "تاڭەرتەڭ ەرتە تۇرام" دەپ وياتقىشىن ساعات 6:00-گە قويىپ جاتادى. ءبىراق بۇل دۇرىس ەمەس. اقىرىن ءجۇرىپ، انىق باسقان ءجون. كۇندە تاڭەرتەڭ 5-10 مينۋتقا ەرتە تۇر. وسىلاي جايمەن ادام وزگەرە باستايدى. كەيىن ءوزىن وزگەرتە باستاعان ادام بيلىگى جۇرەتىن ادامداردى وزگەرتە الادى. ءوزىن وزگەرتە المايتىن ادام مەملەكەتتى، الەمدى وزگەرتە المايدى.

– "قازاق جالقاۋ، قازاق ەرىنشەك" دەگەن پىكىرلەر ءجيى ايتىلادى. بۇل قانشالىقتى دۇرىس؟

– قازاقتار تۋرالى ايتىلاتىن ءسوزدىڭ شىندىق تۇسى دا بار. ونىڭ دا تاريحي سەبەبى بار دەپ ويلايمىن. ءبىز ەۋرازيا دالاسىندا كەڭ دالانى يەلەنىپ جاتتىق. سونىمەن بىرگە كوشپەلى مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىستىق. ال مال دەگەن وزدىگىنەن جايىلادى. ءبىز سول مالدى جايىپ قويىپ، جانتايىپ جاتتىق. ال وتىرىقشىلىقپەن اينالىساتىندار تاڭمەن تالاسا تۇرادى. باسەكەلەسىپ جۇمىس ىستەيدى. باسەكەلەستىك ولاردا بىزدەن بۇرىن دامىعان. ءبىز جان جاعىمىزدا شۇرشىتتەر، قوقاندار، ورىستار بارىن بىلدىك. سول سەبەپتى دۇنيە تانىمىمىز گوريزانتال ەمەس، ۆەرتيكال باعىتتا دامىدى دەپ ويلايمىن. ءبىز رۋحاني جاعىنان دامىدىق. سول سەبەپتى ءبىزدىڭ ەرىنشەك، جالقاۋ بولۋىمىزعا گەوگرافيالىق ورىن مەن كاسىپ سەبەپكەر بولدى. سونداي-اق بىزدە باسەكەلەسىپ ءومىر ءسۇرۋ دەگەن دە كەيىنىرەك دامىدى. ءبىز بۇرىن ەشكىممەن باسەكەگە تۇسپەيتىن ەدىك. باي بولسا كىم باي بولدى؟ ءوزىمىزدىڭ تۋىسىمىز باي بولدى. ايەلىمىز ونىڭ قويىن ساۋدى. سوندىقتان ءبىز ەتتەن نە سۇتتەن قينالمادىق. ولار نە ىشسە، ءبىز دە سونى ىشتىك. بىزدە "كوشتەن قالىپ قالدىق -اۋ" دەگەن وي بولمادى. ال "قالا سالعان، وتىرىقشى حالىقتار كۇنىمدى قالاي كورەمىن؟" دەۋمەن ءومىر ءسۇردى. ولار سول كەزدىڭ وزىندە بىر-بىرىمەن باسەكەگە تۇسەتىن. ءبىراق ءبىزدىڭ حالىق رۋحاني جاعىنان باي بولدى. ان-كۇيىمىز بەن ادەبيەتىمىز باي بولدى. 

– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!