Men Ońaıbaev Qambar Ońaıbaıuly Jyloı topyraǵynda dúnıege kelgenmin. Qazirgi tańda Qosshaǵyldan 13 shaqyrym qashyqtyqta ornalasqan «Qulsary – Teńiz» tas joly boıyna jaqyn mańda turamyn. «Barym da, narym da ultaraqtaı osy jer» degendeı, qystaǵym da, jaılaýym da – sol jer! Kóz ashqaly ata-baba kásibi mal sharýashylyǵymen aınalysyp kelemin. Artyma ergen izbasardan jalǵyz tuıaq, jalǵyz ǵana ulym bar. Jasym 60-qa taıap qaldy. Jaǵdaısyz mehnat, qur ýáde, aram pıǵyl, keri ister meni ábden qajytyp bitti. «Altyn ústinde otyrǵan qaıyrshynyń» kúıi meniń dińkemdi qurtyp sharshatyp jiberdi. Bylyǵy kóp, balyǵy joq darıaǵa jyrtyq aý salǵan qarıa sekildimin. «Baı ólke» atanǵan, mańynda TSHO sekildi alpaýyt, iri ónerkásip zaýydtary bar Jyloı óńirinde mundaı sorly, mundaı beısharalyq kúı keshýimizge ne sebep? Men qalaı qylǵanda da osy Qazaqstannyń gúldenýine, ekonomıkanyń ishte aınalýyna óz septigimdi, óz úlesimdi keńinen qosyp otyrǵan joqpyn ba? Et, sút, irimshik, qurt, maı, shubat, aıran, t.s.s taza tabıǵı halal ónimderdi el ishinde aınaldyryp kelemin. «Ózime degende – ógizdeı qara kúshim bar» dep, barlyq qıyndyqqa moıymaı, aıaǵymnan tik turyp, sharýashylyǵymdy dóńgeletip, óltirmesten órge súırep kele jatyrmyn. Jazda aptap, qysta qar astynda qalamyn. Meniń qarymdy arshýǵa, aqshasyna, tehnıka keler me eken bul jerge? «Jetim – jáýteńdeýmen qaryn toıǵyza almas» degendeı, kimge baryp muńyńdy aıtasyń, qol sozar eshkim kórinbese? Amalsyz ishtegi tebirenisti hat qylyp jarıalaýǵa bel býdym. «Qalam – qanjardan ótkir!» dep, eriksiz qolǵa qalam aldym.
Sózdi qysqasha qaıyraıyn, sebebi, «kórgendi – kót degen jeńedi» degen qazirgi kezeńde túsinigi mol aqyldy adam, sóz ıesin tabý qıynnyń qıyny! Sál eske túsirip shymqyp ótsem, ókimet bizdiń saýatsyzdyǵymyzdy óte tıimdi, keńinen paıdalanyp túlkiburań, quıtyrqy ádiske salyp jer soqtyryp ketti. Álsiz býynǵa qanjar suǵyp, jyǵylǵanǵa – judyryq jumsady. Saryqamys, Keń aral, Qaraton eldi mekenderi kóshirilgende, «Keń aral» turǵyny esepteletin bizge ókimet tıesili úıdi de bermedi. (Bildeı 4 sharýa qojalyǵyn esi bútin ókimet umytyp ketipti. Tizim, qadaǵalaýshy, sol okrýgtiń ákimsymaǵy sekildi mamandar sol kúni uıyqtap qalyp pa?). Demek, biz aıdalada úısiz qaldyq, ol bir. Zańdy urshyq qylyp ıirgen shópketysharlar bizdi (ózimizge, mal sharýashylyǵymyzǵa qolaıly) yńǵaıly, tynysh otyrǵan jerimizden qoqan-loqy kórsetip kúshpen aıyryp qýyp jiberdi. Demek, mal sharýashylyǵyna tıimdi jerimizden jáne aıyryldyq, ol eki. Zańdy shıyrshyqtap segiz búktegen qýshykesh basshylar TSHO-nyń