تاۋەلسىز قازاقستان تاريحىنىڭ العاشقى 15 جىلىندا بيلىكتە ءجۇرىپ بيلىككە قارسى تاراپقا وتكەن ساياساتكەرلەر از بولمالى. الايدا ولاردىڭ دەنى قۋعىنعا ۇشىرادى، قىلمىستىق ىستەر بويىنشا ءتۇرلى ايىپ تاعىلىپ، تۇرمەگە قامالدى، شەتەلگە قاشۋعا ءماجبۇر بولىپ، سىرتتاي سوتتالدى. بيلىككە باسەكەلەس اتانعان سوڭعى ءىرى تۇلعالار ءومىرى ولىممەن اياقتالدى. سودان بەرى بيلىك ىشىندە ءجۇرىپ بيلىككە اشىق قارسىلاسقان ءىرى ساياساتكەرلەر بوي كورسەتپەدى. سودان بەرى جيىرما جىلعا جۋىق ۋاقىت وتە شىقتى. جىلى كابينەت، جۇمساق كرەسلونى تاۋەكەلى كوپ كۇرەسكەرلىككە الماستىرعان ازاماتتار ەندى بىرەۋدىڭ جادىنان شىعا باستاسا، كەيىنگى جاستار ولاردى مۇلدە تانىماۋى مۇمكىن. از-كەم ەسكە تۇسىرەلىك.

اكەجان قاجىگەلدين

جوعارى بيلىكتەن وتستاۆكاعا كەتىپ، اشىق وپپوزيسياعا شىققان العاشقى ساياساتكەر. قازاقستاننىڭ ەكىنشى پرەمەر-مينيسترى. 1997 جىلى وتستاۆكاعا كەتىپ، ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتى اۆتوريتاريزم ورناتتى، نەوپوتيزمدى ءورشىتىپ، ادام قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلۋىنا نەمقۇرايلىلىق تانىتتى دەپ ايىپتادى. 1998 جىلى پرەزيدەنت سايلاۋىنا كانديداتۋراسىن ۇسىناتىنىن ءمالىم ەتتى. الايدا ۇستىنەن ءىس قوزعالىپ، سول جىلى شەتەلگە كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. 2001 جىلى «لاۋازىمدىق وكىلەتتىگىن اسىرا پايدالاندى جانە پارا الدى» دەگەن ايىپپەن سىرتتاي 10 جىلعا سوتتادى. 

بالتاش تۇرسىمبايەۆ

بيىل تامىز ايىندا ومىردەن وتكەن ساياساتكەر دە تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى كارەراسى ورلەپ، جوعارى لاۋازىمدار اتقارعان. 1991-1995 جىلدارى پرەمەر-مينيستردىڭ ورىنباسارى، اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى، قوستاناي وبلىسىنىڭ اكىمى، قاۋىپسىزدىك كەڭەسى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ارناۋلى تاپسىرمالار جونىندەگى ەلشىسى، قازاقستاننىڭ تۇركياداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى بولدى. ەلشى بولا ءجۇرىپ، بيلىكتى سىنادى. 1998 جىلى ەلشىلىكتەن، پرەمەر-مينيستردىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنە اۋىستىرىلىپ، نازاربايەۆ قايتا سايلانعان پرەزيدەنت سايلاۋىنان كەيىن قىزمەتىنەن بوساتىلدى. سودان بەرى اقىرعى كۇندەرىنە دەيىن ەلدىڭ قوعامدىق ساياسي ومىرىنە بەلسەنە ارالاستى. ءتىپتى ومىردەن وتەردەن از ۋاقىت بۇرىن ساياسي پارتيا قۇراتىنىن ءمالىم ەتكەن.

سەرىكبولسىن ءابدىلدين

قازاق سسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى، ونىڭ ءتوراعاسى بولعان، 1999 جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋىندا نازاربايەۆتىڭ نەگىزگى قارسىلاسى اتانىپ، سول جىلى دەپۋتات بولىپ سايلانعان سەرىكبولسىن ءابدىلدين ەكىنشى مىڭجىلدىقتىڭ اياعى، جاڭا مىڭجىلدىقتىڭ باسىندا بيلىكتى، سونىڭ ىشىندە ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتى اشىق سىناعان كورنەكتى تۇلعالاردىڭ ءبىرى. ول ەكس-قارسىلاسىنىڭ كەمشىلىگىن ايتقانىمەن، ساياساتىن سىناعانىمەن «جەكە باس ارازدىعىم جوق» دەپ وتىراتىن. ءتىپتى نازاربايەۆتىڭ ارتىقشىلىعىن دا تىزۋدەن تارتىنعان ەمەس. 2010 جىلى ءوز ەركىمەن قازاقستان كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ءتوراعالىعىنان كەتكەن. 2019 جىلى 31 جەلتوقساندا ومىردەن ءوتتى. 

