(اقىن، جۋرناليست، شالقار ۇلتتىق راديوسىنىڭ اعا رەداكتورى باقىت جاعىپار ۇلىنىڭ 50 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنايمىن)
كورشىم ءارى دوسىم ولجاس ءسولبىر ايلى تۇندەگى تانىستىق ساتىنە ءالى كۇنگە تاڭدانادى... ويتكەنى، سول جولعى تانىستىق ولجاستىڭ ويىن تۇبەگەيلى وزگەرتكەن ەدى...
ارقان بويى الىستان اندىز-اندىز تۇرعىزىلعان ءۇيدىڭ قابىرعاسى مەنمۇندالاعانى بولماسا بۇل القاپتان اۋىل ءيىسىن سەزۋ مۇمكىن ەمەس. ايلى تۇندە تىزەدەن كەلەتىن شالعىندى ءشوپتى جاپىرىپ ءۇي تىگىپ جاتىرمىز. سالعالى جاتقان ۇيگە دەيىنگى كيىز ءۇي ۇلكەن ءۇمىتتىڭ باستاۋى ەدى. كەنەت «اسسالاۋماعالايكۇم» دەپ جىلى امانداسىپ ورتا بويلى جۇقالتاڭ جىگىت كەلدى. ءمان-جاي سۇراستىق. ول بىزدەن اي بۇرىن عانا كەلىپ جاڭا تىرلىك باستاپ جاتقان كورشى ەكەن.
– قاسىمداعى اعام «قازاق راديولارى» جشس-نىڭ الماتى ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى، اقىن، جۋرناليست باقىت جاعىپار ۇلى، – دەدىم قولىمدى قالتامنان شىعارماي.
ول سەنەر سەنبەسىن بىلمەي ءارى-سارى كۇيدە ماعان ءبىر، باقىت اعاما ءبىر تاڭىرقاي قاراپ تۇتىعىپ قالدى...
– سوندا، ءسىز...
– مەن ساعان كورشى بولعالى جاتقان جارقىن دەگەن جىگىتپىن. نە بولدى، كورشى بولسام بولماي ما؟
– جو، جو، جوق، نابوروت، ءسىز جۇمىس ىستەپ، باقىت اعا قاراپ تۇرۋى كەرەك ەدى...
– ا، اعاسى باردىڭ جاعاسى بار دەگەن وسى. ءۇيدىڭ سىرى يەسىنە ءمالىم، ءوز ءۇيى بولعان سوڭ جون-جۇيەسىن جاقسى ءبىلىپ ىستەپ جاتىر دا...
بۇل كورىنىس ولجاسقا تاڭسىق بولعانىمەن مەن ءۇشىن ۇيرەنشىكتى جاعدايعا اينالعان. باقىت اعا باردا كەز-كەلگەن ءىستىڭ رەتى تابىلا كەتەدى. تەكەستەن ارقالاپ اكەلگەن ناعاشىمنىڭ 90 باس، التى قانات اقبوز ءۇيىن باقىت اعامنىڭ بازارگەلدىدەگى قۇتتى شاڭىراعىنا جيناپ، سىرلاپ، كيىزدەرىن سۋعا تيگزبەي، قۇرتقا جەگىزبەي امان ساقتاۋىمىزدىڭ ءوزى ۇلكەن ەڭبەك قانا ەمەس ۇلتتىق مۇراعا، امانتاقا دەگەن اعانىڭ شەكسىز ادالدىعىنىڭ ايعاعى ەدى...
***
مەن ءۇشىن ەڭ جاقسى ءسوز: «اۋىلعا كەتتىك». ءوز بالالارىن جىلاعانىنا قاراماي قالدىرىپ مەنى اۋىلىنا ەرتىپ الادى. بۇل ادىلەتسىزدىك عوي؟ ءبىراق، ماعان كەرەگەى وسى. شالكودەنىڭ شالعىنىنا تالاي اۋنادىم. ويتكەنى، مەن دە تۋعان جەرىمدى ەرەكشە ساعىنىپ جەتە الماي جابىعىپ ءجۇرمىن. سونى سەزگەن اعام ساعىنىشىمدى باسسىن دەپ اۋىلىنا الا كەتەدى. بارا سالا كوڭىلىم جادىرايدى، كورىنبەسە دە موينىمدى سوزىپ قاراجون جاققا جاپاقتاپ قاراي بەرەم. مۇنىمدى سەزگەن باقىت اعا تۋعان جەرىنىڭ ءار تاسى مەن ءبىر شىمشىم توپىراعىنا دەيىن سويلەتىپ ارعى-بەرگىدەن شەجىرەگە تولى سىر شەرتەدى. نەدەگەن تاۋسىلمايتىن اڭگىمە، نەدەگەن قازىناعا تولى كەۋدە ەدى؟! كوز الدىڭداعى ءتىرى تاريحتى تىڭداي بەرگىڭ كەلەدى.