bizge sýǵa, jaryqqa dep bólgen aqshasyn «Ebin tapqan – eki asaıdy» dep, ózderiniń «túpsiz tereń qaltalaryna» súńgitip jiberdi. Demek, aqshasyz, kómeksiz, jaryq, sýsyz qaldyq, ol úsh. Tapa-taltúste bizdiń paı-nesibemizdi aýyzdan jyryp urylar qymqyryp ketti. Talaı sot boldy, onyń bárin jipke tizip dáleldeýge qazir mende qulshynys ta, kúsh te joq. Sebebi, «báke-sáke, para-mara, mafıa-klan, sybaılas-jemqor, paraqor-jalaqordan quralǵan tobyr – boıynan kúsh-qýaty, jigeri men qaıraty sarqylǵan, japan túzdegi toqal tamdaǵy ólmeshiniń kúnin zorǵa kórip otyrǵan qara sharýa, kári malshyǵa des bere qoıar deısiń be? Amal joq, «Keń araldan» syǵandar qusap ózimiz qalaǵan jerge zorǵa kóship keldik. Kóship barýymyz úshin ǵana «Sarańnyń qaıyrshyǵa amalsyz sadaqa bergeni» sekildi qylyp, shamaly, jetkiliksiz, az-myz tıyn-teben ǵana berdi. «Jutaǵan – shúkirge toımas» degendeı, qanaǵat, shúkir ettik. «Sengen qoıym sen bolsań – jýsaǵanyńdy pálenshe eteıin, basshylarǵa sensem mal-janymmen shólden qyrylyp óletin túrim bar» - dep, eń sońynda sýdy óz kúshimmen shyǵaryp aldym. Biraq, «Shydamnyń da – shegi bar; sabyrda – sarqylady; ákesi ólgendi de estirtedi» degendeı, men de tot basyp ishte qaqtalǵan óz sherimdi shımaılap jaryqqa shyǵarýdy maqul dep sheshtim.
Bir kózim múldem kórmeıdi, ekinshi kózim shala-jansar. Qulaǵym estińkiremeıdi, densaýlyq syr berdi. Sonda da «kereń qulaqpen» akýmýlátorǵa jalǵanǵan radıodan el basynyń «kásipkerlikti qoldaýy» týraly baǵdarlamalardy tıip-qashyp estip qalyp júrmin. «Elbasynyń úni bizdikilerge jetpeı me, álde bizdikiler el basy sózine qulaq aspaı ma?» - dep te oılap qoıam. Bizdi qatyryp, joǵaryǵa jalǵan aqparat berýshiler isti «jabýly qazan kúıinde» qaldyrýda. Mysaly, men de kásipkermin ǵoı. Jerim zańdy, menshik ıesimin, jeke kásipker degen qujatym bar, salyq tóleımin. Bizdiń basshylar elde qansha kásipkerler barynan beıhabar ma, álde ózderi saýatsyz ba? Álde bas qosyp túsindirý sharalaryn durys baǵytta nasıhattap jetkizýge qaýqarsyz ba? Myna damyǵan zamanda, aıdyń amanynda, TSHO-nyń mańynda, TSHO-dan gaz óndirilip, artyq gaz TSHO aımaǵynda ysyrap bolyp ómirlik bostan-bos dalaǵa janyp turǵanda, irgesinde otyrǵan meniń qı, tezek, otyn jaǵyp otyrǵanym kúlli álem aldynda uıattaý emes pe? Osy kórinis ádilettilik pe, damyǵandyq pa, álde basshylardyń iskerligi me? Men Mańǵystaýǵa kóligimmen jıi qatynap turamyn. Sol kezde kóretinim, sonaý taý etegindegi, sonaý kóz ushyndaǵy zorǵa kórinetin jalǵyz túıir malshy úıine toq pen gazdyń tartylyp turǵany. Álde bizdiń elde ár oblys ártúrli qyzmet atqara ma? Men otyrǵan jerden TSHO-ǵa qatynaıtyn asfalt bir shaqyrymǵa jetpeıdi. Al asfalt janynda qýatty baǵanalar (vysokovolt) ornalasqan. Mundaı baǵanalar men otyrǵan jerden 500 metrdeı qashyqtyq jerde de bar. Osyndaı baǵanalardyń irgesinde otyryp meniń ómir boıy bilte sham jaǵyp otyrýym da qatty damyǵandyqtan ba? Jaryq joqtyqtan men teledıdar, habar-oshar kóre almaı máńgúrtke aınalyp baram. Sonda men elde qandaı ahýaldar boı alyp jatyr, sońǵy jańalyqtar, el basynyń halyqqa úndeýi sekildi jańalyqtardan beıhabar kúıde bul dúnıeden ótip ketýim kerek pe? Álde men saıası soqyr, mylqaýdyń kúıin keshýim kerek pe? Arasynda, jaryqty «toq dvıjokpen» qosam, al janarmaıdyń baǵasy sharyqtap ushyp ketkeli qaı zaman? «Qulsary-Teńiz» tas jolynyń jóndeý kórmegenine qansha jyl boldy? Aldy jamalyp arty qırap jatatyn «odnorazovyı» ýaqytsha jol qansha adamnyń opat bolýyna sebep boldy? Men turatyn mańda jol belgileri ataǵymen joq. Jol belgileri qandaı da bir jaǵdaıatqa qaraı salynbaýshy ma edi? Mysaly, men turatyn mańdaǵy «jyldamdyqty azaıtý, jaqyn mańda úı bar, mal bar, saq bol!» degeni sıaqty belgileri qaıda? Osynyń saldarynan qansha malymdy kólik basyp óltirip ketti. Meni kózi ashyq degen, dıplomy, mansaby, laýazymy, sheni, taǵy bar adam uqpaǵanda, meniń: «jolǵa shyqpa, mashıne basyp ketedi» degen sózimdi mal uǵa ma? Álde biz suraýy joq úshinshi sorttaǵy qazaqpyz ba? Mynaý degen masqara sumdyq qoı!
Basshylar keneýi ketken eshkideı tek qana baılyqty, tek qana túbi joq óz qaltasyn, tek qana óz jeke múddesin ǵana oılaıdy, al biz beısharany kim oılaıdy sonda? «Sheshingen sýdan – taıynbas» degendeı, men kórmegen qyzyqty eń bolmasa artymnan ergen tuıaǵym, ornymda qalatyn orynbasarym kórsin degen nıetpen isti bir jaǵyna shyǵarýǵa belsene kiristim. Meniń hatymdy oqyǵan TSHO basshylary, Atyraý oblysy ákimi Nurlan Noǵaev, Jyloı aýdany ákimi İzbasov Maqsym, kásipkerlikti qoldaý mekemesi basshysy Erbolat Tólendıev myrzalarǵa aıtar ótinishim, maǵan, ıaǵnı «Qulsary –Teńiz» tas jolynan bir shaqyrymǵa jeter-jetpes jerde ornalasqan úıime jylý (GAZ) men elektr jaryǵyn (TOQ) júrgizip berýińizdi suraımyn! Osy shaǵymymdy prezıdent ákimshiligine, Nur-Otanǵa, Qamshy.kz, Nur, Abaı sekildi saıttarǵa, Egemen Qazaqstan, Jas Alash sekildi BAQ betterine, VK, Feısbýk, Instagram jelilerine, QR Bas prokýrotýrasyna, t.s.s tıesili jerlerdiń bárine joldaımyn! Sebebi, bundaı jaǵdaı tek meniń emes, men sıaqty shalasaýattylardyń talaıynyń bastarynan ótip jatqan jaǵdaı ekeni beseneden belgili!
Ońaıbaev Qambar Ońaıbaıuly
