Qytaıdaǵy etnıkalyq qazaqtardyń jappaı qysymǵa ushyraǵany týraly aqparattar 2017 jylǵy sáýir aıynan bastap tarady. Shyńjańda ustalǵandar arasynda Qytaıdan tarıhı Otanyna oralyp, Qazaqstan azamattyǵyna ıe bolǵandar da bar. Osyǵan oraı Azattyq Qytaıda ustalǵan Qazaqstan azamattary týraly aqparat jarıalady, dep jazady Qamshy.kz aqparat agenttigi.
Ómirbek Bekaly 1970 jyly Qytaıdyń Turpan qalasy Pishán aýdanynda dúnıege kelgen. 2006 jyly Qytaıdan Almatyǵa qonys aýdaryp, 2008 jyly Qazaqstan azamattyǵyn alǵan. 2017 jyly 26 naýryzda issaparmen Qytaıǵa barǵan kezde belgisiz sebeptermen qamaýǵa alynǵan ol 8 aı qytaı túrmesinde otyryp, qarasha aıynyń basynda bosap shyqqan. Ómirbek Bekaly basynan ótken oqıǵalar jaıly Azattyqqa áńgimelep berdi.
Azattyq buǵan deıin Ómirbek Bekaly jaıly ótken jyly maýsymda jazǵan. Ómirbektiń Almatyda turatyn áıeli Raýshan 2017 jyly naýryzda Qytaıdyń Úrimji qalasyna issaparmen barǵan kúıeýi jıynǵa qatysyp, ary qaraı Turpanda turatyn sheshesine barǵan kezde bılik adamdary ony ustap Qaramaıǵa (Qytaıdyń Shyńjań-uıǵyr avtonomıalyq aýdanyndaǵy eldi meken – red.) alyp ketkenin, eki aıdan asa kúıeýinen esh habar ala almaı otyrǵanyn aıtqan bolatyn.
Azattyq radıosy Ómirbek Bekalynyń máselesine baılanysty Qazaqstan Syrtqy ister mınıstrligine habarlasyp, Qytaıdaǵy qazaqstandyqtyń taǵdyry týraly saýal joldaǵan edi. Keıin Bekalynyń áıeli Raýshan "Azattyqtyń habarlaýynan keıin Syrtqy ister mınıstrligi ókilderi úıine kelip, kúıeýi jaıly málimetter alǵanyn" aıtqan.
İSSAPARMEN BARYP, QAMAÝǴA TÚSKEN AZAMAT
Ótken jyly naýryzda Qytaıǵa birneshe kúndik issaparmen baryp, sodan tek jeltoqsannyń 4-i kúni Qazaqstanǵa oralǵan Ómirbek Bekaly qazir Almatyda densaýlyǵyn ońaltyp jatyr. Azattyq tilshisimen áńgimede ol Qytaıda tutqyndalǵan soń tórt aıdan astam ýaqyt ótkende ǵana Qazaqstan Syrtqy ister mınıstrliginiń ókilderi oǵan jolyǵýǵa barǵandaryn, sonan keıin taǵy da úsh jarym aıǵa jýyq qamaýda bolǵanyn aıtyp berdi.
– Biz negizinde Qytaıdan EKSPO-ǵa (Qazaqstanda 2017 jyly ótken halyqaralyq kórme - red.) keletin qonaqtardy "qalaı kútý kerek, qalaı qarsy alý kerek" degen saýaldar tóńireginde kelissóz júrgizýge issaparmen Úrimji qalasyna bardyq. Ol jerde eki kún jıyn ótti. Sosyn, bir kúnge suranyp, Turpan qalasy Pishán aýdanynda turatyn áke-shesheme amandasa ketý úshin keshtetip bardym. Naýryzdyń 26-y kúni tańerteń ákem meniń kelý qurmetime mal soıyp, qazan kóterdi. Biraq tańǵy saǵat onda qytaı polısıasynyń bes qyzmetkeri kelip: "Sizben áńgime bar edi, bólimshege baryp áńgimelessek" dep alyp ketti. Biraq sol ketkennen úıge qaıta oralýym muń boldy, - deıdi ol.
