Bizge óz tabıǵı baılyqtarymyzǵa degen kózqarasymyzdy oı eleginen ótkizýdiń prınsıpti mańyzy bar. Biz olardy satýdan qazynamyzǵa kiris quıa otyryp, olardy durys basqarýdy, eń bastysy, elimizdiń tabıǵı baılyǵyn ornyqty ekonomıkalyq ósýge barynsha tıimdi kiriktirýdi úırenýimiz kerek.
Jetinshi syn-qater - Úshinshi ındýstrıalyq revolúsıa.
Adamzat Úshinshi ındýstrıalyq revolúsıa tabaldyryǵynda tur, ol óndiris uǵymynyń ózin ózgertedi. Tehnologıalyq jańalyqtarálemdik naryqtyń qurylymy men qajettilikterin túbegeıli ózgertedi. Biz burynǵyǵa qaraǵanda múlde ózgeshe tehnologıalyq bolmysta ómir súrip jatyrmyz.
Sıfrlyq jáne nanotehnologıa, regeneratıvtik medısına jáne basqa da kóptegen ǵylymı jetistikter qorshaǵan ortany ǵana emes, adamnyń ózin transformasıalap, kúndelikti aqıqatqa aınalady.
Biz osynaý úderisterdiń belsendi qatysýshylary bolýǵa tıispiz.
Segizinshi syn-qater - údeı túsken áleýmettik turaqsyzdyq.
Qazirgi ýaqytta eń úlken álemdik problemalardyń biri - kúsheıe túsken áleýmettik turaqsyzdyq. Onyń negizgi sebebi - áleýmettik teńsizdik.
Búginde álemde eki júz mıllıonǵa jýyq adam jumys taba almaı otyr. Eýropalyq Odaqtyń ózinde jumyssyzdyq sońǵy onjyldyqtardaǵy eń joǵary deńgeıge jetip, kóptegen jappaı tártipsizdikterge túrtki bolyp otyr.
Munyń janynda Qazaqstandaǵy ahýal birshama qolaıly bolyp otyrǵanyn moıyndaý kerek. Búginde biz búkil jańa tarıhymyz ishindegi jumyssyzdyqtyń eń tómengi deńgeıindemiz. Bul, sóz joq, úlken jetistik. Solaı bola tura, biz masattanýǵa tıis emespiz.
Áleýmettik-saıası daǵdarysqa ulasatyn jahandyq ekonomıkalyq daǵdarys Qazaqstanǵa sózsiz qysym kórsetip, bizdiń tózimimizdi synaqqa alatyn bolady.
Sondyqtan kún tártibine áleýmettik qaýipsizdik jáne áleýmettik turaqtylyq máselesi qoıylady. Biz úshin mańyzdy mindet -qoǵamymyzdaǵy áleýmettik turaqtylyqty nyǵaıtý.
Toǵyzynshy syn-qater - órkenıetimiz qundylyqtarynyń daǵdarysy.
Álem aýyr dúnıetanymdyq jáne qundylyq daǵdarysty bastan keshirip otyr. Órkenıetter qaqtyǵysy, tarıhtyń aqyry, mýltımádenıettiń kúıreýin jarıalaıtyn únder jıi estiledi. Jyldar boıy synnan ótken qundylyqtarymyzdy qorǵaı otyryp, biz úshin osynaý kertartpa kózqarastan tartynýymyzdyń prınsıpti mańyzy bar. Óz tájirıbemizden biletinimiz, bizdiń «osal tusymyz» dep ataǵan kópetnostylyǵymyz ben kópkonfessıalyǵymyzdy óz artyqshylyǵymyzǵa aınaldyra aldyq.
Biz mádenıetter men dinderdiń qatar ómir súrýi jaǵdaıynda ómir súrip úırenýimiz kerek. Biz mádenıetter men órkenıetter dıalogynabeıildi bolýǵa tıispiz.
Tek basqa ulttarmen jarastyqta ǵana bizdiń elimiz bolashaqta tabys pen yqpalǵa qol jetkize alady. HHİ ǵasyrda Qazaqstan óziniń óńirlik kóshbasshylyq ustanymyn nyǵaıtyp, Shyǵys pen Batystyń úndestigi men ózara is-qımyly úshin kópir bolýǵa tıis.
Onynshy syn-qater -álemdik jańa turaqsyzdyq qaýpi.
Álemde ne bolyp jatqanyn bizdiń bárimiz kórip otyrmyz. Bul daǵdarystyń jańa tolqyny emes, álemdik ekonomıka áli eńsere almaı otyrǵan 2007-2009 jyldardaǵy daǵdarystyń jalǵasy.
Jahandyq ekonomıkalyq júıe 2013-2014 jyldardyń ózinde eleýli irkiliske ushyratyp, atap aıtqanda, shıkizatqa álemdik baǵanyń quldyraýyn týǵyzýy múmkin. Biz úshin mundaı kórinis asa tıimdi bola qoımaıdy.
EO men AQSH-taǵy yqtımal resessıa damyǵan elderdiń shıkizat resýrstaryna qajettiligin tómendetýge ákelýi múmkin.
Eýroodaqtaǵy joq degende bir memlekettiń yqtımal defolty «domıno áserin» týdyryp, bizdiń halyqaralyq rezervterimizdiń saqtalýy men eksporttyq ónim berýimizdiń turaqtylyǵyna kúmán týǵyzýy múmkin.
Valútalyq rezervterdiń qysqarýy valútalyq baǵamdar men ınflásıanyń qysymyn kúsheıtip, bul qaıtadan áleýmettik-ekonomıkalyq ahýalǵa keri áser etýi múmkin.
