Synshyl sýretker
Baǵashar Tursynbaıuly.
Onyń ózgeshe ómiri jastyq shaǵynyń kýási bolǵan Mańǵystaý dalasynda bastalǵan. Aýyl sharýashylyǵyn synap jazǵan maqalasy májiliste talqylanyp, «Kekilbaev joldastyń maqalasynda kórsetilgen kemshilikterdi túgel moıyndap, ony joıýdyń sharalary qabyldansyn» dep sheshim shyǵarylǵan kezde Ábish besinshi synyptyń oqýshysy bolatyn. «Lenınshil jas» gazetinde buryn kóp kózge túspegen avtordyń biri qazaq, biri orys eki jazýshynyń bir-birinen aınymaıtyn shyǵarmalaryn oqyp, urlyqty áshkerelep jazǵan maqalasy ádebı ortany dúrliktirip, qyzý talqyǵa túsken ýaqytta Kekilbaev segizinshi synyptyń partasynda otyrǵan. Odan keıingi jyldary da, ásirese, stýdent kezinde qala arhıtektýrasy týraly maqalasy tarıh pen jańa zamannyń arasyn erkin jalǵaıtyn oı qýattyń, tereń bilimniń, aqyl-jigerdiń ıesi kele jatqanynan habar bergen. Úshinshi kýrs oqyp júrgeninde múıizi qaraǵaıdaı jazýshynyń romany týraly syn maqalasy da jas qalamgerdiń ambısıasynan bólek, ádebı talǵamyn, kózqarasyn ańdatatyn. Kezekti bir plenýmda Zeıin Shashkın, Ǵafý Qaıyrbekov sıaqty aǵalary orynsyz synalyp jatqanda, Áýezovke sóz surap hat jazyp, ruqsatyn alyp, jalǵyz qorǵap sóılegen jas azamat – ýnıversıtettiń birinshi kýrs stýdenti Ábish Kekilbaev bolatyn. Sodan bergi aralyqta jazýshy qalamynan shyqqan ár sóz oqyrman júregine jol taýyp jatty. Ábish Kekilbaevty ádebıettiń, qoǵamnyń bar máselesi janushyra izdep taýyp alatyndaı kórinedi.
Jazýshylyǵyn, qaıratkerligin aıtpaǵanda qazaq ádebı synyna sińirgen eńbegi az emes. Janr tabıǵaty týraly, syn, poezıa týraly maqalalary tek qana oqýdy emes, jazýdy da úıretetin ustaz sıaqty. Muqaǵalı Maqataevtyń «Qarlyǵashym, keldiń be?» jınaǵy týraly jazǵan sózi aqyn tabıǵatyn ashqan, aqyndy tanyǵan eń alǵashqy maqala bolatyn. «Sol kezderdegi saıasatqa qatysy joq alǵashqy ádebı kitap edi», – deıdi. Bári partıa, partıanyń saıasaty týraly jazyp jatqanda adam janynyń jalǵyzdyǵy men muńyn, qýanyshy men qaıǵysyn bir tutas kitapqa aınaldyrǵan aqynnyń qanshalyqty qýanyp, qalaı shattanǵanyn sol baıaǵy estelikterden oqyp bilesiń.
Ábish ashqan aqyndar bar. Qasym Amanjolov jyrlarynyń daýyldaı ekpini men názik syryn, Tólegen Aıbergenov óleńderindegi zor saǵynysh pen uly mahabbattyn, Jumeken Nájimedenov poezıasynyń tereńdigi men bıiktigin alǵash saraptap, taldap túsindirgen bolatyn. İlıas Jansúgirov poemalarynyń tabıǵatyn, onyń adam janyna úńilgishtigin, psıhologıany poemanyń ózinde jazýshy sıaqty bere alatyndyǵyn da jazǵan Kekilbaev edi.