Ómirbektiń aıtýynsha, oǵan "áýelde Qazaqstanǵa kelýge tórt adamǵa shaqyrý jbergensiń, olardyń qujatyn jasaýǵa kómekteskensiń jáne kómegiń úshin aqsha alǵansyń" dep kiná taqqan. Segiz kún Pishán aýdandyq ishki ister bólimshesinde otyrǵannan keıin Qaramaı qalalyq polısıa bólimshesine jetkizgen.
- Meni Qaramaı aýdandyq bólimshesine jetkizgennen keıin polısıa bastyǵy "Sen Qazaqstan azamatysyń ǵoı. Nazarbaev ózi kelip alyp ketsin" dep barmaǵyn shyǵardy. Men eshteńe deı almadym. Olar maǵan "2008 jyly Qazaqstanǵa kelip qaıtýǵa tórt adamǵa shaqyrý jibergensiń" dep jala japty, - deıdi ol.
Ómirbek Bekaly jeti aı on kún ýaqytsha ustaý ızolátorynda, jıyrma kún saıası tárbıeleý ortalyǵynda bolǵanyn aıtady.
- Ýaqytsha ustaý ızolátorynda aıaq-qolymdy kisendep, qaýipti qylmysker retinde ustap otyrdy. Tek Qazaqstannyń Pekındegi konsýldyǵynan bir adam men Qazaqstan Syrtqy ister mınıstrliginiń ókili kelgen kezde ǵana aıaq-qolymdaǵy shynjyrdy alyp, kóz aldady, - deıdi ol.
Ómirbek Bekalynyń sózinshe, Qazaqstan Syrtqy ister mınıstrliginen kelgen ókilder oǵan "qamaýda otyrǵanda kúnine úsh ýaqyt tamaq ishýge, aýyrsa dárigerge qaralýǵa bolatynyn jáne ony eshkimniń uryp-soǵýǵa qaqysy joq ekenin" eskertip, turaqty túrde baılanysta bolatyndaryn aıtqan.
"Biraq kúnine bir ýaqyt qaınaǵan kapýsta men býǵa pisirilgen nan ǵana jep otyrdym" degen Ómirbek "segiz aıda 40 keli salmaq joǵaltqanyn" aıtty.
– Meni keıin eki ret, birinshisinde shildeniń 10-y kúni, ekinshi ret qyrkúıek aıynda tergeýge shaqyrdy. Ol kezde ózim jumys isteıtin "Aqqý" týrısik fırmasynyń kimderge vıza alyp bergeni týraly surap, "Tanısyń ba?" dep árkimniń sýretterin kórsetti. Basqa eshteńe suramady. Aldyńǵy taqqan aıyptary umyt boldy. Sodan qarashanyń 4-i kúni meniń "isimdi" ustaǵan saqshylar kelip alyp ketti. "Bosatasyńdar ma?" dep surap edim, "joq, saıası úırený ortalyǵyna barasyń" dedi, - deıdi ol.
Bekalynyń aıtýynsha, dárigerlik anyqtamasynda qan qysymy bar ekenin kórgen saıası úırený ortalyǵy qyzmetkerleri ony qabyldaýdan bas tartqan. Biraq Ómirbekti qaıtadan aýrýhanaǵa aparǵan polısıa qyzmetkerleri qujattaryn qaıta jasatqyzyp, aqyry ony saıası úırený ortalyǵyna tapsyrǵan.
