سەنىم سەرگەلدەڭىنە ءتۇسىپ، ءتۇرلى ءدىني اعىم، توپتاردىڭ سوڭىندا اداسىپ جۇرگەن جاستار مەن ولاردىڭ وسپادار قىلىعى بۇگىندە تاڭ قالارلىق جاعداي بولماي قالدى. مەشىت جاماعاتى اراسىندا داۋ تۋعىزىپ، بۇلىك شىعاراتىندار، تۇرمىستىق قارىم-قاتىناستاردا دۇمشە دوگمالارعا سەنىپ، اعايىنىمەن ارازداسىپ جۇرگەندەر قاي وڭىردەن بولسا دا تابىلادى. بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ، ەل ءىشىن الا تايداي ءبۇلدىرىپ جۇرگەن سول كەرتارتپالاردىڭ باسىم بولىگى – جاستار. بەسىكتەن بەلى شىقپاي جاتىپ، عالامنىڭ جاراتىلىسى، ءومىردىڭ ءمانى، تۇرمىس-تىرشىلىكتىڭ جاي-جاپسارى تۋرالى كەسەك اڭگىمەلەر ايتىپ جۇرگەن ولار مۇنداي كەرى اعىمدارعا قالاي ەرىپ ءجۇر؟ وعان نە سەبەپ؟ «قىرىق ادام ءبىر جاق، قىڭىر ادام ءبىر جاق» دەگەندەي، ءداستۇرلى جولدان بۇرا تارتاتىن ونداي اعىمداردىڭ جەتەكشىلەرى ۋاعىزدارىن قالايا ۇتىمدى جۇرگىزۋدە؟ سۇراق كوپ. جاۋاپ تا سان سالالى. سولاردىڭ ىشىندە ەڭ ءقاۋىپتى تەندەنسيا – الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى تارايتىن راديكالدى ۇيىمداردىڭ ۇگىت ماتەريالدارى. قازىرگى تاڭدا ءقاۋىپتى ءدىني اعىمدارعا ەرۋشىلەردىڭ دەنى وسى الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازبالارعا يمانداي سەنىپ، اداسىپ جۇرگەنى ءمالىم بولىپ وتىر.
بىلتىر ەل ءىشىن الىستاعى سيرياعا جيھادقا اتتانعانداردىڭ ۆيدەو ۇندەۋلەرى ءبىراز شۋلاتتى. اقپارات قۇرالدارى جەزقازعان، ساتبايەۆ، اقتوبە سىندى قالالاردان جات ەلگە اتتانعان جيھادشىلاردىڭ اتا-انا، تۋىستارىن تاۋىپ، جيھادشىلاردىڭ تۇلعالىق قاسيەتتەرىنە ءۇڭىلدى. ارنايى ورگاندار دا بۇل باعىتتا جۇمىس ىستەمەي وتىر دەپ ايتا المايمىز. كۇنى كەشە استانادا ەكى ازامات جاستاردى «يسلام مەملەكەتى» لاڭكەستىك ۇيىمى ساپىندا سيرياداعى سوعىسقا ۇگىتتەگەنى ءۇشىن ايىپتالىپ، بەس جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىردى. الدىڭى جىلى جەزقازعاننىڭ ءتورت تۇرعىنى دا وسىنداي ايىپپەن تۇرمەگە توعىتىلدى. وسى ىستەر بارىسىندا جيھادقا شاقىرۋشىلار ءدىني ساۋاتى تولىق قالىپتاسپاعان جاستارعا ءوز ۇگىت-ناسيحاتتارىن مەشىت جاماعاتى اراسىندا جانە الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى جۇرگىزەتىنى انىقتالدى. مەشىتكە كەلۋشىلەر اراسىندا ءمۇفتيات تاراپىنان ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن بەلسەندى جۇرگىزۋگە مۇمكىندىكتەر مول. ياعني، مەشىت اينالاسىندا ونداي ارام پيعىلدىلاردى انىقتاپ، الاستاۋ دا جەڭىل. ونىڭ ۇستىنە، بۇرىنعىداي شەتەلگە بارىپ ءدىني ءبىلىم الۋشىلاردىڭ دا سانى جىلدان جىلعا كەمىپ وتىر. ءدىني كادرلاردى دايىنداۋ ءىسى قازاقستاندا جۇيەلى جولعا قويىلدى. جىل سايىن ەلىمىزدەگى ءدىني وقۋ ورىندارىنا 200-دەن استام تالاپكەر وقۋ گرانتىمەن قابىلدانادى.
