«Qamshy» portalynyń poshtasyna tómendegideı maqala kelip tústi. Avtor óz maqalasynda túrikter traly másele kóteripti. Qamshy.kz saıty — erkin oı alańy, ashyq talqy minberi ekenin eskerte otyryp maqalany jarıalaýdy jón taptyq. Kelispeıtin tustaryńyz bolsa, ún qatyńyz qurmetti oqyrman!

Astanada ótken túrik kınosy aptalyǵy týraly jazdyq. Táýelsizdikti syltaý etken olar «saıası propoganda» jasap, qazaqtarǵa aýdarylmaǵan túrikshe kınony zorlap kórsetip ketti. Bul aptalyq týraly túrik medıasy jarysa jazdy. «Aptalyq arqyly qazaq mádenıetine ólsheýsiz úles qosqandaryn, qazaq kıno túsinigine jańa lep ákelgenderin, Táýelsizdiktiń 25 jyldyǵyna «keremet syılyq» jasaǵandaryn maqtan etti». Maqul, kóz jumdyq, «jeń ushyna» jasyrǵanynan qazaq saqtansyn dedik te, eskertip qoıdyq. Ondaı oıymyz joq dep Qazaqstanda júrgen bir túrik aqtalmady. Biraq, áli de Túrik BAQ-ynda ár túrli qıturqy aqparattar shyǵyp jatyr.

Astanada ótken aptalyq týraly «Túrikshe muǵalimi Polat Alemdar» atty maqala shyqty Iazetede. Jazylǵan maqalada «Úsh jol» fılmin kórgen bir stýdent qyzdyń «Bosnıalyqtar túrik pe?» degen suraǵyn aıta kelip, «Qazaqstanda, Ázerbaıjanda, Túrkimenstanda, Qyrǵyzstanda, Ózbekstanda basqa túrik jaǵrapıasynda bir-birimizden beıhabar jas býyn ósip keledi.  Bunda eki nárse erekshelenedi. Birinshi: Sınema bir kóńil kóterý quraly ǵana emes oqytý-aǵartý quraly. Ekinshi: Musylmandyq Túrkilikpen bite qaınasqany sonshalyq, bir túrik rejıser Bosnıalyq týrasynda fılm túsirse jáne ol fılmde  Bosnıalyqtar musylman bolsa Bosnıalyqta sondaı-aq túrik bolýǵa tıis!», - deıdi avtor.

Maqalada TIKA Astana baǵdarlamasynyń úılestirýshisi Alı Ihsan Chaǵlardyń: «Bizder munda 15 jyl  boıy túrikshe úıretýge qyzmet istep kelemiz. Bizdiń qoljetkizgen deńgeıimizge qaraǵanda Kókjaldar mekeni(Polat Alemdar) bul isti tipti tez atqaryp tastapty. Basqa sózdiń qajeti joq-aý» degen sózi de keltiriledi.

Oılap qarańyz, birinshiden, Qazaqstandyq arnalarda «Kókjaldar mekeni» eshqashan túrik tilinde kórsetilgen emes. Telehıkaıa shyǵa sala Habar arnasy alǵashynda oryssha nusqasyn berip, keıinnen «Elarna» qazaqsha tartqan. Al, «Kókjaldar mekeni tuzaq» shyqqanda belgili ber bólimine deıin «31 arna» taratty. Qatardaǵy bireý emes TİKA – Túrkıa Premer-mınıstrine qaraıtyn Túrik yntymaqtastyǵy men úılestirý agenttiginiń Astanadaǵy ókiline bulaı aıtýǵa ne sebep?

Ekinshiden, túrik yntymaqtastyǵyn úgitteıtin agenttiktiń basty mısıasy Qazaqstanda túrik tilin úıretý me? Qazaqstan túrik tilin bilýge muqtaj ba?

Úshinshiden, olar nege Túki tildes elderdiń terıtorıasyn túrik jaǵrapıasy dep menshikteıdi?

Tórtinshiden, Fılm aptalyǵyn táýelsizdikke tartý degeni qaıda? Endi kelip nelikten fılmderin oqytý quraly retinde paıdalanǵanyn «moıyndaıdy»? Biz sondaı oqytýǵa muqtajdyǵymyzdy aıttyq pa?

Endi, Ózin Qazaqtyń jarylqaýshysy sanaıtyn taǵy bir túrik...

«Qazaqstandaǵy Túrki halyqtary mádenı ortalyǵy» degen qoǵamdyq qor bar.  Osyndaı keremet atýmen qurylǵan ortalyqtyń jetekshisi qazaqtan áıel alǵan Ahmet Daǵdýran atty túrik. Ol da qarapaıym bireý emes, profesor, tarıh ǵylymdarynyń doktory.

Jaqynda Antalıada «umytpaımyz, umyttyrmaımyz» uranymen shyǵatyn «Redaktor» atty habar jýrnaly 13 memleketten 100-den astam qonaqty jınap, «15 shilde jáne Túrkıa» atty panel ótkizgen.  Panelge Qazaqstan atynan qatysqan Ahmet Daǵdýran «Budan on jyl buryn Qazaqstanda biz Fethýllashyl terror uıymynyń Túrkıanyń basyna bále bolatynyn ókilettilerge aıtqan edik», deı kele, «Qazaqstanda Fetóge baǵynatyn oqýlarda shákirtter tárbıelendi. Bul oqýlardyń úıretý tili múlde túrikshe bolmady. Stýdentterge ana til retinde aǵylshynsha oqytyldy», dep bir toqtady.  

