Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev qyrkúıektiń 4-5 kúnderi Qytaıdyń Hanchjoý qalasynda ótken G20 elderiniń Hİ samıtine qatysty. Jahandyq ekonomıka men saıasattyń ózekti máseleleri talqylanyp, ortaq ustanymdar ázirlenetin úlken jıyrmalyqtyń bul jolǵy basqosýy «Inovasıalyq, yrǵaqty, ózara baılanysty jáne ınklúzıvti álemdik ekonomıka qurý» taqyrybyna arnaldy.
Samıttiń búgingi kúrdeli álemdegi makroekonomıkalyq jaǵdaıdy talqylaýǵa arnalǵan alǵashqy sesıasynda qatysýshylar almaǵaıyp kezeńniń syn-qaterleri, sozylmaly sıpat alǵan daǵdarysty eńserýdiń ortaq sheshimderi týraly keńinen áńgimeledi. Halyqaralyq qarjy júıesiniń kem tustaryn jetildirip, qaıtkende retti reformalaý múmkindigin keńesti, oı-pikirleri men usynystaryn ortaǵa saldy. Iá, «úlken jıyrmalyq» ǵalamdyq aýqymdaǵy daǵdarysqa qarsy qarymdy tetik dep tekke atalmasa kerek.
Barsha álem halqynyń 70 paıyzyn jáne ǵalamdyq ekonomıkanyń jartysyn quraıtyn memleketterdiń kóshbasshylary bas qosqan mártebeli jıynnyń minberinen alǵashqy kúni sóz alǵan Elbasy Nursultan Nazarbaev birinshi kezekte aıtýly basqosýdyń úmitke toly kúrdeli kezeńde ótip otyrǵanyn atap ótip, jahandyq damýdyń erteńine qatysty oı-tujyrymdarymen bólisti.
– Álemdik ekonomıkanyń, saýda men kapıtal qozǵalysynyń ósý qarqyny baıaýlap keledi. Ol mıllıondaǵan adamnyń ál-aýqatyna áser etedi. Dúnıejúzilik saýda uıymynyń róli tómendeýine jáne álemdik ekonomıkanyń fragmenttelýine alyp keletin transqurylyqtyq jańa saýda-ınvestısıalyq birlestikter qurylýda. Bul úderister jahandyq ekonomıkadaǵy yqpal aımaǵy úshin kúrestiń jańa kezeńiniń basy bolýy múmkin, – dep eskertken Qazaqstan Prezıdenti, qatysýshylardy osy turǵyda ortaq sheshimderdi oılastyrýǵa shaqyrdy.
Memleket basshysy jahandyq damýdyń budan arǵy joly negizinen búkil dúnıejúzilik qoǵamdastyqtyń is-qımylynyń júıeliligine baılanysty ekenine ekpin berdi. Osyǵan baılanysty ekonomıka men qar-jyny halyqaralyq turǵydan retteýdegi basty róldi birtutas jahandyq uıymnyń atqarýy tıis degen pikir bildirdi.
– Ondaı qurylymdy BUU-nyń Ekonomıkalyq jáne áleýmettik keńesin Jahandyq damý keńesine aınaldyrý arqyly qalyptastyrýǵa bolady. Oǵan Jahandyq ekonomıkalyq retteýshi mindetter júktelýi kerek, – dedi Nursultan Nazarbaev.
Memleket basshysy qazirgi ýaqytta monetarlyq, fıskaldyq saıasatty úılestirý jáne qurylymdyq reformalar júrgizýdiń mańyzdylyǵyn, degenmen uzaq merzimdi turaqtylyqty qamtamasyz etý úshin bul da jetkiliksiz ekendigin atap ótti.
– Damýshy elderdi qosa alǵanda, búkil álemde aıyrbas baǵamyn turaqtandyrýǵa qatysty neǵurlym tıimdi usynystar ázirleý qajet, – degen pikirin alǵa tartqan Nursultan Nazarbaev, álemdik ekonomıkany jandandyrýǵa baǵyttalǵan shara retinde jańa ındýstrıalyq revolúsıaǵa, sandyq ekonomıka men ınovasıaǵa senim artýdy usyndy.
