Munda jańa óndiris kásiporyndary boı kóterýde

Qarataý – óndiristi qala. Al, óndiris bar jerdi qaınaǵan eńbek, jaınaǵan ómir tynysy bar ekendigi esh kúmán týdyrmaıdy. Qalada sońǵy kezderi ken óndirý kásiporyndaryn ulǵaıtýmen qatar, osy óńirdiń taǵy bir baǵaly qazynasy – mármár tasyn óńdep shyǵaratyn jańa zaýyttyń qurylys jobasy da daıyndalýda. Qala ákimdiginiń habarlaýynsha, bul zaýyt iske qosylǵan jaǵdaıda jylyna 110 myń tonna mármár tasty óńdeı alatyn kórinedi. Bul da kenshiler qalasynda «100 naqty qadam» – Ult josparyn júzege asyrýdyń mindetinen týyndaıtyn iri jobanyń birine aınalyp otyr.

Bul turǵyda elimizde Elbasynyń 2012 jylǵy qańtar aıyndaǵy halyqqa Joldaýynda atap kórsetilgen mindetterge sáıkes «Monoqalalardy damytýdyń 2012-2020 jyl­darǵa arnalǵan baǵdarlamasy» iske asyrylýda. Qarataý da osy monoqalalardyń sa­na­tyna jatatyn bolǵandyqtan, ilgeri da­mý­dyń osyndaı syndarly jolyn tańdap otyr. Qaladaǵy qazirgi jasalyp jatqan is-qımyldyń barysyna qarap, munda qaı bir salada bolmasyn úlken ir qulshynystyń bar ekendigin baıqaýǵa bolady. Atalǵan baǵdarlama shyn máninde de óndiristi qalanyń damýyna, gúldenýine, sáýlettik jaǵynan kórkeıip, abattandyrylýyna erekshe serpin berýde. Bul maqsatqa 2013-2015 jyldarǵa respýblıkalyq búdjetten – 1,9 mlrd. teńge al, jergilikti búdjet esebinen 76,8 mln. teńge qarjy bólingen eken.
Qalanyń ekonomıkalyq ósimin qamtamasyz etetin ishki rezervi – «Talas Investment Company» JSHS-nyń jylyna 15,0 myń tonna natrıı sıanıdin shyǵaratyn zaýytynyń qurylysy «zákirli» ınvestısıalyq jobasy 2012-2014 jyldary iske asyryldy. Jobanyń jalpy quny 12,9 mıllıard teńgeni quraıdy. Munda 2016 jyldyń 7 aıynda 380,5 mln. teńgeniń ónimi óndirildi. Qazirgi tańda zaýytta 421 adam jumys isteıdi. Onyń ishinde 405 adam jumyspen qamtý ortalyǵynyń joldamasymen qabyldanǵan. Budan bólek qosymsha 66 adam qosalqy sharýashylyqta eńbek etedi.
Qarataý qalasyn 2015-2017 jyldary damytýdyń keshendi josparyna engizilgen taǵy bir jańa «zákirli» joba – «Jambyl Nedr» JSHS qolǵa alǵan, jalpy quny 3,4 mıllıard teńgeni quraıtyn, jylyna 300,0 myń tonna M-400, M-500 markaly sement shyǵaratyn zaýyttyń qurylysy júrgizilýde. Kásiporyndy bıylǵy ekinshi jarty jyldyqta iske qosý josparlanýda. Ol tolyq qýatynda istegende 150 adam jumyspen qamtylmaq. Qazirgi tańda zaýyt qurylysynda 167 adam jumys isteıdi. Onyń ishinde 99-y jumyspen qamtý ortalyǵy arqyly joldamamen jibe­rilgen. Qurylys jumystary tolyqtaı aıaq­talyp, qondyrǵylarynyń 95 paıyzy quras­tyrylyp, ornatyldy.
Sonymen qatar, bıyl óńirlik Indýstrıalandyrý kartasyna engizý úshin jylyna 110,0 myń tonna mármár tasyn óńdep shyǵaratyn zaýyttyń qurylysy jobasy daıyndalýda. Quny 1946,0 mıllıon teńgeni quraıtyn bul jobany «Qarataý Pro» JSHS júzege asyrmaq. Qazirgi tańda munda ıtalándyq qural-jabdyqtardy ornatý jumystary júrgizilýde. Zaýytty iske qosqan jaǵdaıda 60 adam jumyspen qamtylady. Qazirgi tańda 100 adam jumysqa tartylyp otyr. Sondaı-aq, 4 tapsyrys alýshy qosalqy kásiporyndar da jumys isteıdi. Zaýytty bıylǵy jyldyń ekinshi jartyjyldyǵyna iske qosý josparlanýda. Jumyspen qamtylǵandardyń 85 paıyzy – jergilikti turǵyndar.