Osyǵan baılanysty biz halyqaralyq ahýal damýynyń kez kelgen kórinisine jan-jaqty daıyn bolý úshin bıliktiń barlyq tarmaqtarynyń, memleket pen qoǵamnyń oılastyrylǵan, kelisilgen jáne úılestirilgen baǵytyn tujyrymdaýǵa tıispiz.
İİİ. Qazaqstan-2050 Strategıasy - tym qubylmaly tarıhı jaǵdaıdaǵy jańa Qazaqstan úshin jańa saıası baǵyt
Qurmetti qazaqstandyqtar!
Qymbatty otandastar!
Biz sheshýge tıisti mindetter paradıgmasy sapalyq turǵydan ózgerdi.
Jańa syn-qaterlerdi laıyqty qabyldaý úshin endigi jerde 2030 Strategıasynyń aıasy jetkilikti emes. Biz josparlaý kókjıeginkeńeıtip, 15 jyl burynǵydaı kezekti dúnıetanymdyq serpilis jasaýymyz kerek.
Birinshiden, Qazaqstan - qazirgi zamanǵy memleket. Bizdiń memleketimiz kemeldikke jetti. Sondyqtan da búgingi kún tártibi memlekettiń qalyptasýy kezeńindegiden ózgeshe.
Dúnıede bolyp jatqan ózgeristerdiń sıpaty men tereńdigi, jahandyq ózara is-qımyl uzaq merzimdi damýdy talap etedi. Kóptegen elder qazirdiń ózinde 2030-2050 jyldardyń arǵy jaǵyna kóz jiberýge tyrysady. «Basqarylatyn boljamdaý» qazirgi turaqsyz kezde memleketter damýynyń mańyzdy tetigine aınalýda.
Ekinshiden, «Qazaqstan-2030» Strategıasy bizdiń memlekettiligimizdiń qalyptasý kezeńi úshin jasalǵan bolatyn. Óziniń bazalyq ólshemi boıynsha ol oryndaldy.
Úshinshiden, biz jańa shyndyq týdyrǵan synaqtar men qaýip-qaterlerge kezigip otyrmyz. Olar jalpylyq sıpat alyp, barlyq elder men óńirlerge áserin tıgizýde.
Biz «Qazaqstan-2030» Strategıasyn tujyrymdaǵan kezde nátıjesinde jańa, múldem kútpegen, ekonomıkalyq jáne geosaıası jaǵdaıattar týyndaıtyn, óz kólemi jaǵynan teńdesi joq álemdik qarjy-ekonomıkalyq daǵdarys tónedi dep eshkim kútpegen edi.
2030 strategıasy 1997 jyly ashyq qujat retinde jasaldy. Biz o bastan-aq oǵan túzetýler engizý múmkindigin eskerdik.
Álemdegi jaǵdaı ózgeretinin jáne ómir óz túzetýlerin engizýi múmkin ekenin túsine otyryp, meniń tapsyrmam boıynsha jańa jaǵdaıdaǵy bizdiń ornymyz ben bizdiń múmkindikterimizdi oı eleginen ótkize otyryp jumys isteıtin jumys toby quryldy.
Olardyń taldaý jumystaryn eskere otyryp, men ulttyń 2050 jylǵa deıingi jańa saıası baǵytyn jasaýdy usynamyn, onyń ishinde 2030 Strategıasynyń mindetterin oryndaý jalǵasyn tabatyn bolady. Ýaqyt pen jaǵdaı 2030 baǵdarlamasy sıaqty bizdiń josparlarymyzǵa túzetýlerin engizetinin naqty túısinýimiz kerek.
2050 jyl - jaı beıneli data emes.
Bul búginde álemdik qaýymdastyq baǵdar ustap otyrǵan naqty merzim.
BUU-da 2050 jylǵa deıingi órkenıetter damýynyń jahandyq boljamy ázirlendi.
2050 jylǵa deıingi boljamdyq baıandamany Dúnıejúzilik azyq-túlik uıymy jarıalady.
Qazir elderdiń deni osyndaı uzaq merzimdi strategıalar ázirlep, qabyldaýda. Qytaı ózi úshin dál osyndaı strategıalyq josparlaý kókjıegin aıqyndap aldy.
İri transulttyq kompanıalardyń ózi aldaǵy jarty ǵasyrǵa damý strategıalaryn ázirleýde.
On bes jyl buryn, 2030 Strategıasy qabyldanǵanda bizdiń jańa memleketimizde dúnıege kelgen qazaqstandyqtardyń jańa býyny endi ǵana mektepke barýǵa daıarlanyp jatty.
Búginde olar eńbek etýde nemese joǵary oqý oryndaryn aıaqtaýda.
Endi eki-úsh jyldan soń Táýelsizdiktiń ekinshi býyny dúnıege kele bastaıdy.
Sondyqtan qazirdiń ózinde olarǵa durys baǵdar nusqaý týraly oılanǵannyń mańyzy zor.
Bizdiń basty maqsatymyz 2050 jylǵa qaraı Jalpyǵa ortaq eńbek qoǵamyn qurý.
Qazaqstan HHİ ǵasyrdyń ortasyna qaraı álemniń eń damyǵan 30 eliniń qatarynda bolýǵa tıis.
Bizdiń jetistikterimiz ben qazaqstandyq damý úlgisi Jańa saıası baǵyttyń negizi bolýǵa tıis.
Qazaqstan-2050 strategıasy - Qazaqstan-2030 strategıasynyń jańa kezeńdegi úılesimdi damýy. «Biz kimbiz, qaıda baramyz jáne 2050 jylǵa qaraı qaıda bolǵymyz keledi?» degen suraqtarǵa jaýap osy.Jas urpaqtyń naq osyǵan múddeli ekenine senimdimin.
Osyǵan oraı, ulttyń 2050 jylǵa deıingi jańa saıası baǵytynyń jobasyn usynamyn. Bul meniń Qazaqstan halqyna joldaýym bolady.