– Bul ustanymdy tolyq qoldaımyn. Ol mindetti tek qana ınklúzıvtilik qaǵıdalary arqyly iske asyra alamyz. G20 men damýshy memleketter arasyndaǵy dıalog ortalyǵyn anyqtap alý kerek.
Máselen, Qazaqstanda qurylǵan jáne barlyq qatysýshylar úshin ashyq G-Global aqparattyq-kommýnıkatıvtik alańyn bir nusqa retinde qaras-tyrýdy usynamyn. Ol 140 memlekettiń 30 myńnan astam mamanynyń basyn qosyp otyr, – dedi Memleket basshysy.
Elbasy sonymen qatar BUU-nyń ornyqty damý maqsattary men Parıj kelisiminiń jáne «jasyl ekonomıka» qaǵıdalarynyń iske asýyna Qazaqstannyń belsendi qoldaý kórsetip otyrǵandyǵyna toqtalyp ótti.
– Astanada 2017 jyly «Bolashaqtyń energıasy» taqyrybymen ótkiziletin «EKSPO» halyqaralyq kórmesi osyǵan qyzmet etetin bolady. Sondaı-aq qazirgi kúni biz «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵyn quryp jatyrmyz. Barlyq memleketterdi Astanadaǵy EKSPO-2017 kórmesine qatysýǵa shaqyramyn. Onda BUU-nyń qoldaýymen tıisti is-sharalar ótkizýge bolar edi, – dedi Nursultan Nazarbaev.
Sóziniń sońynda Memleket basshysy zamanymyzdyń kókeıtesti problemalaryn sheshý joldary týraly Qazaqstannyń kózqarasy «Álem. HHİ ǵasyr» manıfesinde tujyrymdalǵanyn, sondaı-aq manıfes ıdeıalaryn iske asyrý men ıadrolyq jáne jappaı qyryp-joıýǵa arnalǵan ózge de qarý túrlerinen azat álem qalyptastyrý bastamasy uıym tarapynan qoldaý tabady dep úmittenetinin aıtty.
– Terorızmdi tolyq jeńý úshin G20-nyń barlyq músheleri men basqa da múddeli elderdiń birlese kúsh jumyldyrýy jaqsy bastama bolar edi. Búkil álem qoǵamdastyǵy osyny kútedi, – dedi Nursultan Nazarbaev.
G20 samıtine osymen ekinshi ret qatysyp otyrǵan Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev samıt qarsańyndaǵy Qytaı eline jumys sapary aıasynda QHR tóraǵasy Sı Szınpınmen kezdesti.
Kezdesý barysynda ekijaqty yntymaqtastyqty, onyń ishinde saýda-ekonomıka, ınvestısıa, kólik-tranzıt, otyn-energetıka, sondaı-aq mádenı-gýmanıtarlyq salalardaǵy ózara is-qımyldy nyǵaıtý maqsatyndaǵy keń aýqymdy máseleler qaraldy. Sonymen qatar eki memlekettiń basshylary óńirlik jáne halyqaralyq kún tártibindegi birqatar ózekti máseleler jóninde pikir almasty.
Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Sı Szınpınge jumys saparymen kelýge, sondaı-aq G20 samıtine qatysýǵa shaqyrǵany úshin alǵys aıtty. «Qytaı uıymǵa kúrdeli kezeńde tóraǵa boldy. Sizder ázirlegen kún tártibi damýdyń qazirgi kezeńinde óte ózekti. Búginde G20-nyń ekonomıkalyq problemalarǵa mán berýi búkil álem úshin mańyzdy mindetterdi sheshýge septigin tıgizetin bolady», – dedi Memleket basshysy.
Nursultan Nazarbaev dıplomatıalyq qarym-qatynas ornyqqan jyldar ishinde Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy senimniń aıtarlyqtaı nyǵaıa túskenin atap ótti.