Monoqalalardy damytý baǵdarlamasyn ázir­lep, bekitýdegi negizgi maqsat – shaǵyn jáne orta kásipkerlikti damytý, nátıjesinde jańa jumys oryndaryn ashý bolyp tabylady. Búginde óndiristi qalada 365 shaǵyn jáne orta bıznes sýbektileri (jeke kásipkerler – 288, zańdy tulǵalar – 77) tirkelip, olardyń sany 2011 jylmen salystyrǵanda 1,3 esege kóbeıgen.
2016 jyldyń qańtar-maýsym aıyna 92,0 mıllıon teńgeniń 16 áleýetti jobasy usynylyp, onyń ishinde úsheýi – «BankSentrkredıt» AQ jáne «Qazaqstan Halyq Banki» AQ arqyly 25,7 mıllıon teńgeniń «Aıda» dúkenin zamanaýı shaǵyn market etip ashý, qymyz óndirisi jáne jıhaz shyǵaratyn seh jobalary qoldaý tapty. Odan bólek, kásipkerler tarapynan 50,0 mıllıon teńgeni quraıtyn 7 jobanyń qujattary ekinshi deńgeıdegi bankterge qaraýǵa jiberildi. Sonymen qatar, qalada basqa da birqatar ınvestısıalyq jobalar júzege asyrylýda. Atap aıtqanda, táýligine 2 tonna sút ónimderin (maı, syr, irimshik) óńdeıtin seh ashý maqsatynda tıisinshe jumystar jasalýda. Jobalyq quny 20,0 mıllıon teńgeni quraıdy. Kásiporyn basshylary bul rette «Aýyl sharýashylyǵyn qarjylaı qoldaý qorynan» 5,5 mıllıon teńgeni nesıege, 3,0 mıllıon teńge kólemindegi memlekettik grantty utyp alǵan. Qazirgi tańda munda qajetti qural-jabdyqtardyń 95 paıyzy ornatylǵan.
Al «Azmına Mramor» JSHS mármár tasyn óńdep, tastaqtalar, baspaldaqtar, kirpishter shyǵarýmen aınalyspaq. Seriktestik qolǵa alǵan jobanyń quny 20,0 mıllıon teńgeni quraıdy. Kásiporyn aldaǵy ýaqytta jylyna 32,0 myń tonna untaqtalǵan tasty óńdep, 150,0 mıllıon teńgeniń ónimin óndiretin bolady. Munda da qosymsha 8 jumys oryn ashylady. Qazirgi tańda qural-jabdyqtary jetkizilip, ornatylý ústinde.
Alda turǵan taǵy bir mańyzdy is, qalanyń 102 kóshesindegi káriz jáne sý jelileri qubyrlaryn jańǵyrtý, jóndeý qajet-aq. Osyǵan baılanysty, jalpy quny 1172,4 mıllıon teńgeniń jobasy – qaladaǵy 3 kósheni qaıta jańǵyrtýǵa byltyr 111,1 mıllıon teńge bólinip, tolyq ıgerildi. Qalǵan qarajat 2017 jylǵa josparlanýda. Jobalyq quny 234,9 mıllıon teńgeni quraıtyn ortalyq alań jáne A.Sheın, T.Rysqulov kósheleriniń joldaryn qaıta jańǵyrtý jumystaryn júrgizý úshin 4,4 mıllıon teńge bólinip, jobalyq-smetalyq qujattary ázirlenip, memlekettik saraptamanyń qorytyndylary alyndy. Bıyl barlyǵy 22 kóshe jóndeletin bolady. Bú­gingi tańda alty kóshege asfált jamylǵysy tóselip, 4 kóshede jolǵa túzetý jumystary júrgizilýde. «Jumyspen qamtýdyń jol kartasy – 2020» baǵdarlamasy aıasynda Shahter kóshesine ortasha jóndeý jumystaryn júrgizýge konkýrs jarıalandy.
Bıyl qaladaǵy 3 móltek aýdandaǵy 51 úıdi qaıta jańǵyrtýǵa 282,9 mıllıon teńge qarjy bólinip, qazirgi tańda memlekettik satyp alý rásimderi júrgizilýde.
Qalanyń ishki oramdyq gaz júıeleriniń qurylysyna 309,96 mıllıon teńgege kelisim­shart jasalynyp, 2015 jyly bólingen 88,9 mıllıon teńge tolyǵymen ıgerilip, tıisti ju­mystar atqaryldy. Qalǵan qarajat 2017 jyl­ǵa respýblıkalyq búdjet esebinen bólinbek.
Sonymen qatar, qaladaǵy áleýmettik nysandaryna sý burý júıesiniń jáne sýmen jabdyqtaý júıesiniń qurylysyna jobalyq-smetalyq qujattary ázirlenip, memlekettik saraptamadan ótip, qarjy bólý jóninde suranys berilgen.
Atqarylǵan jáne aldaǵy ýaqytta júzege asyrylatyn jumystarǵa qarap, monoqalalar qataryna jatatyn Qarataýdyń bolashaǵynyń zor ekenin baıqaýǵa bolady.

Ibragım Bekmahanuly, Ana tili gazeti