Ómirbek Bekalynyń sózinshe, saıası úırený ortalyǵynda kún saıyn komýnıstik partıa týraly án salyp, tamaqtyń aldynda partıa men Qytaıdyń qazirgi prezıdenti Sı Szınpın atyna maqtaý sózder aıtý, qytaı tilin úırenip, Qytaıdyń bes myńjyldyq tarıhy men zańdaryn jattaý mindetteledi eken. "Bul talaptardyń eshqaısysyn oryndamadym" degen Ómirbek ortalyqtan qarashanyń 24-i kúni bostandyqqa shyqqanyn aıtty.
- Saıası tárbıe ortalyǵynan bosap shyqqannan keıin Qaramaı aýdandyq ishki ister bólimine keldim. Ol jerde vızamdy on bes kúnge uzartyp, osy kúnder aralyǵynda Qytaıdan shyǵyp kete alatynymdy eskertti. Ózderiniń zańsyz ustaǵandaryn aıtyp keshirim surady. Men vızamdy bir aıǵa uzartýlaryn surap, Pekınge deıin baryp aryzdanatynymdy, quqyǵymnyń taptalǵanyn aıttym. Olar "Aryzdanýǵa qaqyńyz bar. Oǵan qarsy emespiz. Biraq onan keıin Qytaıǵa qaıtyp kire almaısyz. Týys-týǵandaryńyzdyń barlyǵy osynda turatynyn esten shyǵarmańyz" dep ashyq eskertti. Keıin ákem de "erteń olaı-bulaı bolyp ketsem súıegimdi kóre almaı qalasyń" dep ruqsatyn bermedi, - deıdi Ómirbek Bekaly.
Ol jeltoqsannyń 4-i kúni Qytaıdan Qazaqstanǵa ótkenin aıtady. Qazir Ómirbek Begaly ýaqytsha jumyssyz. Úlkeni segiz jasqa tolǵan úsh balasy men áıeli ózi joqta kórshi-qolań men tamyr-tanystarynyń kómeginiń arqasynda kúneltkenin aıtady.
TİRKEÝİN JOIýǴA BARYP, QAMAÝDA QALǴAN QAZAQ
Almatyda turatyn Hamza Kóksebek esimdi azamat Azattyqqa habarlasyp, 1981 jyly týǵan inisi Orynbek Kóksebektiń 2017 jylǵy jeltoqsannyń 15-inen beri Qytaıdyń Sháýeshek qalasynda saıası tárbıeleý ortalyǵynda otyrǵanyn aıtty.
- 2012 jyly otbasymyzben Almatyǵa kóship keldik. Kele sala Qazaqstan azamattyǵyn aldyq. İnim áli úılenbegen edi. Qyrda mal baǵyp júrgen, eshkimde sharýasy joq jan, - deıdi Hamza.
Onyń aıtýynsha, Orynbek Kóksebek 2017 jyldyń qarasha aıynyń ortasynda Qytaıdaǵy "naposyn" (turaqty tirkeý – red.) óshirtý úshin Qytaıǵa barǵan. Týǵan jerinde bir aıǵa jýyq júrgen ol turaqty tirkeýden shyǵyp, Qazaqstanǵa qaıtyp kele jatqanda shekarada ustalyp, Sháýeshek qalasyna qaıtadan aparylǵan.
- Qazir onyń Sháýeshekte saıası tárbıeleý ortalyǵynda otyrǵanyn bildik. Basqa esh habarymyz joq. Ustaǵan kezde "2012 jyldan beri týǵan jerińe nege kelmeı júrdiń? "Naposty" nege osy ýaqytqa deıin óshirmediń?" degen saýaldar qoıǵan. Shyndyǵynda Qytaı zańy boıynsha ózge eldiń azamattyǵyn alǵan kezde turaqty tirkeýden avtomatty túrde shyǵarylady. Jáne bıylǵy jyldyń sáýir aıyna deıin mundaı áńgime bolǵan joq, - deıdi Hamza.
Ol inisiniń basyndaǵy jaǵdaıdy baıandap Qazaqstan Syrtqy ister mınıstrligine tapsyrǵan shaǵymyna áli kúnge deıin esh jaýap bolmaǵanyn aıtady.