– Bizdiń baılanysymyz memleketaralyq qarym-qatynastyń úlgisi bola alady. Strategıalyq seriktestiktiń úlgili modelin quryp, ekonomıkalyq yntymaqtastyqty jańa deńgeıge kóterdik. Qazaqstan men Qytaıdyń úkimetteri qol jetken kelisimder qorytyndysy boıynsha alǵa qoıylǵan mindetterdi oryndaý jumysymen belsene aınalysýda. Bıyl biz Qazaqstan táýelsizdiginiń 25 jyldyǵyn, al kelesi jyly elderimiz arasyndaǵy dıplomatıalyq qarym-qatynastyń 25 jyldyǵyn atap ótetin bolamyz, – dedi Elbasy.
Sı Szınpın elimizdiń jahandyq dıalogqa eleýli úlesin qosyp kele jatqanyna rızashylyq bildirip, Qazaqstannyń óńirdiń jáne búkil álemniń ekonomıkalyq damýynda mańyzdy ról atqaratynyn atap ótti.
Taraptar G20 samıti álemdik ekonomıkanyń budan arǵy damý joldaryn aıqyndaýda mańyzdy ról atqaryp, jahandyq ekonomıkalyq ósimniń jańa qozǵaýshy kúshine aınalady dep úmittenetinin bildirdi.
Memleket basshysy G20 samıtine qatysý barysynda birqatar memleketterdiń jáne halyqaralyq uıymdardyń basshylarymen kezdesip, ózekti máseleler tóńireginde oı bólisti.
Atap aıtqanda, Nursultan Nazarbaev AQSH Prezıdenti Barak Obamamen kezdesýi barysynda birqatar mańyzdy salalardaǵy ekijaqty ózara is-qımyldyń qazirgi jaǵdaıy men damý perspektıvalaryn talqylady. Sondaı-aq, eki eldiń kóshbasshylary halyqaralyq kún tártibindegi ózekti máseleler tóńireginde de pikir almasty.
Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev AQSH basshysy Barak Obamanyń prezıdenttigi kezinde eki el arasyndaǵy yntymaqtastyq kóptegen baǵyttar boıynsha, sonyń ishinde ıadrolyq qarýdy taratpaý jáne qarýsyzdaný salasynda jańa deńgeıge kóterilgenin atap ótti.
Al Barak Obama Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń Amerıka Qurama Shtattary úshin jaqyn dos jáne senimdi seriktes ekenin aıtyp, óziniń prezıdenttik merzimi aıaqtalǵannan keıin de ózara tyǵyz is-qımyl jasaýǵa ázir ekenin jetkizdi.
Kezdesý sońynda Qazaqstan Prezıdenti AQSH basshysy B.Obamany elimizge saparmen kelýge shaqyrdy.
BUU Bas hatshysy Pan Gı Mýnmen kezdesýde taraptar Qazaqstan men BUU arasyndaǵy ózara is-qımyl máselelerin talqylady, sondaı-aq baılanystardy odan ári damytý perspektıvalaryn qarastyrdy. Memleket basshysy elimiz ben BUU arasyndaǵy yntymaqtastyqtyń jemisti ekenin aıtyp, Qazaqstan uıymnyń jahandyq bastamalary men jobalaryn qoldaıtynyn jetkizdi.
Pan Gı Mýn elimizben tıimdi seriktestiktiń odan ári nyǵaıyp, damı beretinine senim bildirdi.
Memleket basshysynyń Eýropalyq komısıanyń tóraǵasy Jan-Klod Iýnkermen kezdesýi barysynda Qazaqstan men Eýropalyq odaq arasyndaǵy saıası jáne saýda-ekonomıkalyq baılanysty nyǵaıtý perspektıvalary qarastyryldy.
Taraptar elimiz ben EO arasyndaǵy keńeıtilgen seriktestik pen yntymaqtastyq týraly kelisimniń mańyzdylyǵyn atap ótip, qarym-qatynastyń odan ári qarqyndy damı beretinine senim bildirdi.
Elbasy Ulybrıtanıa premer-mınıstri Tereza Meımen kezdesýde elder arasyndaǵy ekijaqty ózara qarym-qatynas máselelerin talqylady, sondaı-aq halyqaralyq kún tártibindegi ózekti máselelerdi qarastyrdy.
Nursultan Nazarbaev D.Kemeronnyń premer-mınıstr bolǵan kezinde ózara is-qımyl men yntymaqtastyqtyń joǵary deńgeıine qol jetkizilgenin atap ótip, T.Meıdi elimizge saparmen kelýge shaqyrdy.
