بۇل – ەلىمىزدە نەسيە مەن قارىز پروبلەماسىنىڭ قانشالىقتى اسقىنىپ كەتكەنىن كورسەتەدى.

ۇكىمەت ەندى ەلدە ونلاين نەسيە بەرۋگە تىيىم سالماق. ءبىراق ودان حالىقتىڭ جاعدايى جاقسارىپ كەتەر مە ەكەن؟

ۇكىمەتتەگىلەر ءبىر نارسەنى بىلمەيدى. قىمباتشىلىقتىڭ سالدارىنان كوپتەگەن وتباسىلار ءقازىر جالاقىسىن جەتكىزە الماي، ونلاين نەسيە الۋعا ءماجبۇر. نەسيەنى الاتىن ادامنىڭ ءبارى كەدەي ەمەس.

«نەسيەنى نەگە الادى»، دەگەن تۇپكى ماسەلەنى قاراستىرۋدىڭ ورنىنا ۇكىمەتكە «قارجى ۇيىمدارىنىڭ حالىققا نەسيە بەرۋىنە تىيىم سالۋ كەرەك» دەپ بايبالام سالۋ وڭاي.

– بىرىنشىدەن، 8،4 ميلليون ادام نە سەبەپتەن نەسيە الدى، دەگەن ماسەلەنى قاراۋ كەرەك. ەگەر يپوتەكا، ءۇي سالۋ ءۇشىن العان بولسا – بۇل جاقسى قارىز بولىپ ەسەپتەلەدى. ال نەسيەنى بەي-بەرەكەت، كيىم-كەشەككە السا، وندا دابىل قاعۋعا بولادى.

«ونلاين نەسيە بەرۋدى» توقتاتۋ – كەدەيشىلىكتەن قۇتقاراتىن جول ەمەس. كەدەيشىلىكتەن تەك قانا ادامداردىڭ جەتكىلىكتى تابىسى عانا قۇتقارادى. ول ءۇشىن ادامداردا اقىسى جاقسى تولەنەتىن جۇمىس بولۋى كەرەك. ءاربىر ازاماتتىڭ، وتباسىنىڭ تابىسى ءومىر سۇرۋىنە جەتكىلىكتى بولۋى ءتيىس. حالىقتىڭ تابىسى ءتاۋىر، ازىق-تۇلىك باعاسى تومەن بولسا، نەسيەنى بەي-بەرەكەت الۋعا ۇمتىلمايدى. ونلاين نەسيەگە تىيىم سالۋ كەدەيلىكتەن قۇتقارۋدىڭ كىشكەنە ءبىر بولىگى عانا. نەگىزگى جۇمىس – حالىقتىڭ تابىسىن ارتتىرىپ، ينفلياسيانى تومەندەتۋ. ازىق-تۇلىك قىمبات بولىپ تۇرىپ، حالىقتىڭ تابىسى كوتەرىلسە دە، ءبارىبىر حالىق سول تابىسىن ۇستاپ تۇرا المايدى، – دەيدى قارجى ساراپشىسى ايبار ولجاي.

نەگىزى، ونلاين نەسيەنىڭ ورنىنا، زايم، ميكروكرەديت بەرەتىن ۇيىمداردى جابۋ كەرەك، دەيدى الماتى تۇرعىنى جانات يسا.

– ونلاين بەرىلەتىن ميكروزايمدار حالىقتى ابدەن توزدىرۋدا. بانكتەگى كرەديتىن جابامىن دەپ، وڭاي بەرىلەتىن ونلاين زايمنىڭ قۇرىعىنا ءتۇسىپ، قيىن جاعدايعا تۇسكەندەر وتە كوپ. مۇندا ارينە، العانى ءۇشىن تۇتىنۋشىنىڭ ءوزى كىنالى بوپ شىعادى. ونلاين زايم بەرۋمەن اينالىساتىن ميكروۇيىمداردىڭ كوبى شەتەلدىكى، – دەگەن ويىن ايتتى.

ال قوعام بەلسەندىسى تۇردىبەك قۇرمەتحان: «ادامنىڭ كرەديتىن جاۋىپ، ۇپاي جيناماي بانكتىڭ كرەديتتىك جۇيەسىن رەتتەگەن ابزال» دەيدى.