***
Biz qaıda bara jatyrmyz? Qazaqstan 2050 jylǵa qaraı álemniń eń damyǵan otyz eliniń qatarynda bolýǵa tıis.
Damýshy elder arasynda osy klýbtaǵy orynǵa básekelestik qatal bolmaq. Kún astyndaǵy oryn tek eń myqtylarǵa arnalǵanyn naqty sezine otyryp, ultymyz jahandyq ekonomıkalyq taıtalasqa daıyn bolýǵa tıis. Biz birinshi dárejedegi mynadaı maqsattarymyzdy nazardan shyǵarmastan, nysanaly ári shabytty jumys isteýimiz kerek:
· Memlekettilikti odan ári damytý jáne nyǵaıtý.
· Ekonomıkalyq saıasattyń jańa qaǵıdattaryna kóshý.
· Ulttyq ekonomıkanyń jetekshi kúshi - kásipkerlikke jan-jaqty qoldaý kórsetý.
· Jańa áleýmettik úlgini qalyptastyrý.
· Bilim berý men densaýlyq saqtaýdyń qazirgi zamanǵy jáne tıimdi júıesin qurý.
· Memlekettik apparattyń jaýapkershiligin, tıimdiligi men fýnksıonaldyǵynarttyrý.
· Halyqaralyq jáne qorǵanys saıasatynyń jańa syn-qaterlerine parapar saıasat qurý.
Búgin, sonymen qatar, men 2050 jańa saıası baǵyttyń tabysty bastalýyn qamtamasyz etetin 2013 jylǵy birinshi kezektegi mindetterdi ataǵaly otyrmyn.
Osy mindetterge sáıkes Úkimet shuǵyl túrde 2013 jylǵy jalpyulttyq is-qımyl josparyn ázirleýi tıis.
Osynaý asa mańyzdy qujat naqty tapsyrmalardy qamtýy jáne bıliktiń atqarýshy, zań shyǵarýshy jáne sot tarmaqtarybasshylarynyń derbes jaýapkershiligin kózdeýi tıis. Prezıdent Ákimshiligi ony daıyndaý jáne keıinnen iske asyrý barysyn erekshe baqylaýǵa alýǵa tıis.
Endi men Qazaqstan 2050 strategıasynyń negizgi baǵyttary týralyóz paıymdaýymdy alǵa tartqym keledi.
1. Jańa baǵyttyń ekonomıkalyq saıasaty - paıda alý, ınvestısıalar men básekege qabilettilikten qaıtarym alý prınsıpine negizdelgen túgel qamtıtyn ekonomıkalyq pragmatızm
1. TÚGEL QAMTITYN EKONOMIKALYQ PRAGMATIZM
Jańa baǵyt ekonomıkalyq saıasatynyń máni - túgel qamtıtyn ekonomıkalyq pragmatızm, shyn máninde bul bizdiń búgingi kózqarastarymyz ben ustanymdarymyzdy túbegeıli ózgertý.
Bul neni bildiredi?
Birinshi. Ekonomıkalyq jáne basqarý sheshimderin túgeldeı ekonomıkalyq maqsattylyq jáne uzaq merzimdi múddeler turǵysynda qabyldaý.
Ekinshi. Qazaqstan tolyqqandy bıznes-seriktestik retinde qatysa alatyn jańa naryqtyq taýashalardy aıqyndaý. Ekonomıkalyq damýdyń jańa tirekterin qurý.
Úshinshi. Ekonomıkalyq áleýetti arttyrý maqsatynda qolaıly ınvestısıalyq ahýal qurý. Investısıadan alynatyn kiristilik pen qaıtarym.
Tórtinshi. Ekonomıkanyń tıimdi jeke sektoryn qurý jáne memlekettik-jekemenshik seriktestikti damytý. Eksportty memlekettik yntalandyrý.
Jańa kadr saıasaty
Jańa ekonomıkalyq saıasat tabystylyǵynyń basty sharty kadrlararqyly nyǵaıtylýǵa tıis. Bul úshin biz:
· Basqarýshylyq resýrsyn jetildirýge tıispiz ári bul úshin bizde rezervter bar.
Menejdmenttiń jańa quraldaryn jáne memlekettik sektordaǵy korporatıvtik basqarýdyń qaǵıdalaryn engizý qajet.
· Munymen bir mezgilde halyqaralyq eńbek bólinisinen paıdaly jaǵyn alýymyz, atap aıtqanda, bizdiń jańa baǵytymyzdyń birqatar mindetterin iske asyrý úshin aýtsorsıng baǵdarlamalary arqyly syrtqy kadr resýrstaryntartýymyz kerek. Biz sonymen qatar ashyq naryqtaǵy eń úzdik shetel mamandaryn tartýǵa jáne olardy elimizge jumysqa shaqyrýǵa tıispiz.
Keń kólemdi halyqaralyq tájirıbesi bar ári bilimdi basqarý kadrlardy paıdalaný eki birdeı nátıje beredi: biz óndirisimizdiń menedjmentin jańǵyrtýmen qatar, ózimizdiń otandyq kadrlarymyzdy úıretemiz. Bul - biz úshin jańa tájirıbe.
2050 jylǵa deıin kezeń-kezeńmen mynadaı mindetterdi sheshý prınsıpti mańyzdy:
Birinshiden, memlekettiń makroekonomıkalyq saıasaty jańǵyrtylýy tıis.
Búdjet saıasaty
· Biz búdjet saıasatynyń jańa prınsıpterimen qarýlanýǵa - óz múmkindikterimiz sheginde ǵana shyǵyndanýǵa jáne tapshylyqty barynsha múmkindikte qysqartýǵa tıispiz. Uzaq merzimde olardyń saqtalýyn qamtamasyz ete otyryp, «qıyn-qystaý» kúnge rezervter jınaý qajet.