Tolstoı, Chehov, Áýezov, Músirepov, Ahtanov, Álimqulov, Nurpeıisov sıaqty jazýshylardyń álemine úńiler sátte de Ábish maqalalaryn attap kete almaısyń. Ótken ǵasyrlardaǵy álem ádebıetiniń klasıkteri qaı deńgeıde bolǵanyn, olardyń jazýshylyq, aqyndyq qabiletteri adamzat aqyl-oıyna qanshalyqty úles qosqanyn bilý úshin avstrıalyq Stefan Sveıgtiń jazǵandary qanshalyqty baǵaly bolsa, jıyrmasynshy ǵasyrdaǵy qazaq qalamgerleriniń shyǵarmashylyǵyn taný úshin Kekilbaev syndary sonshalyqty qundy.
Monolog, ishki monolog, jartylaı monolog, jartylaı dıolog, odan horǵa aınalǵan monolog, sana aǵymy tásilderiniń jazýshy stıline qalaı áser etetinin, jalpy teorıalyq negizi bar ádis-tásilderdi praktıkada qalaı iske asyrýǵa bolatynyn aıtyp ta, óziniń shyǵarmalary arqyly jazyp ta kórsetken jazýshy-teoretık.
Synshy, jazýshy retinde Ábish Kekilbaevtyń qalamynan týǵan dúnıeler urpaq sanasyn silkileýin qoımaıdy.
KEKİLBAEV MUNARASY
Arman Álmenbet
Sózge yntyǵy, oqýdan biraz tájirbıesi bar adam bolmasa, aldyra qoımaıtyn tákappar prozamen oqýshy kezimde birneshe ret tisim ótpeı qalyp, stýdent bop júrgende bir-aq tanysyppyn. Burynǵy dúnıelerde ýaqyt pen keńistik aıqyn, kóbine ret-retimen órbýshi edi, detaldar anyq kórinip, keıipkerlerdiń túr-túsin ońaı ajyratyp otyratyndaı edim.
Bul joly masań kúıge túskendeı boldym, asqan sheberlikpen qalanǵan tastardy qolmen sıpap, sulýlyǵyn kórip emes, túısine tańyrqap júrgendeımin. Áıelde ǵana bolatyn sulýlyqqa yntyǵý bar, tań aldynda kórgen tústiń aýyzda qalǵan dámindeı mahabbat bar, shıyrlap-shıyrlap, alysqa áketetin oı bar... Mysymen tóńirekti túgel basyp turǵan ámirdiń psıhologıasyn qanshalyqty dál sezinip, dóp basyp sýretteıtin bolsa, otbasyly erkekke syrttaı ǵashyq bop júretin galstýk satýshy qyzdyń da psıhologıasyn solaı sezinip, áreketteri arqyly jan álemin kórsetip beredi. Ár adam ózimniń ǵana menshigim dep biletin ishki dúnıege sonshalyqty tereń súńgip, armansyz aralap shyqqan ba deısiz. Odan soń kókeıdegini qaǵazǵa túsirý kezinde qara sózben kúı tartyp qana, ne qýanbaı, ne súıinbeı – sergek, beıtarap halde otyrady. Siz bolsańyz sezim men sózge elitip, qalanǵan tastardy qolmen sıpaǵan kúıde, qabyrǵany boılap, munaraǵa shyǵyp bara jatasyz. Ol munara – alystan qaraǵanda munartyp kórinetin, janyna barǵanda arbalyp qalatyn munara. Kekilbaevtyń munarasy. Jazýyna qyzmeti kedergi bolyp, bir tasy qalanbaı qalǵan munara...
Degenmen osy munara jazýshyǵa endigide qalqan bolmaq. Qańqý sózben, kúnshildik onyń tastaryn mújip qulata almaıdy. Qazaq barda ólmeıtin bul týyndylar jaıly «ǵaıbat sózin aıta almaıdy esh pende». Bul shyǵarmasyn qunyǵyp oqyǵan ár oqyrmannyń avtorǵa degen shyn tilegi bolsa kerek.
"Qazaq ádebıeti" gazeti
.