Shetelden kelýshilerdiń Qazaqstan oqýshylaryn hrıstıan etip tárbıelegen mısıonerler ekenin nazarǵa sala ketken Daǵdýran «bul oqýlarda bilim bergen mısıonerler belgili bir ýaqyttan soń dittegen maqsatyna jetti.  Osy oraıda, 15 jyl ishinde tek qana Qazaqstanda 500 myń kisi hrıstıan boldy», -  dep aıdy aspannan biraq shyǵardy. Onymen qoımaı, «Kóshbasshy Túrkıany mindetti túrde qurýymyz kerek! 15 shilde oqıǵasy bolǵan kezinde Túrkıamen qatar Qazaqstanda, Qyrǵyzstanda, basqa da túrik memleketteri de teledıdardan jaǵdaıdy baqylady. Bári de júrekteri qan, kózinen jas aǵyp, «Ia rabby, sen Túrkıany qorǵa, Túrkıa bizdi qutqaratyn memleket» dedi. Bul duǵalardyń nátıjesinde ekinshi ret tirilýimiz bastalady dep oılaımyn» dedi.

Mássaǵan!

Birinshiden, qaı qazaq «Túrkıa bizdi qutqaratyn memleket» dep táńirge jalbarynypty. Bizdiń memlekettiligimiz qaıda? Biz ózimizdi ózimiz 25 jyl qorǵadyq, Ajdaha men Aıýdyń  arasynda aıaǵymyzdan turdyq. Daǵdýrannyń bul sózi Qazaqstannyń terıtorıalyq tutastyǵyna qol suǵý, egemendigimizdi qorlaý!

Ekinshiden, «15 jyl ishinde tek qana Qazaqstanda 500 myń kisi hrıstıan boldy» deý barsha Qazaqstan halqyn qorlaý. Daǵdýran bul statısıkany qaıdan alypty? Qazaqstanda táýelsizdik jyldary meshitter sany 3 myńnan asty. Qazaqstanda jıyrma jyldaı júrgen Daǵdýrannyń bulaı sóıleýinde qandaı mán bar?

Úshinshiden, Túrkıada bolǵan tóńkeris – Túrkıanyń ishki máselesi. Bıligine kim keledi, kim ketedi, ishki soǵys bola ma? Tóńkeris bola ma? Túrikshe aıtqanda «bizge ne?»

Tórtinshiden, «Kóshbasshy Túrkıa qurý» dep ashyqtan ashyq aıǵaılaý baryp turǵan ımperıalızm emes pe? Odaqtastyq emes, Gaspraly aıtatyndaı «Tilde, iste, pikirde» birlik emes, bir týǵa baǵyný degen basqa memleketterdiń egemendigin syılamaý!

Besinshiden, kerisinshe, Qazaqstanǵa sheteldik mısıonerler emes, túrikter kelip mádenıetin tyqpalady. Bul týraly Túrkıanyń 130 myń tırajben taralatyn «Takvim(Kúntizbe)» gazeti «KEZEKTE KİM BAR!» atty maqala jarıalap, Qazaqstanda túrikter tóńkeris jasamaqshy dep dabyl kótergen bolatyn.

«Biraq, bulardyń ne isteı alatynyn bilemin. 1991-den beri qaraı daıyndyq jasady. Memlekettiń barlyq núktesinde ornalasqan. Baılyq ta bulardyń qolynda. Eleýsiz qaralmaıtyndaı kúshteri bar. Bankterden UQK-ge deıin. Eń jaqsy bilimdi osylar bergendikten, Shetel kórgenderdiń bári osylardan bolǵany úshin bularǵa básekeles te joq, bulardaı aılaker de joq. Nursultan Nazarbaev óte adal nıetti bir aqsaqal... Túrkıany súıetin adam. Biraq, Jamaǵat uıymy Túrkıadaǵydaı uıymdasýǵa uqsas bir áreketti, tipti odan da zoryn josparlaǵan bolýy da múmkin. Qazaqstan baılyǵy men jaǵrapıalyq pozısıasy baqylaýda ustalýǵa tıis bir ortalyq. Jamaǵat CIA-diń kómegimen baqylaýdy eshkimge de bergisi kelmeıdi. Osy úshin de keledi olar... Sebebin naqty bilmeımin, biraq Nursultan Nazarbaev osy sebepten de Energetıkalyq Samıtke (14 qazanda Erevanda ótken Ujymdyq qaýipsizdik kelisimi kezekti jınalysy. –red.) barmaı qaldy. Kim bilsin, biraq onyń jekebasynyń da qater ishinde ekeniniń aqıqatyn joqqa shyǵara almaımyz», - delingen edi maqalada.  

Ótken eki maqalamyzda da, Qazaqstanda tyıym salynǵan «Boz Gýrd» ıdeologıasyn jaıyp júrgen túrikter týraly dabyl kótergen edik(bul 1948 jyly Túrkıada paıda bolǵan radıkaldy pantúrkilerdiń áskerı uıymy). Áleýmettik jelide arnaýly túrde osy ıdeologıasyn dáriptep, propaganda jasap júrgen, ý jaıyp júrgen túrikter bar.

Olardyń biri Robert Ristiç, sýretterden-aq túsine berińiz.

Sóz sońynda, Qazaqstannyń quzyrly oryndary osy máselede beıjaı qaramasa eken deımiz!

Ertúrik Shyntúrik