· Búdjettik-qarjylyq proseske degen kózqaras jekeleı salymdarǵa kózqaras sekildi uqypty da oılastyrylǵan bolýǵa tıis. Basqasha aıtqanda, birde-bir búdjettik teńge ysyrap bolmaýǵa tıis.
· Memleket búdjeti uzaq merzimdi perspektıva turǵysynan qaraǵanda ónimdi, máselen, ekonomıkany ártaraptandyrý jáne ınfraqurylymdy damytý sekildi jalpyulttyq jobalarǵa baǵyttalýy tıis.
Investısıalar úshin obektilerdi olardyń maqsattylyǵy jáne qaıtarymdylyǵy turǵysynan qatań irikteý qajet. Eń zamanaýı obektilerdiń ózi olardy ustap turý úshin shyǵystardy talap etip, biraq kirister ákelmeıtin bolsa jáne el azamattarynyń problemalaryn sheshpeıtin bolsa, búdjetke masyl bolaryn este saqtaǵan jón.
Salyq saıasaty
· Óndiris jáne jańa tehnologıalar salasyndaǵy salyq salý obektileri úshin qolaıly salyq rejimin engizý qajet. Qazir bul jumys bastaldy. Ony jetildirý maqsatyn qoıamyn. Barlyq qoldanystaǵy salyq jeńildikterine revızıa júrgizip, olardy meıilinshe tıimdi etý kerek.
· Biz salyq ákimshiligin yryqtandyrý jáne keden ákimshiligin júıelendirý saıasatyn jalǵastyrýǵa tıispiz. Salyq eseptiligin jeńildetip ári meılinshe azaıtý qajet.
Biz naryq qatysýshylaryn salyqtan jaltarý joldaryn izdeýge emes, básekelestikke yntalandyrýymyz qajet.
· Salyqtyq qadaǵalaýdy pragmatıkalyq azaıtý sharýashylyq sýbektileriniń salyq qyzmetimen dıalogyn azaıtýǵa tıis. Aldaǵy bes jylda bárimiz onlaın-elektrondyq eseptilik rejimine kóshýimiz kerek.
· 2020 jyldan bastap biz salyqtyq nesıelendirý praktıkasyn engizýimiz kerek. Basty mindet - kásipkerlerdiń ınvestısıalyq belsendiligin yntalandyrý.
· Jańa salyq saıasaty áleýmettik baǵyt alýǵa tıis. Bul úshin 2015 jyldan bastap yntalandyrý sharalary keshenin, sonyń ishinde bilim berýge, ózin, óz otbasyn, qyzmetkerlerin medısınalyq saqtandyrýǵa qarajat salatyn azamattar men kompanıalardy salyqtan bosatý praktıkasyn kózdeıtin yntalandyrý keshenin ázirleý qajet.
Osylaısha, bıznes deńgeıindegi bolashaq salyq saıasaty ishki ósimdi yntalandyrýy jáne syrtqy naryqtarǵa otandyq eksportty, al azamattar deńgeıinde olardyń qorlaryn, jınaqtaryn jáne salymdaryn yntalandyrýǵa tıis.
Aqsha-kredıt saıasaty
· Álemdik ekonomıkadaǵy qolaısyz ahýaldy eskere otyryp, biz ınflásıadanárbir qazaqstandyqtyń kiristerin qorǵaýdy qamtamasyz etetin jáne ekonomıkalyq ósim úshin laıyqty deńgeıin ustap turatyn bolamyz. Bul jaı ǵana makroekonomıkalyq másele emes, bul eldiń áleýmettik qaýipsizdiginiń máselesi. Jáne de bul - 2013 jyldyń ózinen bastap Ulttyq Bank pen Úkimet jumysynyń basty máselesi.
· Qazaqstandyq bankter óz kezeginde óziniń maqsatyn oryndaýǵa jáne naqty ekonomıka sektorynyń kredıttik resýrstarǵa degen qajettiligin qamtamasyz etýge tıis. Bul rette qarjylyq júıege baqylaýdy álsiretýge bolmaıdy, bankterdi problemalyq kredıtterden tazartý jáne qorlandyrý máselelerimen tyǵyz aınalysý qajet.
Bul úshin Ulttyq Bank pen Úkimetke Prezıdent Ákimshiliginiń úılestirýimen ekonomıkany qajetti aqsha resýrstarymen qamtamasyz etýge baǵyttalǵan túbegeıli aqsha-kredıt saıasatynyń jańa júıesin ázirleý qajet bolady.
Memlekettik jáne syrtqy qaryzdy basqarý saıasaty
· Biz eldiń memlekettik qaryzynyń deńgeıin turaqty baqylaýda ustaýǵa tıispiz.
· İJÓ-ge qatysty búdjet tapshylyǵyn 2013 jylǵy 2,1%-dan 2015 jyly 1,5%-ǵa deıin tómendetý kerek.
Memlekettik qaryz az mólsherli deńgeıde qalýǵa tıis. Bul qaǵıdatty mindet, óıtkeni, biz álemdik turaqsyzdyq jaǵdaıynda búdjetimizdiń turaqtylyǵyn jáne ulttyq qaýipsizdigimizdi tek osylaı ǵana qamtamasyz ete alamyz.
· Ekonomıkanyń kvazımemlekettik sektory boryshynyń deńgeıin qatań baqylaý qajet.
Ekinshiden, bizdiń ınfraqurylymdy damytýǵa degen qaǵıdatty túrde jańa kózqarasymyz bolýǵa tıis.
Infraqurylym ekonomıkalyq ósimniń múmkindikterin keńeıtýge tıis.
Infraqurylymdy eki baǵytta damytý: ulttyq ekonomıkany jahandyq ortaǵa kiriktirý, sonymen qatar, el ishinde óńirlerge qaraı qadam jasaý qajet.
· Óz paıdamyzdy muqıat esepteı otyryp, Qazaqstannyń sheginen tys óndiristik kóliktik-logıstıkalyq obektiler qurý úshin, elden syrtqa shyǵýǵa nazar tikteýdiń mańyzy zor. Biz qazirgi túsinikterimizden arylyp, óńirde jáne barsha álemde - Eýropada, Azıada, Amerıkada, mysaly, teńizge tikeleı shyǵa alatyn elderdiń porttary, álemniń toraptyq tranzıttik núktelerindegi jáne taǵy basqa, kóliktik-logıstıkalyq habtar sekildi qazirgi zamanǵy kásiporyndar qurýǵa tıispiz. Osy maqsatta «Jahandyq ınfraqurylymdyq ıntegrasıa»arnaıy baǵdarlamasyn ázirleý qajet bolady.
· Biz óz tranzıttik áleýetimizdi damytýǵa tıispiz. Búginde nátıjesinde 2020jyly Qazaqstan arqyly tranzıttik tasymaldaý eki esege ulǵaıýy tıis bolatyn birqatar iri jalpyulttyq ınfraqurylymdyq jobalar iske asýda. 2050 jylǵa qaraı - bul sıfr on ese ulǵaıýǵa tıis.
· Osynyń bári basty maqsatqa - eksportymyzdy tek bizdiń ónimimiz ben qyzmetterimizge degen uzaq merzimdi suranys bolatyn álemdik naryqtarǵaqaraı jyljytýǵa baǵynýǵa tıis.
· Infraqurylym jasaý, sonymen qatar, tabystylyq zańyna baǵynýǵa tıis. Jańa bıznesterdi damytýǵa jáne jumys oryndaryn ashýǵa bastaıtyn jerde ǵana qurylys júrgizý qajet.
· Shalǵaı óńirlerdi nemese turǵyndarynyń tyǵyzdylyǵy jetkilikti emes óńirlerdi ómirlik mańyzdy jáne ekonomıkalyq qajet ınfraqurylym obektilerimen qamtý úshin biz «ınfraqurylymdyq ortalyqtar» qurýǵa tıispiz. Bul úshin kólik júıesiniń ozyńqy ınfraqurylymyn qurýdy qamtamasyz etý qajet.
· Úkimetke 2013 jyly Infraqurylymdy damytý jónindegi memlekettik baǵdarlama ázirlep, qabyldaýdy tapsyramyn.
Úshinshiden, memlekettik aktıvterdi basqarý júıesin jańǵyrtý.
Qazaqstan - álemdik aýqymda kólemi shaǵyn ekonomıka. Sondyqtan ony óte tıimdi basqarý qajet. El birtutas korporasıa sekildi jumys isteýi tıis, al memleket onyń ózegi bolýǵa tıis.
Korporatıvtik oıdyń qýaty barlyq prosesterdiń birtutas alyp qaralýynda jatyr. Barlyq deńgeıdegi memlekettik basqarýshylar osyndaı bıznes-paıymǵa úırenýge tıis.
Qaıtalap aıtamyn: eldiń búdjetin jaı bólip qana qoımaı, oıly da salmaqty ınvestısıalaý qajet.
Tıimdiliktiń basty ólshemi - bizdiń salymdarymyzdan túsetin qaıtarym deńgeıi. Eldiń óndiristik áleýetin qanshalyqty eseleı alsaq, Qazaqstan halyqaralyq naryqta qosalqy emes, solǵurlym tezirek áleýetti oıynshyǵa aınalady.
· Ulttyq qor jańa ekonomıkalyq saıasatqa kóshýdiń «lokomotıvi» bolýǵa tıis. Ulttyq qordyń qarajatyn birinshi kezekte uzaq merzimdik strategıalyq jobalarǵa baǵyttaý kerek. 2013 jyly Ulttyq qorda qarajat jınaqtaý jalǵasýy tıis, biraq bul qarajatty meıilinshe tıimdi de oılastyryppaıdalaný kerek.
· Memleket Úshinshi ındýstrıaldyq revolúsıa nátıjesinde paıda bolatyn sektorlardy eskere otyryp, ulttyq kompanıalar arqyly bolashaqtyń ekonomıkasyn damytýdy yntalandyrýy tıis. Ulttyq ındýstrıa biz óz elimizde óndirýge tıis eń jańa kompozıttik materıaldardy tutynýy kerek.
· Memleket aqparattyq tehnologıalar salasynda tranzıttik áleýetti damytýdy yntalandyrýy tıis. 2030 jylǵa qaraı Qazaqstan arqyly biz álemdik aqparattyq aǵyndardyń kem degende 2-3%-yn ótkizýge tıispiz. 2050 jylǵa qaraı bul sıfr kem degende eki eselenýge tıis.
· Sonymen qatar, jeke kompanıalardyń óz qarajatyn zertteýler men ınovasıalarǵa salýyn yntalandyrý kerek. Myna nárseni basa aıtqym keledi: ınovasıalardy engizýdiń mańyzy zor, biraq bul basty nysana emes. Bizdiń jańa tehnologıalar suranysqa ıe bolǵanda, olar naryqta qajet bolǵanda ǵana el naqty paıda alatyn bolady. Olaı bolmaǵan kúnde ınovasıa - aqshany bosqa shyǵyndaý degen sóz.
· Jekelegen kompanıalar men salalardy iriktep qoldaý tájirıbesin toqtatý kerek. Biz áleýmettik-mańyzdy strategıalyq fýnksıalardy atqaratyn jáne óziniń tıimdiligin dáleldeıtin salalardy ǵana qoldaýǵa tıispiz.
Tórtinshiden, tabıǵı resýrstardy basqarýdyń túbegeıli jańa júıesin engizý qajet.
Biz resýrstardy ekonomıkalyq ósýdi, aýqymdy syrtqy saıası jáne syrtqy ekonomıkalyq ýaǵdalastyqtardy qamtamasyz etý úshin Qazaqstannyń mańyzdy strategıalyq artyqshylyǵy retinde paıdalanýǵa tıispiz.
· Qazirdiń ózinde shıkizattyń jańa qarjylyq kúıreý jaǵdaıyndaturaqsyzdandyrýǵa ushyraıtyn halyqaralyq naryqtarǵa shyǵýyn barynsha jedeldetý qajet. Bizdiń negizgi ımporttaýshylarymyz shıkizat satyp alýdy eleýli qysqartýy, al baǵa kúrt tómendeýi múmkin. Al bizdiń ozyńqy strategıamyz keıinnen elge yqtımal jahandyq daǵdarys kezeńinen aman ótýge kómektesetin qarajatty naryqtardyń turaqsyzdanýy bastalǵanǵa deıin óte tez jınaqtaýǵa múmkindik beredi.
· Tehnologıalyq revolúsıa shıkizat tutyný qurylymyn ózgertedi. Mysaly, kompozıtter tehnologıasyn jáne betonnyń jańa túrlerin engizý temir keni men kómirdiń qorlaryn qunsyzdandyrady.
Bul - qazirgi joǵary álemdik suranysty eldiń múddesine paıdalaný úshin tabıǵı resýrstardy óndirý men álemdik naryqqa jetkizý qarqynyn arttyrýdyń taǵy bir faktory.
· Kómirsýtegi shıkizatynyń naryǵynda iri oıynshy bolyp qala otyryp, bizenergıanyń balamaly túrlerin óndirýdi damytýǵa, kún men jeldiń energıasyn paıdalanatyn tehnologıalardy belsendi engizýge tıispiz. Bul úshin bizde barlyq múmkindikter bar. 2050 jylǵa qaraı elde energıanyń balamaly jáne jańǵyrtylatyn túrlerin qosa alǵandaǵy barlyq energıa tutynýdyń kem degende teń jartysy kelýge tıis.
Eger ultymyz shıkizat resýrstarynan túsetin kiristerdi 35 jyldan keıin paıdalanǵysy kelse, buǵan búginnen bastap daıyndalý kerek.Bizge arnaıy strategıa ázirleý - barlyq iri korporasıalar men konsernder tájirıbesindeı alda turǵan barlyq jyldarǵa barsha jumysty bólip josparlaý úshin basymdyqtardy, seriktesterdi aıqyndap alý qajet.
Bul - bizdiń tól tarıhymyzdyń basty sabaǵy: Qashaǵan boıynsha kelissózder men daıyndyqty biz osydan 20 jyl buryn derlik bastadyq, al nátıjesin tek qazir ǵana alýǵa kiristik.
Strategıany ázirleýdiń negizgi baǵyttary:
· Óńirler ınvestısıalar tartýǵa múddeli bolýy úshin jer qoınaýyn paıdalanýǵa moratorııdi joıý qajet.
· Biz jaı ǵana shıkizat berýden energıa resýrstaryn qaıta óńdeý men asa jańa tehnologıalarmen almasý salasyndaǵy yntymaqtastyqqa kóshýge tıispiz. 2025jylǵa qaraı biz óz naryǵymyzdy jańa ekologıalylyq standarttaryna saı janar-jaǵarmaı materıaldarmen tolyqtaı qamtamasyz etýge tıispiz.
· Biz ınvestorlardy elimizge eń zamanaýı óndirý jáne qaıta óńdeý tehnologıalaryn berý shartymen ǵana tartýǵa tıispiz. Biz ınvestorlarǵa elimizdiń aýmaǵynda eń jańa óndirister quratyn bolsa ǵana shıkizattarymyzdy óndirý men paıdalanýǵa ruqsat berýge tıispiz.
· Qazaqstan ınvestısıa úshin óńirlik tartylys kúshi bolýy tıis. Bizdiń elimiz ınvestısıa úshin jáne tehnologıalar transferti úshin Eýrazıadaǵy eń tartymdy bolýǵa tıis. Munyń prınsıpti mańyzy bar. Biz ınvestorlarǵa qolda bar artyqshylyqtarymyzdy kórsetýge tıispiz.
· Barlyq óndirýshi kásiporyndar tek ekologıalyq zıansyz óndiristi engizýge tıis.
Qurmetti otandastar!
Ult bolashaǵy men memleket qaýipsizdigi múddesinde kómirsýtegi shıkizatynyń strategıalyq «rezervin» qurý kerek. Strategıalyq rezerv el energetıkalyq qaýipsizdiginiń irgetasy bolady. Osylaısha biz yqtımal ekonomıkalyq silkinister jaǵdaıyna taǵy bir qorǵanys shebin quramyz.
***
Besinshiden, bizge ındýstrıalandyrýdyń kelesi fazasynyń jospary qajet.
Eki jyldan keıin údemeli ınovasıalyq ındýstrıalandyrýbaǵdarlamasyn iske asyrýdyń birinshi besjyldyǵy aıaqtalady.
Úkimet ındýstrıalandyrý baǵdarlamasynyń kelesi fazasynyń egjeı-tegjeıli josparyn ázirleýi tıis. Perspektıvalyq tehnologıalyq baǵyttardy damytýdyń senarıi qajet.
Nátıjesinde, eksporttyń jalpy kólemindegi shıkizattyq emes eksporttyń úlesi 2025 jylǵa qaraı eki esege, al 2040 jylǵa qaraı úsh esege ulǵaıýy tıis.
Bul úshin ne isteý qajet?
· 2050 jylǵa qaraı Qazaqstan óziniń óndiristik aktıvterin eń jańa tehnologıalyq standarttarǵa sáıkes tolyqtaı jańartýy tıis.
Básekege eń qabiletti salalarda biz otandyq óndirýshiler úshin jańa naryqtyq taýashalar qalyptastyrý strategıasyn belsendi ázirleýge tıispiz. Bul, ásirese, DSU-ǵa kirý perspektıvalaryn eskere otyryp,keri ındýstrıalandyrýdyń yqtımal ydyratýshy áserlerinboldyrmaýǵa múmkindik beredi.
Otandyq taýarlar básekege qabiletti bolýy tıis. 2012 jyldyń 1 qańtarynan bastap Qazaqstannyń, Reseı men Belarýstiń qatysýymen Birtutas ekonomıkalyq keńistik qurýdyń is júzindegi kezeńi bastaldy.
Jıyntyq İJÓ-si 2 trln. AQSH dollary bolatyn, 170 mln. tutynýshyny biriktiretin osynaý aýqymdy naryq bizdiń bıznesti básekege qabilettilikke úıretýi tıis. Bul rette osynaý ekonomıkalyq-ıntegrasıalyq úderiste Qazaqstan óz egemendiginiń bir mysqalyn da joǵaltpaıdy.
· Biz eksportqa baǵyttalǵan shıkizattyq emes sektordy keńeıtýge negizdelgen jańa óndiristi damytýǵa tıispiz.
· Biz Údemeli ındýstrıalyq-ınnovasıalyq damý memlekettik baǵdarlamasyn ónerkásiptik qýattardy ımporttaýǵa jáne tehnologıalar almasýǵa baǵyttaýǵatıispiz. Bul úshin bizge birlesken halyqaralyq kompanıalar men el úshin paıdaly seriktestikter qurý men damytýdyń kishi baǵdarlamasy qajet.
· 2030 jylǵa qaraı Qazaqstan ǵarysh qyzmetteriniń álemdik naryǵyndaǵy óz taýashasyn keńeıtip, bastalǵan birqatar jobalardy qısyndy aıaqtaýǵa deıin jetkizýge tıis. Men Astanadaǵy ǵaryshtyq apparattar qurastyrý-synaqtan ótkizý keshenin, qashyqtan zondtaý ǵaryshtyq júıesin, ǵaryshtyq monıtorıń pen jerdegi ınfraqurylymnyń ulttyq júıesin jáne joǵary dáldiktegi spýtnıktik navıgasıa júıesin aıtyp otyrmyn.
· Eki jetekshi ınovasıalyq klasterdi - Nazarbaev Ýnıversıtetin jáne Inovasıalyq tehnologıalar parkin damytýdy jalǵastyrý kerek. Bizgetómenkómirtekti ekonomıkaǵa jedel kóshý qajet.
2013 jyly «jasyl kópir» halyqaralyq uıymyn qurýdy, sonymen qatar, Almatynyń mańyndaǵy tórt seriktes qalada Green4 jobasyn iske asyrýdy bastaýdy usynamyn.
Eldiń damýdyń «jasyl» jolyna kóshýine Astanadaǵy alda turǵanEKSPO-2017 qýatty serpilis berýi tıis. Astanada ǵylym men tehnıkanyń úzdik álemdik jetistikteri usynylatyn bolady.
Kóptegen qazaqstandyqtar biz qol sozyp otyrǵan «bolashaqtyń energıasyn» óz kózimen kóre alady.
***
Qazir men elimizdiń Úshinshi ındýstrıalyq revolúsıaǵa daıyndyǵynyń sharty bolyp tabylatyn eń prınsıpti máselelerdiatadym.
Altynshydan, aýyl sharýashylyǵyn, ásirese, aýyl sharýashylyǵy ónimine ósip otyrǵan jahandyq suranys jaǵdaıynda aýqymdy jańǵyrtý qajet.
Álemdik azyq-túlik naryǵynyń kóshbasshysy bolý jáne aýyl sharýashylyǵy óndirisin arttyrý úshin bizge mynalar qajet:
· Egistik alańyn ulǵaıtý. Mundaı múmkindik barlyq elderde birdeı joq ekenin atap ótemin.
· Egistik túsimin, eń aldymen jańa tehnologıalar engizý esebinen eleýli kóterý qajet.
· Biz álemdik deńgeıdegi mal sharýashylyǵy jemshóp bazasyn qurý úshin úlken áleýetke ıemiz.
· Biz ekologıalylyqqa basa nazar aýdara otyryp, ulttyq básekege qabiletti brendter qurýǵa tıispiz. Nátıjesinde men agroónerkásiptik keshenniń aldyna - ekologıalyq taza óndiris salasyndaǵy jahandyq oıynshy bolý mindetin qoıamyn.
Aýylsharýashylyq qaıta óńdeýde jáne saýdada fermerlik pen shaǵyn jáne orta bıznesti damytý.
Bul - ózekti mindet. Bul arada bizge:
· Jer óńdeý mádenıetin ózgertý jáne jańa ǵylymı, tehnologıalyq, basqarýshylyq jetistikterdi eskere otyryp, mal sharýashylyǵyndaǵy dástúrlerimizdi jańǵyrtýymyz qajet.
· Asa iri eksporttyq naryqty meńgerý úshin biz qaı azyq-túliktiń jappaı óndirisin basty etip qoıatynymyzdy aıqyndaýymyz kerek.
Alynǵan sharalardyń nátıjesi 2050 jylǵa qaraı el İJÓ-degi aýylsharýashylyq óniminiń úlesi 5 ese artýy bolýy tıis.