Kanadanyń premer-mınıstri Djastın Trúdomen kezdesý barysynda eki el arasyndaǵy yntymaqtastyqtyń saýda-ekonomıkalyq, ınvestısıalyq jáne mádenı-gýmanıtarlyq salalar tárizdi basty baǵyttaryna qatysty pikir almasyldy. Sondaı-aq halyqaralyq damýdyń kóptegen máseleleri boıynsha ustanymnyń ortaqtyǵy, sondaı-aq túrli salalarda, sonyń ishinde aýyl sharýashylyǵy salasynda ekijaqty ózara is-qımyldy nyǵaıtý úshin zor áleýet bar ekeni aıtyldy.
Kezdesý sońynda Nursultan Nazarbaev D.Trúdony Astanaǵa saparmen kelýge shaqyrdy.
Memleket basshysynyń Túrkıa Respýblıkasynyń prezıdenti Rejep Taııp Erdoǵanmen kezdesýi barysynda ekijaqty yntymaqtastyqtyń keń aýqymdy máseleleri qarastyryldy. Taraptar óńirlik jáne halyqaralyq kún tártibindegi birqatar ózekti máseleler, sonyń ishinde Taıaý Shyǵys pen Ortalyq Azıadaǵy jaǵdaı jóninde de pikir almasty. Atap aıtqanda, Memleket basshysy jahandyq terorızmmen jáne ekstremızmmen kúreste halyqaralyq qoǵamdastyqtyń kúshin jumyldyryp, is-qımyldy naqty úılestirý qajettigin atap ótti.
Japonıanyń premer-mınıstri Sındzo Abemen kelissóz barysynda taraptar saýda-ekonomıkalyq, saıası jáne mádenı-gýmanıtarlyq salalardaǵy baılanystardy nyǵaıtý perspektıvalary tárizdi ekijaqty ózara is-qımyldyń basty baǵyttaryn talqylady. Sondaı-aq eki eldiń kóshbasshyary halyqaralyq kún tártibindegi birqatar máseleler jóninde pikir almasty.
Eki eldiń kóshbasshylary Nursultan Nazarbaevtyń Japonıaǵa aldaǵy saparyn talqylady.
Qazaqstan Prezıdenti men Saýd Arabıasy murager hanzadasynyń orynbasary Muhammed ben Salman kezdesýi barysynda eki el seriktestiginiń birqatar negizgi baǵyttary boıynsha ózara is-qımyl máseleleri qarastyryldy. Taraptar túrli salalardaǵy ekijaqty yntymaqtastyqty odan ári nyǵaıtý úshin zor áleýet bar ekenin atap ótip, memleketaralyq baılanystardy jandandyrýǵa ýaǵdalasty.
Budan bólek, Nursultan Nazarbaev pen Muhammed ben Salman óńirlik jáne halyqaralyq kún tártibindegi ózekti máseleler jóninde pikir almasty.
Sonymen qatar Elbasy «Alibaba Group» dırektorlar keńesiniń tóraǵasy Djek Mamen kezdesti. Kezdesý barysynda kompanıamen yntymaqtastyqty damytý jáne onyń Qazaqstandaǵy qyzmeti aıasyn keńeıtý perspektıvalary, sonyń ishinde elektrondy komersıa men tólem júıelerin ıntegrasıalaý salasyndaǵy birlesken jobalardy iske asyrý máseleleri talqylandy.
Memleket basshysy bizdiń el Qytaıdaǵy elektrondy saýda salasynyń úzdigi bolyp sanalatyn jáne sol baǵytta zor jetistikke jetken «Alibaba Group» qyzmetiniń tájirıbesin zertteýge múddeli ekenin atap ótti.