باقىت اعام اپتا سايىن اۋىلىنا شاپقىلاپ بارىپ بارلىق ءىس-شارانىڭ باسى قاسىندا جۇرەدى، ۇيىمداستىرادى، جۇرگىزەدى، وتكىزەدى، قىسقاسى، شارشاۋ دەگەندى بىلمەيتىن تەمىردەن مىقتى ادام. ولاي دەيتىنىم، الماتى مەن اۋىل اراسىنداعى ساپاردا تەمىر تۇلپارى – اق نيۆاسى ابدەن توزدى. ال باقىت اعام جىگەرلى قالپىندا وزگەنىڭ ارعىماعىنا مىنگەسىپ ءالى جالىقپاي اۋىلعا بارىپ ءجۇر. ءبارىمىز دە تۋعان جەردى سۇيەمىز، ساعىنامىز، ءبىراق، باقىت اعام سياقتى ولەڭگە قوسىپ، بارا قالعان ەلگە ولكە تاريحىن ەش جالىقپاي جىر قىپ ايتىپ، ول از بولسا بۇكىل جۇمىسىنا زىر جۇگىرىپ قىزمەت ەتە الدىق پا؟! ول ءۇشىن اعامىز ەشكىمنەن اقشا نە اتاق دامەتكەن ەمەس. ءبارىمىز دە تۋعان جەردى سۇيەمىز، ءبىراق، باقىت اعامداي سۇيە المايمىز، جالىقپاي جانە قالتقىسىز قىزمەت ەتە المايمىز-اۋ. ويپىرىم-اي ءدال وسىنداي تۋعان ەل مەن وسكەن جەردى شەكسىز ءسۇيىپ، بەرىلە قىزمەت ەتۋگە دە بولادى ەكەن-اۋ؟ ول ءۇشىن ات باسىنداي الىپ جۇرەك كەرەك شىعار؟!
اي اراسىندا نەمەسە اپتا اۋناتىپ ايگۇل جەڭگەمنىڭ ارنايى شاقىرۋىمەن شۇيىركەلەسە ىشكەن شاي قانداي؟! قينالعان ساتتە قولداۋشىم، جابىققان كەزدە جۇباتۋشىم بولعان اسىل اعاممەن وتكەن ءار ءساتىم ونەگەگە تولى. وسى كەزگە دەيىن ءجۇرىپ وتكەن جولىما كوز سالسام باقىت اعامنىڭ ماعان جاساعان قامقورلىعى اكەنىڭ بالاعا دەگەن مەيىرىم-ماحابباتىنان كەم ەمەس ەكەن. سودان دا بولار، كەيدە اكەسىز جەتىم ەكەنىمدى ۇمىتىپ كەتەمىن...
***
بار قازاقتى تاڭعى ۇيقىسىنان وياتىپ، ءون-بويىنا ءور رۋح دارىتقان «قايىرلى تاڭ، قازاق ەلى» باعدارلاماسىن دايىندايتىن رەداكسيا راديو ىشىندەگى راديو سياقتى ەدى. قاربالاس جۇمىس كۇنى عانا ەمەس، ەڭبەكقورلىق پەن ەلگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك تە بىزدەن باستالاتىن ەدى. راديوعا سان تاراپتان كەلگەن سانالۋان قوناقتىڭ العاشقىسى ءبىزدىڭ تابالدىرىقتان اتتايتىن، ءبىز دايىندايتىن حاباردان ءۇنى شارتاراپقا تارايتىن. قايناعان قاربالاس ءومىر قىزىپ جاتتى...
