«Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine dinı qyzmet jáne dinı birlestikter máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Qazaqstan Respýblıkasy Zańynyń jobasy ázirlenip jatqany belgili.
Bul zań jobasyn ázirleý – búgingi kúnniń ýaqyt talaby jáne halyqaralyq terorızm men dinı ekstremızm ıdeologıalaryna qarsy turatyn mehanızmderdi jetildirýdiń birden-bir joly.
Sońǵy kezde elimizde keıbir radıkaldy dinı aǵymdarda júrgen azamattardyń kámeletke tolmaǵan qyzdarmen meshitten tys, páterlerde jınalyp, jamaǵat arasynda neke qıý rásimin ótkizý arqyly «ýaqytsha nekege» turyp, keıin orynsyz «talaq» etip tastap ketip jatqany jasyryn emes. Bunyń ar jaǵynda jesir qalǵan áıel, jetim qalǵan balanyń kóz jasy men áleýmettik máseleler jatyr. Sondyqtan Qazaqstan Respýblıkasynyń «Neke (erli-zaıyptylyq) jáne otbasy týraly» Kodeksine de zań aldyndaǵy jaýapkershilikti arttyrý turǵysynan ózgerister men tolyqtyrýlar engizý kózdelip otyr.
Qazaqstan Respýblıkasynyń «Neke (erli-zaıyptylyq) jáne otbasy týraly» Kodeksi 10-babynyń («Neke (erli-zaıyptylyq) jasy») 1-tarmaǵynda neke (erli-zaıyptylyq) jasy erkekter men áıelder úshin 18 jas bolyp belgilengen. Sonymen qatar, Kodekste dáleldi sebepter bolǵanda (bolashaq jary júkti bolǵanda nemese ortaq bala týǵan kezde) neke jasynyń 16 jasqa deıin tómendetilý múmkindigi qarastyrylǵan. Al dáleldi sebepter bolmaǵan jaǵdaıda osy baptyń 1-tarmaǵynda kórsetilgen talaptardy buzǵan tulǵalar Qazaqstan Respýblıkasynyń zańnamalaryna sáıkes jaýapqa tartylýy tıis.
Ókinishke oraı, áleýmettik jaýapkershilikke nemquraılyq tanytqan azamattar óz nápsisine erip, nekelesý men ajyrasýǵa jeńil qaraýy qoǵamdaǵy zańsyz úılenip-ajyrasý faktileriniń jıilenýine soqtyrýda. Zańsyz nekege turý úshin mundaı jastar AHAJ bólimine barmaı, nekeni Jaratýshynyń aldynda qıýdy ǵana jetkilikti sanap, sońynan ajyrasyp jatyr. Al olardyń qıylǵan nekesi AHAJ bólimderinde tirkelmegendikten er adam balalaryna jaýapkershilik alýdan jáne alıment tóleýden ońaı jaltaryp ketedi.
Atalǵan másele radıkaldy dinı aǵymdar taralