Bizde «Qazaq ádebıeti quryp bara jatyr» dep aıtatyndar kóp, biraq ádebıettanýdyń máselesin kóterip júrgender hám jazyp júrgender az. Ádebıet teorıasy men kenje qalǵan ádebıet synynyń damýy  týraly aıtysyp júrgende  jańa másele shyqty. Jaı shyqpady, eki qulaǵy tik shyqty! Osydan eki-úsh apta buryn ádebıettanýshy, ǵalym Aıgúl İsmaqova apaıymyzdyń  qasym.kz  saıtyna suhbaty shyqty. Sol suhbatta ádebıettaný mamandyǵyn mınıstrliktiń joıyp jatqandyǵy týraly ǵalymnyń jan aıqaıy bar. Qysqasha úzindi keltireıin:  «Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń buıryǵymen bıyl mamandyq klasıfıkatorynda "Magıstr doktor lıngvısıkı" degen ataý bekitildi. Oqýǵa túskenińizde mamandyq: ádebıettaný men lıngvısıka dep ataldady! Biraq klassıfıkasıa boıynsha bitirgenińizde sizge tek lıngvısıka mamany degen mamandyq beriledi. Bar JOO, fılologıa magıstratýrasy men doktorantýralarda Qazaq ádebıeti degen mamandyqpen bergen endi ádebıettaný mamandyǵy da osylaı joıyldy! Osy 2017 jyldyń qańtarynan bastap Qazaq tilindegi babalar sózin zerttep, ulttyń jany ádebıet degendi tanytatyn Ádebıettaný mamandyǵynyń joıylýy kimge qolaıly?» degen. Shynymen, ádebıettaný mamandyǵyn lıngvısıka dep ózgertý kimge tıimdi? Birneshe jyl buryn  Muhtar Áýezov atyndaǵy Ádebıet pen óner ınstıtýtynyń Ádebıet teorıasy men ádebıettaný metodologıasy bóliminiń  usynyp otyrǵan irgeli zertteý jobalaryn Úkimet janynan qurylǵan Ulttyq ǵylymı Keńes bekitpegendikten, tıisinshe memlekettik grant berilmegendigi týraly oqyp edim. Keıinnen sol máseleni kótergen adam bolmady. Jabýly qazan jabýly kúıinde qaldy. Quda da tynysh, qudaǵı da tynysh.

Shyny kerek, qazaq ádebıettanýynyń búgingi jaı-kúıi ońyp turǵan joq. Ádebıettanýdyń úsh salasy:  ádebıet   tarıhy, ádebıet teorıasy, ádebıet syny. Bulardyń bir-birimen tyǵyz baılanysta ekenin umytyp ketkendeımiz. Kezinde ǵalym Qajym Jumalıev «Ádebıet teorıasymen tolyq qarýlanbaǵan  synshy, jalpy ádebıettik proseske jol kórsetý, jón silteý bylaı tursyn, jeke eńbekterdi de taldaı almaıdy» dep aqıqatyn aıtyp ketti. Búginde ádebıet tarıhy aldyńǵy ekeýinen bir saty joǵary tur. Táýelsizdik alýymyzdyń áseri  bar, jalpy, qazaq tarıhyn izdeý jolynda eleýli eńbekter atqarylǵany bar t.b. sebeptermen alǵa shyqty.  Al teorıa men syn múshkil kúıinde qaldy. Bir jyldary Talasbek Ásemqulov aǵamyz ádebıet syny týraly tushymdy suhbattar bergen edi. Synnyń jeke damýy týraly oılary kóńilge qoǵan-dy. Biraq Talasbek aǵa armandaǵan jeke damyǵan syn  bylaı tursyn, syn salasynda ádebı proseske ilese almaı qalǵan jaıymyz bar.  Ádebıet teorıasy jóninde, azyn-aýlaq jazylǵan kitaptar týraly da eshkimge qyzyq emes pikirimiz bar. Basqasyn aıtpaǵanda ádebıettanýdyń álippıi sanalatyn Zeınolla Qabdolovtyń «Sóz óneri» kitaby týraly,  kerek jeri men qajetsiz mysaldary týraly keńinen áńgimeleýge bolady. Búginge deıin zertteý kitaptardan bólek aıtylatyn pikirtalas, taldaý sarynyndaǵy áńgimeler bolýǵa tıis edi. Aıtylmaıdy. Talqylaý júrmegen jerde proseste bolmaıdy. Keıbir kitaptardy joqqa shyǵara almaısyz.  Kerek. Biraq kónergen, búgingi zamanǵa saı emes, saıası-áleýmettik jaǵdaıǵa sáıkes kelmeıtin tustary da bar... Mysaly «Sóz ónerinde» keltirilgen A.Toqmaǵambetovtyń myna óleńin oqyp kórińiz:

Jaıqalǵan jazdyń salqyn kórkem keshi,

Qulpyryp masatydaı taýdyń túsi:

Jurt ústin qońyr jelmen jelpindirip,

Kósilgen kólegeılep kóleńkesi,

Kóleńke – kóńildi jer, kógal tósep:

Otyryp osy jerde óńkeı jastar,

Komsomol hatshysynan tyńdaıdy esep.

Búgingi jas ǵalymdarǵa mysalǵa keltiretindeı óleń be? Abaıdyń tabıǵat lırıkasyna eliktegen sovet aqynynyń óleńge saıasatty qosyp jibergenin týraly ne deımiz? Bizge kerek pe? Kerek emes. Oǵan Zeınolla Qabdolov kináli emes. Ǵalym urpaq úshin óz ýaqytynda úlken jumys istep ketti. Biraq keıingi urpaq biz, ádebıettanýshylar, ádebıetke jaýapty tulǵalar osyndaı olqylyqtardyń basy-qasynda júrip, túsindirý kerekpiz dep oılaımyn. Aıta berseń másele kóp. Men qysqa qaıyryp otyrmyn.  Mine, osyndaı ádebıettaný salasynyń ishki máseleleri, zerttelýi kerek taqyryptary shash etekten asyp jatqanda mınıstrliktiń ádebıettaný ataýyn joıyp jiberýge kiriskeni ne sumdyq?! Sondyqtan bul joly da ǵalym Aıgúl İsmaqova apaıymyz aıtqan máseleler jabýly qazan jabýly kúıinde qalmasa eken.

Qýanysh Qojabaıuly