تاڭعى ساعات 5:30. جۇمىس كەزىندە جاراقاتتانىپ قالعان باقىت اعام بالداعىنا تايانىپ ەلدەن بۇرىن ەڭ ءبىرىنشى بولىپ راديونىڭ ەسىگىنەن ەندى. باقىت اعامەن بىرگە جاڭا كۇننىڭ جاقسىلىققا تولى جىلى ساتتەرى ەرە كەلەتىن. تاڭعى التىدا باستالاتىن تىكەلەي ەفيرگە قىستىڭ سۋىعىنا قاراماي 65 شاقىرىمنان اۆتوبۋسقا وتىرىپ تاڭعى بەس جارىمدا كەلۋ دەگەن ەردىڭ ەرىنىڭ عانا قولىنان كەلەتىن ءىس ەدى. نەگىزىندە باقىت اعا ءدال وسى ۋاقىتتا كەلمەسە دە ەفير ءوز رەتىمەن ءجۇرىپ جاتاتىن. ويتكەنى، سايدىڭ تاسىنداي سايىپقىران جۋرناليستەر ءوز ءىسىنىڭ شەبەرلەرى ەدى. ونى بىلاي قويعاندا ءاربىرىمىزدىڭ دايىنداعانىمىزدى ەرىنبەي-جالىقپاي مۇقيات تىڭداپ، سەنراييىمىزدىڭ ۇتىر-نۇكتەسىنە دەيىن سۇزگىدەن ءوزى وتكىزەتىن. سويتە تۇرا بىزدەن بۇرىن جۇمىسقا كەلەدى. «سوندا باقىت اعا بىزگە سەنبەي مە» دەگەن كۇدىكتى ساۋال دا كەلەتىن. سويتسەم سەنىمىمىزدى بەكەمدەپ، بىزگە شابىت، جىگەر بەرۋ ءۇشىن كەلەدى ەكەن عوي. «جەلتوقسان 175» مەكەن-جايىنا تاڭعى ءتاتتى ۇيقىنى زورعا قيىپ ۇيقىلى-وياۋ كەلگەندە سەرگەك، ساق كۇيىندە كۇلىپ قارسى العان باقىت اعانى كورگەن جۇرگىزۋشىلەر قالاي عانا رۋحتانىپ، ارقالاناپ، ايباتتانىپ، قايراتتانىپ كەتكەنىن وزدەرى دە سەزبەي قالاتىن ەدى. تىكەلەي ەفيردە ەرەكشە ەكپىنمەن سويلەپ، ەلدى ەلەڭ ەتكىزەتىن ەرەكشە ويلاردى ايتىپ، ماڭىزدى ماسەلەلەردى قوزعاپ، قالعىپ كەتكەن قازاقى رۋحتى قايتا جاڭعىرتا وتىرىپ تىڭدارمان جۇرەگىنەن ومىرلىك ورىن العان «قايىرلى تاڭ، قازاق ەلى» تاڭعى باعدارلاماسىن بىلەتىن بولارسىز؟! ال ونىڭ مول جەتىستىگىنىڭ ءار بولىمىندە باقىت اعانىڭ وي-پايىمى، ءبىلىمى مەن تاجىريبەسى، ۇلتقا، وتانعا جاناشىرلىق سەزىمى مەن اق، ادال پەيىلى جاتقانىن مويىنداماۋ جانە ايتپاۋ ادامشىلىققا جات دەر ەدىم. سەبەبى، ميكروفون الدىندا نىق ءارى سەنىمدى سويلەگەنگە دەيىن قانشالىقتى جۇمىلا دايىندالساق، باعدارلامانى اياقتاعاننان كەيىن سونشالىقتى دەڭگەيدە قايتا سارالاپ، تىڭداپ، ۇسىنىس-پىكىر ايتىپ قورىتىندى جاسايتىنبىز. وسىنداي جاۋاپكەرشىلىك پەن جاناشىرلىق بولماعاندا ەل القاعان ەرەكشە باعدارلامانىڭ ەفيردەن تارالۋى مۇمكىن ەمەس ەدى. 65 شاقىرىمنان اۆتوبۋسقا وتىرىپ قاراڭعىدا قازاق راديوسىنىڭ ەسىگىن ەرتە اتتايتىن باقىت اعانىڭ قانداي مامان ەكەنىن وسىدان-اق انىق اڭعارعان بولارسىز؟ بۇعان دەيىن بايقاماعان بولساڭىز وسى جولداردى وقىعاننان كەيىن ويىڭىز وزگەرەر دەگەن سەنىمدەمىن...