2013 jyldyń ózinde Úkimetke mynalardy tapsyramyn:
· El agroónerkásip kesheniniń 2020 jylǵa deıingi damýynyń jańa baǵdarlamasyn ázirleý.
· 2020 jylǵa qaraı aýyl sharýashylyǵyn memlekettik qoldaýdyń kólemin 4,5 ese arttyrý.
· Eń jańa agrotehnologıalardy qoldanýǵa baǵyttalǵan orta jáne iri taýarlyq aýylsharýashylyq óndiristerin qurý jónindegi zańnamalyq jáne ekonomıkalyq yntalandyrýlar júıesin tujyrymdaý.
· Berilgennen keıin belgili bir kezeńde ıgerý qolǵa alynbaǵan jerlerge salyq mólsherlemelerin kóterýdi engizý.
Jetinshiden, elimizdiń sý resýrstaryna qatysty jańa saıasat tujyrymdaý qajet.
Aýyl sharýashylyǵy muqtajdyǵy úshin bizge asa kóp sý kólemi qajet. Osyǵan baılanysty biz:
· Basqa elderdegi, mysaly, Avstralıadaǵy sýmen qamtamasyz etý problemalaryn sheshýdiń ozat tájirıbesin muqıat zerdelep, ony bizdiń jaǵdaıymyzda paıdalanýǵa tıispiz.
· Bizde eleýli qory bar jerasty sýlaryn óndirý men únemdi paıdalanýdyń eń ozat tehnologıalaryn engizý qajet.
· Agroónerkásip sektorynda ylǵal únemdeý tehnologıasyna keshendi túrde aýysýǵa tıispiz.
Qoǵamymyzdaǵy oı-sanany túbegeıli ózgertý qajet. Bizdiń eń asyl tabıǵı baılyǵymyz - sýdy ysyrap etýdi toqtatýymyz qajet.
2050 jylǵa qaraı Qazaqstan sýmen qamtamasyz etý problemasyn túbegeıli sheshýge tıis.
Úkimetke dáıektilikpen, birinshi kezeńde 2020 jylǵa qaraı - turǵyndardy aýyz sýmen qamtamasyz etý, 2040 jylǵa qaraı sýarý problemasyn sheshetin uzaqmerzimdi baǵdarlama jasaýdy tapsyramyn.
2. KÁSİPKERLİKTİ - ULTTYQ EKONOMIKANYŃ JETEKSHİ KÚSHİN JAN-JAQTY QOLDAÝ
Otandyq kásipkerlik jańa ekonomıkalyq baǵyttyń qozǵaýshy kúshibolyp tabylady.
Shaǵyn jáne orta bıznestiń ekonomıkadaǵy úlesi 2030 jylǵa qaraı, eń az degende, eki ese ósýge tıis.
Birinshiden, biz adamǵa ol úshin memleket barlyq problemalaryn sheship berýin kútpeı, ózin bızneste synap kórýge, elde jasalyp jatqan ekonomıkalyq ózgeristerge tolyqqandy qatysýshyǵa aınalýyna jaǵdaı týǵyzýymyz kerek.
İskerlik mádenıetiniń deńgeıin kóterý men kásipkerlik bastamany yntalandyrýdyń mańyzy úlken.
Ol úshin tómendegideı sharalar qajet:
· Shaǵyn jáne orta bıznestiń birlestikter men kooperasıalarǵa umtylysyn kótermeleý, olardy qoldaý men kótermeleýdiń júıesin jasaý.
· Jergilikti bıznes-bastamalardy kótermeleý jáne meılinshe az, biraq qatań retteý esebinen ishki naryqty damytý.
· Bızneske jasandy bógetter týdyratyn memlekettik sheneýnikter úshin jańa, áldeqaıda qatań jaýapkershilik júıesin engizýdi qarastyrý.
· Jańa jaǵdaılardy, sonyń ishinde bizdiń Eýrazıalyq ekonomıkalyq keńistikke qatysýymyzdy, alda Dúnıejúzilik saýda uıymyna (DSU) kiretinimizdi eskere otyryp, otandyq kásipkerlerdi qoldaý tetikterin jetildirý jáne olardyń múddelerin qorǵaý men ilgeriletý úshin qajetti barlyq sharany qabyldaý.
Búgingi kúnniń mindeti - usaq kásiporyndar men jeke kásipkerlerdi orta deńgeıge kóshirý úshin jaǵdaı jáne alǵysharttar qalyptastyrý.
Ókinishke qaraı, qazirgi ýaqytta shaǵyn jáne orta bızneske salyq salý júıesindegi qıǵashtyqtar olardyń damýy men ósýine kedergi keltirýde. Sondyqtan Úkimet 2013 jyldyń sońyna deıin zańnamaǵamıkro, shaǵyn, orta jáne iri bıznes uǵymdaryn aıqyn jikteýgebaǵyttalǵan ózgerister engizsin. Bul tusta biz shaǵyn jáne orta iskerlik segmentterine túsetin kúshti aýyrlatpaýǵa tıispiz.
Men Úkimetke 2013 jyldyń birinshi jartyjyldyǵynyń sońyna deıin Qazaqstan azamattarynyń ómir-tirshiligi qaýipsizdigine tikeleı yqpal etpeıtin barlyq ruqsattar men lısenzıalardy qaıtaryp alyp, olardy habarlandyrýmen aýystyrýdy tapsyramyn.
Zańnamalyq negizde bızneske usynatyn taýar, jumys jáne qyzmet sapasyn baqylaý máselelerin ózi retteıtin jaǵdaı týdyrý qajet. Bizge tutynýshylar úshin sot sheshimderin qabyldaýdyń kópdeńgeıli júıesin alyp tastap, olardyń quqyǵyn qorǵaýdyń jańa júıesin ázirlep shyǵý kerek.