مۇحتار ءابليازوۆ

ءابليازوۆ تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى كاسىپكەرلىكپەن اينالىسىپ، 1997 جىلى «KEGOC» ۇلتتىق كومپانياسىنا باسشى، 1998 جىلى ەنەرگاتيكا ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالادى. 1999 جىلى نازاربايەۆتىڭ باسقارۋ ءتاسىلى جۇيەلى رەفورما جاساۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى دەپ سول كەزدەگى پرەزيدەنتكە سىن ايتىپ، ۇزاماي اقشا جىمقىردى، قىلمىستىق توپ قۇردى دەگەن كۇدىككە ىلىنەدى. 2001 جىلى ءبىر توپ شەنەۋنىكپەن بىرگە قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى قوعامدىق بىرلەستىگىن قۇراتىنىن جاريالادى. ۇزاماي قاماۋعا الىنىپ، 6 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلادى. 2003 جىلى ساياساتقا ارالاسپايمىن دەگەن شارتپەن بوستاندىققا شىعىپ، ءتۇرلى قارجى ۇيىمدارىن باسقارادى. 2009 جىلى تۇران الەم بانكى مەن تەمىر بانكتىڭ قارجىسىن جىمقىردى دەپ ايىپتالىپ، شەتەلگە قاشىپ كەتتى. قازاقستان سوتى ونى سىرتتاي 20 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىردى. ءابليازوۆتىڭ ۇستىنەن قازاقستاننان بولەك رەسەي جانە ۇلىبريتانيا ءىس قوزعاعان. ال فرانسيا ونى ساياسي سەبەپپەن قۋعىنعا ۇشىرادى دەپ تانىپ، 2020 جىلى بوسقىن مارتەبەسىن بەرگەن. ءابليازوۆ ءالى كۇنگە دەيىن فرانسيادا. الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى قازاقستان ازاماتتارىنا جاقتاستارىنا ءجيى ۇندەۋ تاستايدى. 2017 جىلى قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى قوزعالىسىن قۇرعانىن ءمالىم ەتكەن. الايدا بۇل قوزعالىستىڭ 2002 جىلعى قوزعالىسقا ەش قاتىسى جوق. قوزعالىس قازاقستاندا ەكسترەميستتىك دەپ تانىلىپ، بەلسەندىلەرى ۇدايى قۇزىرعى ورگان باقىلاۋىندا جۇرەدى. ميتينگكە شىقسا، بىردەن قامالادى. ال ەۋروپارلامەنت ءابليازوۆتىڭ قدت قوزعالىسىن "بەيبىت ساياسي قوزعالىس" دەپ اتاعان.

عالىمجان جاقيانوۆ

مۇحتار ابليازوۆپەن بىرگە 2002 جىلعى قدت بىرلەستىگىن قۇرۋشىلاردىڭ ءبىرى. بىرلەستىك قۇرىلاتىنىن ايتقاننان كەيىن پاۆلودار وبلىسى اكىمى قىزمەتىنەن الىنىپ، ارتىنشا قامالعان. تۇرمەدە الدەكىمدەر قاستاندىق ۇيىمداستىرماق بولعان. 2005 جىلى شارتتى جازامەن بوساپ، شەتەلگە كەتەدى. موڭعوليادا، اقش-تا ۇزاق جىل تۇرىپ جۋىردا ەلگە ورالعان. 

جارماحان تۇياقباي

كەڭەس وكىمەتى كەزىندە، ارتىنشا تاۋەلسىز قازاقستان تۇسىندا قۇقىق قورعاۋ سالاسىندا كوپ-كورىم لاۋازىم اتقارعان جارماحان تۇياقباي تەرگەۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى، باس پروكۋرور ورىنباسارى، ءماجىلىس دەپۋتاتى/ءتوراعاسى بولا ءجۇرىپ 2004 جىلى وپپوزيسياعا كەتەتىنىن ءمالىم ەتتى. 2005 جىلى «ادىلەتتى قازاقستان ءۇشىن» دەموكراتيالىق كۇشتەر بلوگى اتىنان وپپوزيسيانىڭ ورتاق كانديداتى رەتىندە پرەزيدەنتتىككە كانديدات اتانادى. 2006 جىلدان 2019 جىلعا دەيىن جالپى ۇلتتىق سوسيال-دەموكراتيالىق پارتياسىنا ءتوراعالىپ ەتەدى. الايدا ءوزىن وپپوزيسيالىق سانايتىن ساياسي ۇيىم تۇياقباي تۇسىندا ەلدەگى سايلاۋلارعا بويكوت جاريالاۋمەن شەكتەلىپ، ساياسي ناۋقانداردان تىس قالىپ كەلدى. تۇياقباي تۋرالى ەل اراسىندا «جسدپ-نى بيلىككە وتكىزىپ بەردى» دەگەن اڭگىمە بار. 

زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ 

اسا ءىرى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، قوعامدا سالماعى بار ساياساتكەر ەدى. الماتى اكىمى، ءماجىلىس دەپۋتاتى، الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى، توتەنشە جاعدايلار اگەنتتىگىڭ ءتوراعاسى قىزمەتتەرىن اتقارعان. 2004 جىلى ناۋرىزدا نۇرسۇلتان نازاربايەۆتى سىناعاننان كەيىن اگەنتتىك جەتەكشىلىگىنەن الىنعان. ارتىنشا وپپوزيسياعا ءوتىپ، كوررۋپسياعا قارسى قوعامدىق كوميتەت قۇراتىنىن جاريالادى. «ادىلەتتى قازاقستان ءۇشىن» وپپوزيسيالىق قوزعالىسىنىڭ قۇرىلتاي كوميتەتىنە ەندى. نازاربايەۆتى اشىق تۇردە جەمقور دەپ اتاپ، «بيلىكتى زاڭسىز يەمدەنىپ وتىر» دەپ ايىپتايدى. سول كەزدە ەلدە كەزەكتى مەرزىمىنەن بۇرىنعى پرەزيدەنت سايلاۋى ناۋقانى ءجۇرىپ جاتقان. سايلاۋعا ءبىر ايداي ۋاقىت قالعاندا، 2005 جىلعى 12 قاراشادا ساياساتكەر ءوز ۇيىنەن ءولى تابىلدى. ونىڭ دەنەسىندە ءۇش وقتىڭ ءىزى انىقتالدى. تەرگەۋ ءنۇرقادىلوۆ ەكى رەت كەۋدە تۇسىنان، ءبىر رەت باسىنان اتىپ وزىنە قول جۇمسادى دەگەن قورىتىندى جاسادى. 

التىنبەك سارسەنباي ۇلى

زامانبەك ءنۇرقادىلوۆتىڭ قازاسىنان ءۇش ايعا جۋىق ۋاقىت وتكەندە بيلىكتە جوعارى قىزمەتتە ءجۇرىپ وپپوزيسياعا كەتكەن تاعى ءبىر ساياساتكەر التىنبەك سارسەنباي ۇلى قاستاندىقپەن ءولتىرىلدى. ول باسپا جانە بۇقارالىق اقپارات، اقپارات جانە قوعامدىق كەلىسىم، مادەنيەت ءمينيسترى، رەسەيدەگى توتەنشە جانە وكىلەتتىەلشى قىزمەتتەرىن اتقارعان. 2003 جىلى «اق جول» پارتياسىنىڭ تەڭ ءتوراعالارىنىڭ ءبىرى اتانىپ، 2004 جىلى قايتادان اقپارات ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالادى. الايدا سول جىلى پارلامەنت سايلاۋىنداعى زاڭسىزدىقتار تۋرالى ايتىپ، وتۆتاۆكاعا كەتەدى. «اق جول» پارتياسى ەكىگە بولىنگەننەن كەيىن تىركەلمەگەن «ناعىز اقجول» پارتياسىن قۇرۋشىلاردىڭ قاتارىندا بولادى. 2006 جىلعى 11 اقپان كۇنى سەرىكتەرىمەن بىرگە تالعار اۋدانىنداعى كوكتوبە اۋىلىنىڭ ماڭىنداعى سايدان ءولى تابىلدى. اۋەلدە قاستاندىققا تاپسىرىس بەرۋشى رەتىندە سەنات اپپاراتىنىڭ باسشىسى ەرجان وتەمبايەۆ، كەيىن نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ بۇرىنعى كۇيەۋبالاسى راحات الييەۆ پەن ۇقك-نىڭ ەكس-توراعاسى ءالنۇر مۇسايەۆقا كىنالى دەپ تانىلدى.

ارالارى جاقىن قوس ساياساتكەردىڭ قازاسىنان كەيىن بيلىك اراسىنان ءىرى وپپوزيسيا تۇرعالارى دا، جۇيەگە بالاما بولارلىق قۋاتتى ساياسي قۇرىلىم دا شىقپادى.