***
قىرعيدان پانالاعان تورعايداي جاستار رەداكسياسىنان قىسىم كورىپ قامىققان ساتتە، جۇمىستان شىعۋ ءقاۋىپى ءتونىپ تۇرعان قىسىلتاياڭ كەزدە تابىلدييەۆ باقبەرگەن مەن باقىت اعالارىم پانا بولىپ تاڭعى باعدارلامالار رەداكسياسىنا قابىلدادى. «قولىنان جازۋ كەلمەيتىن ادەبيەتشى» اتانىپ قىسقارىپ بارا جاتقان جالىندى جاس ءجۋرناليستى قورعاپ الىپ، اراعا اي سالماي «قازاقستان» تەلەراديو كورپوراسياسىنىڭ العىس حات يەگەرىنە اينالدىرعان قامقور اعانىڭ جاقسىلىعىن ۇمىتۋ – ارعا سىن، ادامشىلىققا جات دەر ەدىم.
باقىت اعادان العان ۇلگى-ونەگە، تاعىلىم-تاربيەم شەكسىز. سونىڭ ءبىرى – ءىستى ءوزىڭ باستاپ ىستەۋ، ىسكەرلىكتى ءوزىڭ كورسەتۋ ارقىلى وزگەدەن تالاپ ەتۋ. باقىت اعام راديونىڭ الماتى بولىمىنە جەتەكشىلىك جاساعاندا قولىن قالتاسىنا سالىپ الىستان باقىلاۋ جاساعان جوق. قايبىرەۋلەر سەكىلدى جاي كەلىپ ەرتە كەتىپ ءوز شارۋاسىن رەتتەپ، قارا حان باسىن كۇيىتتەپ نەمەسە جاقىن-جاماعايىندارىنا جاعداي جاساعان جوق. ءوزى حابار جاسادى، سۇقبات الدى، سەنريي جازدى، تىكەلەي ەفير جۇرگىزدى. ەستي سالا ەسىڭدە قالىپ ەرەكشە اسەر ەتىپ رۋح بەرەتىن كوپتەگەن روليكتەردىڭ ءماتىن جازدى، وڭدەپ جاساتتى، قۇلاققا جاعىمدى باعدارلاما اتاۋلارىن ويلاپ تاپتى، جىل سايىن جاڭاشىلدىق ەنگىزىپ دامىتىپ وتىردى. ءقايبىر جىلى باقىت اعامىزدىڭ عيمارات سىرتىن ءوزى اقتاپ، سىرلاپ جۇرگەنىن كوزىممەن كورىپ كوڭىلىم تولقىدى. مۇنداي دا جانكەشتىلىك پەن قاراپايىمدىلىق جاساۋعا بولادى ەكەن-اۋ دەگەن ويعا قالدىم.
باقىت اعا جۇرگىزگەن ءساليحالى جينالىستار، تانىستىرىلىمدار، ادەبي جانە ەسكە الۋ كەشتەرى جيناقى ءارى تاعىلىمعا تولى كۇيدە وتەتىن. وتباسىلىق قارىم-قاتىناستارداعى اس-تويلاردى جۇرگىزۋى دە اسقان شەبەرلىك پەن شەشەندىككە قۇرىلاتىن. باقىت اعا جۇرگىزگەن كەز-كەلگەن ءىس-شارادا باسقالار سويلەمەسە دە بولادى. سەبەبى، جاۋاپكەرشىلىگى مول اعامىز ءتاستۇيىن دايىندالىپ، وزگە ەشكىم اۋىزىن اشا الماستاي ەتىپ ءدوپ باسىپ سويلەيتىن، ساۋاتتى جۇرگىزەتىن. اۋزىن اشسا جۇرەگى كورىنەتىن اقكوڭىلدىگى، جان بالاسىنىڭ كوڭىلىن اۋىرتپايتىن مەيىرىمدىلىگى، ماماندىعىنا دەگەن شەكسىز ادالدىعى، ۇلت پەن ۇرپاقتىڭ تاعدىرىنا كۇيىنەتىن جانكەشتىلىگى مەن جاناشىرلىعى، قارا جۇمىستىڭ قاندايىن بولسا دا ءجونىن تاۋىپ ىستەيتىن ەڭبەكقورلىعى مەن ىسىمەرلىگى، ءومىرىن ولەڭگە وراعان اقىندىعى، ءار حابارى تىڭدارمان جۇرەگىنە جول تاپقان كاسىبي تىلشىلىگى، ايگۇل جەڭگەممەن قوسىلا ءان شىرقايتىن انشىلىگى، ءبارى-بارىنىڭ ءبىر ازاماتتىڭ بويىنان تابىلعانى قانداي عانيبەت؟! وسىلاردىڭ بارىنەن ماڭىزدىسى، اعامىزدىڭ قايراتكەرلىك بولمىسى.