– بaنكتەن نەسيە الاسىز، اي سايىن كەستە بويىنشا وتەيسىز. 6 ايدان كەيىن نە 1،2 جىلدان كەيىن نەسيەڭىزدى ءبىر جولا جابايىن دەسەڭىز العان قارىزىڭىز مۇرتى قيسايماعان كۇيىندە تۇر. نەگە؟
سەبەبى ءسىزدىڭ اي سايىنعى قۇيعان اقشاڭىزدىڭ 20-25 پايىزى عانا نەگىزگى قارىزىڭىزدىڭ جاۋىپ، 70-75 پايىزى ءوسىمدى جابۋعا كەتىپ وتىرعان. نەگىزگى قارىز ازايماعان سوڭ ءوسىم دە كەمىپ جارىتپايدى. وتەۋ ءادىسىن تەڭ ءبولىپ تولەۋ دەسەڭىز دە 50 پايىزى عانا نەگىزگى تولەمدى جابۋعا جۇمسالادى. سوندىقتان العان اقشاڭىزدى بىرنەشە ەسەلەپ قايتاراسىز. بۇل تۇتىنۋشىلىق، اۆتو نەسيە، مەملەكەتتىك باعدارلاما بويىنشا بەرىلگەن يپوتەكا بولسىن بارىندەگى ورتاق ماسەلە.
ءتىپتى وتباسى دەگەن بانككە جىلدار بويى قارجى ۇنەمدەپ دەپوزيت قۇياسىز. 3 نەمەسە 5 جىل بولعاندا ءۇي الايىن دەيسىز. ءۇيدىڭ باعاسى قىمباتتاپ كەتىپ باستاعى مولشەرلەگەن قارجىڭىز جەتپەيدى. سوندا دا اقشا تاۋىپ ءۇيدىڭ 50 پايىزىنا جەتكىزەسىز. ءبىراق باستاعى جوسپارلاعان قارجىڭىزدان ءۇي باعاسى اسىپ كەتكەنىنە بايلانىستى وپ دەگەنى ءتۇسىپ كەتەدى. ەندى وپ 16-عا جەتكەنشە ءسىز بانكتەن العان 50 پايىز نەسيەڭىزگە دە، العان قارىزىعىزعا دا ءوسىم جۇرەدى. كرەديتتى وتەۋ ادىسىنە تەك اننۋيتەت ءادىستى تاڭداتىپ وسى ارالىق مەرزىمدە قۇيعان اقشاڭىزدى 80 پايىزعا جۋىعى تەك وسىمگە جۇمسالادى. ياعني ءسىز ءوزىڭىز جىلدار بويى جينعان 50 پايىز اقشاڭىز ءۇشىن نەشە اي بويى بانككە ءوسىم تولەپ جۇرەسىز.
سوندىقتان ءبىر ءبولىم ادامنىڭ كرەديتىن جاۋىپ، ۇپاي جيناماي بانكتىڭ كرەديتتىك جۇيەسىن رەتتەگەن ابزال. جىلدىق تيىمدىلىك مولشەرلەمەنى 30 پايىزدان اسىرماي، نەسيەنى وتەۋ كەستەسىندە اي سايىنعى تولەمنىڭ 70-80 پايىزىن نەگىزگى قارىزدى وتەۋ ءۇشىن جۇمساۋدى ناقتى زاڭ بويىنشا بەكىتۋ كەرەك، – دەگەن ۇسىنىسىن ءبىلدىردى.

 ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، «كرەديت بەرمەسە، ايلىقتى كوبەيتسىن. ەشكىم ەرىككەننەن نەسيە راسىمدەمەيدى. حالىق راسىندا ءبىر نەسيەسىن تولەي الماي قالعان جاعدايدا ەكىنشىسىن الۋ ارقىلى امالدايدى. نەسيەگە تىيىم ەمەس، ناقتى كومەك جاساپ، حالىقتىڭ جاعدايىن جاقسارىپ، تۇراقتاندىرۋعا كۇش سالۋ كەرەك ەدى عوي، نەگىزى.