Amerıkalyq FOX News aqparattyq agenttigi Túrkıadaǵy tóńkeristen keıin jazyqsyz túrmege qamalǵan áıelder men olardyń balalary týraly jazdy. Muny qazaqshalaǵan Kazakhnews portalynyń aqparatyn Qamshy.kz aqparat agenttigi yqshamdap berýdi jón kórdi.
Derekterge súıensek, búginde túrik elinde Gúlen qurǵan «Qyzmet» qozǵalysyna qatysy bar degen kúdikpen 17 myń áıel men 600-ge jýyq sábı abaqtyda otyr.
32 jastaǵy balabaqsha muǵalimi jáne eki balanyń anasy Aısha byltyr túrmege qamaldy. Balalaryn mektepke apara jatqan jolda olardy jeti polısıa qorshap, Aıshanyń qolyna kisen salady. Tutqyndalǵannan keıin eki aıdan soń Aısha tórt jasar balasy Álıdi janyna alady. Sóıtip búldirshin de temir tordyń ar jaǵynan bir-aq shyqty.
Aısha amerıkalyq jýrnalıske túrmedegi balasymen ótkizgen tórt aıyn áńgimelep berdi. 10 adamdyq sýyq kamerada 23 adam turǵan. Balalardyń isherge asy bolmaǵan. Túni boıy jylaǵan ashshy daýystary áli kúnge deıin Aıshanyń oıynan keter emes.
Kameranyń balalar úshin óte qaýipti oryn ekenin aıtqan Aısha endi ǵana táı-táı basyp kele jatqan balanyń basyn temir kereýetke qatty soǵyp alǵanyn da esine túsirdi. Sol kezeńderdiń rasymen de óte aýyr bolǵanyn kúıinishpen jetkizgen.
Úkimettiń jáne ózge de resmı uıymdardyń bergen málimetterine qaraǵanda, 2017 jyldyń tamyz aıynan bastap 6 jasqa tolmaǵan 668 bala analarymen birge qamaýǵa alynǵan. Bul atalǵan balalardyń 23 %-yn bir jasqa da jetpegen sábıler quraıdy.
6-18 jas aralyǵyndaǵy júzdegen bala tutqynda
Túrik Ádilet mınıstrligi abaqtyda 6 jasqa tolmaǵan balalar sanynyń 56 ekenin málimdegen. Alaıda Courtesy of the Platform for Peace and Justice (PPJ) pen The Journalists and Writers Foundation (JWF) sekildi halyqaralyq uıymdar tóńkeris áreketinen keıin júzdegen bala men sábı áli kúnge deıin ómirlerin túrmede ótkizip jatqanyn aıtady.
2016 jyldyń shilde aıynda Rejep Taıyp Erdoǵanǵa qarsy uıymdastyrylǵan tóńkeris áreketinen keıin júz myńdaǵan adammen birge analar men balalar da qosa qamaldy. Tóńkeris áreketine baılanysty jarıalanǵan tótenshe jaǵdaı rejımi Fetýllah Gúlen jáne «Qyzmet» qozǵalysymen baılanysy bar degen kúdikke ilingen barlyq jannyń qamaýǵa alynýyna jaǵdaı jasady.
Ortalyǵy Anglıada ornalasqan, syrtqy saıasatpen aınalysatyn «Henry Jackson Society» basshysy doktor Alan Mendoza azamattyq qoǵamda abaqtyda bala bolmaıtynyn aıtty. Ol ana men balanyń eshqandaı kinásiz qamaýǵa alynýyn «quqyqtyq boıama» saıasaty dep atady.
Vashıngtonda ornalasqan «The Foundation for the Defense of Democracies» uıymynyń zertteýshisi Merve Tahıroglý: «Tóńkeris áreketinen beri qamaýǵa alynǵan ana men balalarǵa qatysty taǵy bir jan túrshigerlik jaǵdaı: aqıqatynda osy jandar – ózderi kúdikti emes, kúdiktilerdiń jary jáne balalary. Bul jaǵdaı – jappaı jazaǵa tartýdyń bir mysaly», – deıdi.
Túrkıaǵa qatysty zertteý júrgizetin Belgıalyq Beıbitshilik jáne Ádilet Platformasy (Platform for Peace and Justice, PPJ) atty táýelsiz adam quqyqtaryn qorǵaý uıymynyń dırektory Ýgar Tok bolsa: «Túrkıada bir áıel sot otyrysyna shyqqansha, 6-10 aı qamaýǵa alynady. Osy ýaqyt ishinde úkimet aıyptalýshylardyń advokat kómegine júginýine kedergi keltirip, óz-ózderin qorǵaýǵa májbúr qylady», – dedi.
Dúnıejúzilik Túrme Búlleteni (World Prison Brief) málimdemelerine sáıkes, ótken jyly qazan aıynan bastap Túrkıada kúdikti retinde qamaýǵa alynǵandardyń 4,4 %-yn áıelder quraǵan. Bas bostandyǵy shektelgen áıelderdiń sany resmı statısıkaǵa sáıkes 10 myń bolsa, Ýgar Tok bul kórsetkishtiń 17 myńǵa deıin jetýi múmkin ekenin aıtady.