ايتپاقشى، ولجاس دوسىم باقىت اعانى قاتتى قۇرمەتتەيتىن ەڭ جاقسى ىنىلەرىنىڭ بىرىنە اينالدى...
باقىت اعانىڭ قايراتكەرلىگى جايىندا دا كوپ اڭگىمە ايتۋعا بولادى. بىرنەشەۋىن اتاپ وتەيىن: راديونىڭ ۇلتتىق بولمىسى مەن قۋاتىن جوعالتپاۋىنا، تەلەراديو جايعاسقان عيمراتتىڭ جەكەگە ءوتىپ كەتپەۋىنە بار كۇش-قۋاتىن ارناۋى، ۇجىمداعى مىقتى مامانداردى جاپپاي قىسقارۋدان امان الىپ قالۋى جەكە-جەكە تالداپ-تارازىلاۋعا تاتيتىن ىزگىلىگى مول ىس-ارەكەتتەر. ال راديو قابىرعاسىنا ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنۇلىنا ارناپ ەسكەرتكىش تاقتا ورناتۋ، ايالداماعا “قازاق راديوسى” اتاۋىن بەرۋ جانە ونى قوعامدىق كولىكتەردە جاعىمدى تۇردە حابارلاتۋ، سول ايالدامادان راديونىڭ ساڭقىلداپ تۇرۋى، ارنايى اتاۋلى كۇندەر تىزىمىنە 1-قازاندى “راديو قىزمەتكەرلەر كۇنى” رەتىندە بەكىتۋگە ىقپال ەتۋى سياقتى كەسەك-كەسەك ىستەردىڭ ىسكە اسىرۋشىسى ەكەنىن جۇرتتىڭ كوبى بىلمەيدى. وسىنشاما جەمىستى جۇمىستارى ءۇشىن جوعارى جاقتان ات، اتاق، سىي-سياپات دامەتكەن ەمەس. ءتىپتى بەرىلگەلى جاتقان ماراپاتتاردان، استاناعا ارنايى شاقىرىلىعان جاۋاپتى لاۋازىمدىق جۇمىستاردان باس تارتتى. ەسەسىنە ءوزى جەتەكشى بولعان كەزدە قاراماعىنداعى قىزمەتكەرلەرىنە مينيسترلىك دەڭگەيىندە العىس حاتتار مەن قۇرمەت گراموتالارىن اپەرىپ جىلدار بويى ەڭبەگى باعالانباي كەلگەن جۋرناليستەردىڭ ەڭسەسىن كوتەرىپ شابىت بەردى. بۇل باقىت اعانىڭ تەكتىلگى مەن ارلى ازامات رەتىندەگى تۇلعالىق بولمىسىن ارتتىرا ءتۇستى.
ەردىڭ جاسى ەلۋگە ەلىنە ەرەن ەڭبەك ەتە ءجۇرىپ تولاعاي تابىسپەن جەتكەن ارداقتى اعانىڭ مەرەيتويى قۇتتى، مارتەبەسى ۇستەم بولا بەرسىن دەپ تىلەيمىن!
ايتپاقشى، ولجاس دوسىم باقىت اعانى قاتتى قۇرمەتتەيتىن ەڭ جاقسى ىنىلەرىنىڭ بىرىنە اينالدى...
جارقىن سالەن ۇلى، جۋرناليست