– Men sizdiń kompanıamen seriktestikti qoldaımyn. Bizdiń ulttyq kompanıamyz – «Qazposhtanyń» «Alibaba Group» kompanıasymen ózara tıimdi is-qımyl jasaýǵa barlyq múmkindigi bar. Jalpy, sizderdiń kompanıalaryńyz tárizdi kásiporyndar álemdik ekonomıkanyń ornyqty damýy men turaqtylyqtyń faktory bolyp sanalady. Álemdi saıası fragmentasıalaý, shekaralardy jabý jáne ózara sanksıa salý beleń alǵan qazirgideı jaǵdaıda sizder bul kedergilerdi tabysty eńserip, halyqaralyq saýdanyń damýyna yqpal etip otyrsyzdar, – dedi Nursultan Nazarbaev.
Djek Ma Qazaqstanda kompanıanyń bastamalaryna qoldaý kórsetilip otyrǵany úshin alǵys aıtyp, aldaǵy kezeńge arnalǵan jumys josparlary týraly aıtyp berdi. «Alibaba Group» dırektorlar keńesiniń tóraǵasy elimizben seriktestik qarym-qatynastyń odan ári damı beretinine senim bildirdi.
Sonymen qatar Nursultan Nazarbaev G20 samıti aıasynda Reseı Federasıasynyń prezıdenti V.Pýtınmen, Fransıa prezıdenti F.Ollandpen, Germanıanyń federaldy kansleri A.Merkelmen, Koreıa Respýblıkasynyń prezıdenti Pak Kyn Hemen, Ońtústik Afrıka Respýblıkasynyń prezıdenti D.Zýmamen, Mysyr prezıdenti A.Sısımen, Senegal prezıdenti M.Sallmen, sondaı-aq Argentına prezıdenti M.Makrımen áńgimelesti.
Memleket basshysy Ispanıanyń premer-mınıstri M.Rahoı, Italıanyń premer-mınıstri M.Rensı jáne Úndistannyń premer-mınıstri N.Modımen túrli salalardaǵy ekijaqty yntymaqtastyq máseleleri jóninde pikir almasty.
Sondaı-aq Qazaqstan Prezıdenti halyqaralyq uıymdardyń basshylary – Eýropalyq keńestiń tóraǵasy D.Týskpen, Halyqaralyq valúta qorynyń basqarýshy dırektory K.Lagardpen, Qarjylyq turaqtylyq jónindegi keńestiń tóraǵasy M.Karnımen jáne Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymynyń basshysy A.Gýrrıamen ózara is-qımyldyń keıbir tustaryn talqylady.
Memleket basshysy Qytaı Halyq Respýblıkasyna saparynyń qorytyndysyna oraı ótkizgen brıfıńte zamanymyzdyń ózekti de ótkir máselelerine arnalǵan G20 on birinshi samıtiniń mańyzyna toqtalyp ótti.
Jahandyq ekonomıka men saıasattyń salmaqty máseleleri talqylanyp, iri óńirlik jáne álemdik máseleler, sonyń ishinde qaýipsizdikke qatysty máseleler boıynsha ortaq ustanymdar ázirlenetin osyndaı iri is-sharaǵa qatysý – Qazaqstan úshin zor mártebe. «Birinshi sesıada sóz sóılegen kezde men osy barlyq máseleler jónindegi Qazaqstannyń kózqarasyn usyndym. Samıttegi pikirsaıys barysynda ǵalamnyń tynysyn sezinip, álemniń damyǵan jáne damýshy elderin alańdatqan problemalaryn uǵynasyń. Qazaqstanǵa da osynda kóterilgen máselelerdi eskerip, onymen aldyn ala aınalysýy kerek», – dedi Nursultan Nazarbaev.
Memleket basshysy Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy ekijaqty yntymaqtastyq barlyq baǵyttar boıynsha tabysty damyp kele jatqandyǵyna toqtaldy.
– Biz buǵan deıingi ýaǵdalastyqtyń barlyq máselesi boıynsha, máselen, Qazaqstan aýmaǵynda birlesken zamanaýı kásiporyn salýǵa qatysty kelisimge keldik. Bul tizimge 51 nysan kiredi, búginde onyń ekeýi salyndy, jalpy quny 2,5 mlrd dollar bolatyn tórt nysannyń qurylysy bıyl aıaqtalady. Bes jyldyń ishinde jalpy quny 26 mlrd dollar bolatyn 5 kásiporyn salý josparlanýda. Sondaı-aq osy jumysty qoldaý úshin kompanıalar arasynda da, memleketter arasynda da birlesken Qazaqstan-Qytaı qory jumys isteıdi. Jibek jolyn damytý qoryn da mysalǵa keltirýge bolady, – dedi Nursultan Nazarbaev.