ەڭ قيىنى عالامتور ارقىلى اربايتىنداردىڭ جولىن كەسۋ بولىپ وتىر. ەلىمىزدە الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى جيھادقا شاقىراتىن توپتاردىڭ سانى ارتۋدا.
«2014 جىلى عالامتوردا 432 جيھادتىق قاۋىمداستىق انىقتالسا، 2015 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا ولاردىڭ سانى التى ەسە وسكەن. سول سەبەپتى الەۋمەتتىك جەلى پايدالانۋشىلارى اراسىندا جۇيەلى تۇردە ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەتىن ءسات تۋدى» دەدى لاڭكەستىككە قارسى ورتالىق شتابىنىڭ باسشىسى جانات سايپولدايەۆ جاستار اراسىندا ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسيادا سويلەگەن سوزىندە.
الەۋمەتتىك زەرتتەۋلەر راديكالدى اعىمدار سوڭىندا كەتكەندەردىڭ دەنى 15 پەن 29 جاس اراسىنداعى قىز-جىگىتتەر ەكەنىن كورسەتۋدە.
«ەكسترەميستىك سيپاتتاعى قىلمىستارى ءۇشىن سوتتالعاندار اراسىندا جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەر بۇل مالىمەتتەردى راستايدى. جاستاردى جەلى ارقىلى جيھادقا تارتۋ، وڭاي اداستىرۋدىڭ باستى سەبەبى تەك جاستار اراسىندا عانا ەمەس، اعا بۋىن وكىلدەرىنىڭ دە ءدىني ساۋاتىنىڭ تومەندىگى، پاتريوتتىق سەزىمىنىڭ جۇتاڭدىعى، ومىرلىك تاجىريبەنىڭ ازدىعى مەن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق پروبلەمالار بولىپ وتىر» دەگەندى ايتادى ج. سايپولدايەۆ.
مامانداردى دا وسى ينتەرنەت كەڭىستىگىندەگى ۇگىت-ناسيحات ماسەلەسى الاڭداتۋدا. بۇگىندە قودانىستاعى زاڭنامالارعا ساي، ەكسترەميستىك سارىنداعى جانە لاڭكەستىك يدەولوگيانى ناسيحاتتايتىن جازبالار مەن باسقا دا ماتەريالدار ارنايى ورگانداردىڭ سايت اكىمشىلىگىنە تالاپ حات جولداۋى ارقىلى الىنىپ تاستالىپ نەمەسە بۇعاتتالىپ ءجۇر. الايدا، ۆكونتاكتە، Twitter، YouTube، Facebook جەلىلەرىندەگى جانە WhatsApp، Mail.ru سياقتى ينتەرنەت-قوسىمشالارداعى ماتەريالداردى بۇعاتتاۋ ماسەلەسى قيىن كۇيدە قالىپ وتىر. مۇنداي جەلىلەردەگى قولدانۋشىلار سانىنىڭ كوپتىگى دە قاداعالاۋ ورگاندارىنىڭ جۇمىسىنا قول بايلاۋ بولۋدا. بۇعاتتالعان سايتتارداعى لاڭكەستىك ارەكەتتەرگە شاقىرعان مالىمەتتەر ءقازىر الەۋمەتتىك جەلىلەرگە كوشۋدە. قىزمەتىنە تىيىم سالىنعان، وزدەرىنە حالىقارالىق ىزدەۋ جاريالانعان ەكسترەميستىك ۇيىم جەتەكشىلەرى مەن يدەولوگتارى ەش قينالماي وسىنداي الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى ءوز ۋاعىزدارىن جۇرگىزۋدە. الەۋمەتتىك جەلىدەگى جيھادقا شاقىرعان وسىنداي ءار جازبانى كۇنىنە 2 ميلليوننان استام قولدانۋشى وقيتىنى بەلگىلى بولىپ وتىر بۇگىندە.