EKONOMIKALYQ AIMAQTA USTALǴAN AZAMAT
Qazaqstan-Qytaı shekarasyndaǵy "Qorǵas" arnaıy ekonomıkalyq aımaǵynda ornalasqan "Samuryq" kesheniniń aldynda Qytaı bılik ókilderi ustap alyp ketken Asqar Azatbek týraly buǵan deıin qazaqstandyq baspasóz quraldary jazǵan.
Osydan 2017 jyly kóktemde Qytaıdan Qazaqstanǵa kóship kelgen Asqar Azatbek qazannyń 7-i kúni Qazaqstan azamattyǵyn alǵan. Buryn Qytaıdyń Shynjań ólkesi İle aımaǵynda ártúrli salada memlekettik qyzmet atqarǵan ol kóship kelgen soń jeke bıznespen aınalysqan. Jeltoqsanda qytaılyq kásipkerlermen iskerlik kezdesý uıymdastyrý úshin "Qorǵas" aımaǵyna tanysy Orazjan Sultanálini ertip barǵan.
2017 jylǵy jeltoqsannyń 7-i kúni tústen keıin "Qorǵastaǵy" qazaqstandyq shekara baqylaý beketinen ótip, arnaıy ekonomıkalyq aımaqtaǵy "Samuryq" kesheniniń aldyna barǵan Asqar Azatbek pen Orazjan Sultanálini eki jeńil kólikpen kelgen azamattyq kıimdegi birneshe adam ustap alǵan. Keıin olar Orazjandy bosatyp, Asqardy mashınaǵa kúshpen otyrǵyzyp, Qytaı shekarasyna qaraı alyp ketken.
Bul týraly Azatbektiń týystary Facebook áleýmettik jelisinde jarıalaǵan vıdeoúndeýde de aıtqan.
Asqar Azatbektiń Jarkentte turatyn naǵashy apasy Qarlyǵash ustalǵanǵa deıin jıenimen telefonmen sóıleskenin aıtady.
- Ol Almatydan meni saǵalap, osynda, Jarkentke kelgen bolatyn. Saǵat túski úsh jarymda maǵan habarlasyp, Qorǵas keden beketiniń aýmaǵynan jer alý úshin keden basshylyǵy qyzmetkerlerimen sóıleskenin aıtty. Arada bir saǵat óter-ótpes ýaqytta urlap ketti. Kedenniń jáne qalalyq polısıa bólimine kúnde baramyn. Esh habar joq, - deıdi Qarlyǵash.
Asqar Azatbektiń urlanǵany týraly Jarkent qalalyq ishki ister basqarmasynda qylmystyq is qozǵalyp, tergeý jumystary bastalǵan. Osy isti júrgizip jatqan tergeýshi Mádı (tegin aıtýdan bas tartty – avt.) Azattyq tilshisine "jábirlenýshini ertip Jarkent qalalyq polısıa bólimine kelińiz. Sizge sol jerden ǵana jaýap bere alamyn" dedi.
Azattyq tilshileri Asqar Azatbek men Orynbek Kóksebektiń máselesine qatysty syrtqy ister mınıstrligi baspasóz qyzmetiniń jetekshisi Ánýar Jaınaqovqa da birneshe ret habarlasty. Ázirshe mınıstrlikten eshqandaı jaýap bolmady.
"Qazir Qytaıda qamaýda otyr" delingen Orynbek Kóksebek pen Azatbek Asqar týraly Azattyq tilshisiniń saýalyna Qytaıdyń Almatydaǵy bas konsýldyǵynyń qyzmetkeri (aty-jónin aıtýdan bas tartty – Azattyq.) "Qolymyzda ol kisilerge qatysty aqparat joq. Olar týraly aqparat alý úshin tek bas konsýldyń atyna hat jazý kerek" dep jaýap berdi.