Memleket basshysy Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy kólik-kommýnıkasıa baılanysy kún tártibindegi basty máseleniń biri bolyp qala beretinin aıtty.
– Jyl saıyn Qazaqstan men Qytaı aýmaǵynan ótetin júk tranzıti kóleminiń artyp kele jatqany baıqalýda. Aqtaý portyn paıdalaný aıtarlyqtaı jandandy, osyǵan deıin olaı bolmaǵan edi. Bul jaǵdaı Qorǵas qurǵaq portynyń, uzyndyǵy 300 shaqyrymǵa jetetin Qorǵas – Almaty temirjolynyń jáne Batys Eýropa – Batys Qytaı torabynyń qurylysyna baılanysty bolyp otyr. Logıstıkalyq ortalyqtar quryldy. Bul kólik toraptary ósim núktesi bolyp sanalady. Sondaı-aq biz energetıka jáne tehnologıa salalaryndaǵy yntymaqtastyq týraly ýaǵdalastyq, – dedi Elbasy.
Nursultan Nazarbaev asa iri Qashaǵan ken ornynyń iske qosylýyna baılanysty Qazaqstan munaıyn jetkizý múmkindigi artatynyn atap ótti.
– Qazirgi ýaqytta biz QHR-ǵa 7 mln tonnaǵa jýyq munaı jetkizemiz, bul kórsetkishti 20 mln tonnaǵa deıin arttyrýǵa, sondaı-aq Qazaqstannan Qytaıǵa gaz jetkizý kólemin ulǵaıtýǵa múmkindik bar. Osynyń bári elderimiz arasyndaǵy taýar aınalymyn jańa deńgeıge kóteredi, – dedi Memleket basshysy.
Prezıdent Qazaqstan men Qytaıdyń aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy ózara is-qımylyna egjeı-tegjeıli toqtaldy.
– Alǵash ret Qytaıǵa azyq-túlik bıdaıyn, basqa da dándi daqyldardy, asburshaqtar men maıly daqyldar túrlerin, sondaı-aq et pen qus jetkizý týraly kelisimge keldik. Buǵan deıin bizde mundaı bolmaǵan edi. Osylaısha, aýyl sharýashylyǵy taýarlaryn óndirýshilerimiz úshin jol ashylyp otyr. Menińshe, bul – qýanyshty jaǵdaı. Sonymen birge, Qytaı tarapynyń taýar men fıtosanıtarlyq sapa jóninde qatań talaptary bar. Bizdiń sharýalar soǵan daıyn bolýǵa tıis, – dedi Nursultan Nazarbaev.
Memleket basshysy qol jetken ýaǵdalastyqtardyń naqtylanýyna nazar aýdaryp, eki el úkimetteri osy turǵyda tıisti jumys júrgizý kerektigin atap ótti.
– Jaqyn arada Memlekettik keńestiń tóraǵasy Lı Kesán Qazaqstanǵa saparmen keledi dep josparlanýda. Kelissózder barysynda elderimiz birlese sheshetin máselelerdi qosymsha talqylaıtyn bolamyz, – dedi Prezıdent.
Sońynda Nursultan Nazarbaev samıt aıasynda basqa da memleketter men delegasıalar basshylarymen ekijaqty jemisti kezdesýler ótip, onyń barysynda ózara múddelilik qalyptasqan túrli máseleler jóninde mazmundy pikir almasýlar bolǵanyn aıtty.
Sonymen, G20-nyń Qytaı elinde ótken sammıti tabysty aıaqtaldy. Asa jaýapty qandaı sharany bolsyn asqan uıymshyldyqpen joǵary deńgeıde ótkize alatyndyǵyn Aspan asty eli taǵy bir dáleldedi. Al «Úlken jıyrmalyqtyń» kúrdeli kezeń syn-qaterlerine jaýap berer ózara senim men túsinistikke qanshalyq ázirligi – ýaqyttyń enshisinde.
Rymtaı SAǴYNBEKOVA