ورتالىق جانە وڭتۇستىك ازياداعى ەكسترەميزمگە قارسى ءىس-قيمىل تۋرالى ايماقتىق كونسەرەنسيادا بۇل ماسەلەگە ۇكىمەت باسشىسى كارىم ءماسىموۆ پەن ۇقك باسشىسى نۇرتاي ابىقايەۆ تا ەرەكشە توقتالعان ەدى. ۇكىمەت باسشىسى: «ەكسترەميستىك ورتاعا ادامداردى تارتۋدىڭ نەگىزگى قۇرالدارىنىڭ ءبىرى ينتەرنەت بولىپ وتىر. الەمدىك توردى ەكسترەميستەر ەلدى تەرىس يدەولوگيالاردى ناسيحاتتاۋعا، كۇش قولدانۋ ارەكەتتەرىنە شاقىرۋعا، باسقا ءدىن ۇستانۋشىلارعا قاتىستى جەككورىنىش تۋعىزۋعا ءتيىمدى پايدالانىپ كەلەدى» دەيدى.
باس قاۋىپسىزدىك مەكەمەسىنىڭ جەتەكشىسى نۇرتاي ابىقايەۆ تا ەكسترەميزم يدەولوگياسىن ناسيحاتتاۋ مەن تەرىس ماقساتتاعى ۇيىمدارعا تارتۋ ماسەلەسى الاڭداۋشىلىق تۋعىزىپ وتىرعانىن ايتقان اتالعان كونفەرەنسيادا.
«ينتەرنەت ارقىلى زاڭسىز ادەبيەتتەر ەلگە كىرۋدە. ءدىني ساۋاتتىلىقتىڭ تومەندىگىنەن ول يدەيالار ءدىن ۇستانۋشىلاردىڭ، ولاردىڭ ىشىندە يسلام ءدىنىن جاڭا تانىعانداردىڭ راديكالدانۋىنا اسەر ەتۋدە. ولاردىڭ ءبىرقاتارى، اسىرەسە، تۇرمىستىق قيىندىقتارعا تاپ بولعاندار الەمدە ادىلەتسىزدىك شەكتەن اسىپ بارادى دەپ ساناپ، جيھادقا قاتىسۋ تۋرالى ويعا كەتەدى» دەيدى ن. ابىقايەۆ.
بۇگىندە سيرياداعى سوعىسقا 150-دەن استام قازاقستاندىقتىڭ قاتىسىپ جاتقانى، ولارمەن بىرگە 200-دەي وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ەرىپ كەتكەنى رەسمي مالىمەت سانالادى. قاراعاندى وبلىسى، استانانىڭ اينالاسىنداعى ەلدى مەكەندەردەن جاقىندا تاعى بىرنەشە ادام شام استى دەگەن اڭگىمە تاراۋدا ەل اراسىندا. بۇل جەردە دە الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ قاتىسى جوق دەي المايسىز. عالامتوردا، الەۋمەتتىك جەلىلەردە «جيھاد جولىندا جاسالعان ارەكەتتەردىڭ قاي-قايسىسى دا ساۋاپتى ءىس، وسى ماقساتپەن قايتارىلماي قويعان قارىز كەشىرىلەدى، جيھادقا بارۋ ءۇشىن كەلىنشەكتەر كۇيەۋلەرىنەن رۇقسات الۋى مىندەتتى ەمەس» دەگەن سياقتى پىكىرلەرگە قاراتا ايتىپ وتىرمىز مۇنى. قوعام بولىپ جۇمىلىپ جەلىلىك سيپاتقا كوشكەن جيھادشىلار ۇگىتىنە قارسى تۇرماسا، الەۋمەتتىك قيىندىقتار ەل ىشىندە راديكالدىق قوزعالىستاردىڭ كۇش الىپ كەتۋىنە اكەپ سوعۋى بەك مۇمكىن.
دارحان مۇقان
پىكىر قالدىرۋ