2016 jylǵy oqıǵadan keıin tutqyndalǵandardyń biri Izmırde turatyn 34 jastaǵy ýnıversıtet oqytýshysy Kam. Oǵan taǵylǵan aıyp — Gúlenge qatysy bar delingen bankte jeke esepshotynyń bolǵandyǵy. Osyndaı kúdikke myńdaǵan adam ilingen. Ol jeti aılyq uly men odan bólek eki balasymen kúnin sábıdiń jerde eńbekteýine de tyıym salynǵan túrmede ótkizdi. Tipti búldirshinderdiń oıynshyqpen oınaýlaryna da ruqsat etilmeıtinin aıtqan Kam, ásirese taza aýyz sýǵa zar bolǵandaryn eske aldy. Kam qazirgi ýaqytta otbasymen birge Germanıada turady. Olar onda elinen bezip, bas saýǵalap barǵan.
Nurhaıat Iyldyz 27 jasynda, egiz sábıim bolady dep ana bolýǵa daıyndalyp júrgen kelinshek edi. 2016 jyldyń 29 tamyzynda Soltústik Anadolydaǵy Sınop atty qalada dáriger qaraýynda bolyp, úıine qaıtarda avtobýsqa mingen boıy ustalyp kete bardy. Taǵy da sol Gúlen uıymyna múshe degen aıyppen qamaýǵa alynǵan Nurhaıat túrmede júktilik merziminiń 19-shy aptasynda balasynan aıyryldy.
Nurhaıat
Ol «ByLock» baǵdarlamasyn telefonyna júktep alǵandyǵy úshin osyndaı aýyr jaǵdaıǵa tap boldy. «ByLock» baǵdarlamasynyń saýda-sattyq maqsatynda qoldanylatynyna qaramastan, Túrkıa úkimeti «Qyzmet» qozǵalysy músheleriniń osy baǵdarlamanyń arqasynda bir-birimen baılanys ornatyp, tóńkeris áreketin uıymdastyrǵan degen jalǵan aıyppen myńdaǵan adamdy qamaýǵa aldy. N.Iyldyzdyń aınalasyndaǵy jaqyndary bolsa, onyń telefonynda mundaı baǵdarlamanyń múldem bolmaǵanyn aıtady. Ne bolǵanda da, N.Iyldyz 2016 jyldyń 6 qazan kúni júktiliktiń 19-shy aptasynda temir tordyń ar jaǵynda eki birdeı balasynan aıyryldy.
Vashıngtondaǵy Advocates for Slienced Turkey (AST) uıymymen erikti túrde jumys istegen jáne biraz ýaqyt buryn Kalıfornıada turǵan túrik belsendisi «Fox News»-ke bergen suqbatynda: «Nurhaıattyń armany ushty-kúıli joq boldy. Qazirgi tańda úlken kúızelispen psıhologıalyq turǵydan aýyr kúnderin ótkizýde. Óte az sóılesedi. Egizderi endi qaıtip oralmaıdy», – dedi.
27 jastaǵy Nur Ankara Ýnıversıtetiniń quqyq fakúltetin bitirgen maman. Nur sol bir qorqynyshty tústeı bolǵan 2017 jyldyń 18 qańtaryn «Polısıa tańerteń saǵat 03:00-de úıime keldi. 2008 jyly jatahanada birge turǵan áldekimdermen baılanysty meniń terrorıst ekenimdi aıtty», – dep esine alady. Nur Eskishehırdegi úıinen tutqyndalǵan kúıi qap-qarańǵy abaqtyǵa jabyldy.
Nur, quqyq qorǵaýshy
Nur ózin joly bolǵysh jan dep esepteıdi. Tynys joly demikpesi jáne júrek aqaýyna baılanysty qamaýǵa alynǵannan keıin 5 kúnnen soń dáriger qaraýyna jiberilip, sot arqyly bostandyqqa shyqty. Artynsha, alǵashqy múmkindikte-aq kontrabandashylar kóligine mingesip, Túrkıamen qoshtasty. Qazirgi kúnde AQSH-ta turatyn Nur, ózin qaýipsiz sezinýmen qatar, tutqyndalǵan ózge de analarǵa, balalaryna jáne ásirese júktilik merzimine qaramastan qamaýǵa alynyp, psıhologıalyq qysymnyń nátıjesinde sábıinen aıyrylǵan analarǵa bergen ýádesin oryndaýǵa tyrysyp júr.
Al Túrkıanyń Ádilet mınıstrligi jáne İshki ister mınıstrlgi osy oqıǵalarǵa qatysty qandaı da bir suraqtarǵa jaýap bermeı únsiz otyr. Bılik ókilderi arasynda áıel jáne balalar, osy sekildi myńdaǵan adamnyń tutqynǵa alynǵandaryn jaıdan-jaı emes ekenin, ulttyq qaýipsizdik úshin ómirlik mańyzy bar ekendigin aıtyp baǵýda.
Álem boıynsha aıyptalýshylardyń densaýlyqtaryna qatysty istermen aınalysatyn jáne daǵdarys ortalyqtaryn qurǵan Halyqaralyq Qyzyl Kres Uıymy (The International Committee of Red Cross) endi budan bylaı Túrkıaǵa ókildik etpeıtindgin jáne monıtorıń jasamaıtynyn jarıalady. 2016 jyldyń shilde aıynda uıymdastyrylǵan tóńkeris áreketiniń artynsha birneshe myń adam tutqyndaldy. Tutqyndalýshylardyń basym kópshiligi tóńkeris áreketine qatyspady jáne «Amnesty International» ókili «Fox News»-ke jasaǵan málimdemesinde uıym jasaǵan zertteýlerdiń nátıjesinde qandaı da bir kináli iske dálel taba almaǵanyn aıtty.
