Tarıhı derekterge qarasaq, Shyńǵys hannyń muragerimiz dep júrgen búgingi Mońǵol memleketi men baıyrǵy mońǵoldar arasyndaǵy tarıhı sabaqtastyqtyń kúmándi tustary óte kóp. Óıtkeni, Orta ǵasyrdaǵy «mońǵoldardyń» barlyǵy keıin ıslam dinin qabyldap, musylmansha at aldy. Máselen, Úndistandy jaýlap alǵan Babyrdyń patshalyǵyn da aǵylshyndar keıin «Uly moǵoldar» memleketi dep ataǵany belgili. Biraq sol «Uly moǵoldar» memleketin qurǵandardyń túgeli Deshti-Qypshaqtyń týmalary bolatyn. Al qazirgi mońǵolmyz dep júrgender býdda dinin ustanady, esimderi de aıtýǵa aýyr. Tarıhshylar kezinde bulardyń tegi Altaıdan aýyp kelgen tatandar degen derekti alǵa tartqan bolatyn. Olar qazirgi ólkege kóship kelip, mońǵol degen atty qaıta túletken. Máselen, Ortalyq Azıadan ketken oǵyzdar sıaqty. Oǵyzdar Vızantıa ımperıasyn basyp alyp, Túrik degen atty qaıta tarıh sahnasyna shyǵardy emes pe?! 1960-70 jyldary Álkeı Marǵulan bastaǵan bir top qazaq ǵalymdary Ulytaýdaǵy Joshynyń mazaryn ashqanda han súıeginiń mańaıyna 26 taıpanyń tańbalary qoıylǵanyn kórgen. Keıin ǵalymdar bul tańbalar qazaq rýlaryna tıesili ekenin, onyń ishinde búgingi mońǵolǵa qatysty birde-bir rýdyń belgisi joq ekenin málimdegen bolatyn. Shyńǵys hannyń «mońǵol» atanǵan taǵy bir sebebi: keıingi kezge deıin eýrosentrıster uly qaǵanǵa qaraǵan naıman men kereı tárizdi keı taıpalardy qasaqana «mońǵoltektesterge» jatqyzyp keldi. Sondyqtan, quryltaıda Shyńǵysty han kóterýge qatysqan rýlardyń barlyǵy «mońǵoldar» dep ataldy. Jeme-jemge kelsek, quryltaı men han degen ataýlardyń ózi – qazirgi mońǵolda joq sózder. Al, Altyn orda handarynyń esimderi, qalalar men ondaǵy áskerı jáne áleýmettik ataýlardyń barlyǵy kileń qypshaq sózderinen turady. Al, qazirgi mońǵoldar orys shovınıseriniń osy qıturqylyǵyn paıdalanyp, Shyńǵys handy ózderine menshiktep aldy. Ashyǵyn aıtsaq, Altyn ordanyń tarıhyna býddaǵa tabynatyn olardyń esh qatysy joq. Bolsa da, at tóbelindeı mońǵoldardyń túgeli túrkilenip, keıin qalyń qypshaqqa sińip ketken bolatyn. Bul da – tarıhı derekter rastaıtyn jáıt. Bizdiń tarıhshylarymyzdyń talaı býyny óz eńbekterinde orys oqymystylarynyń tarıhty burmalaǵan, osyndaı, «málimetine» súıengenin bilemiz. Al, orys tarıhshylarynyń tek shyndyqty jazǵanyna kúmán kóp. Máselen, 19-ǵasyrlarda Karamzınniń fransýz tiline aýdarylǵan «Orys memleketiniń tarıhy» atty eńbegin jan-jaqty zerttegen markız Astolf de Kústın bylaı degen edi: «Eger, orystar ózderi sonshalyqty áspetteıtin tarıhshynyń eńbeginde ótiriktiń órip júrgenine kózderi jetse, ony sonshalyqty jek kórip, Karamzınnen bastap, barlyq tarıhshynyń eńbegin oqýǵa qatań tyıym salýdy Patshadan jalynyp surar edi»...
Jolymbet Mákishev ("Facebook" áleýmettik jelidegi paraqshasynan)
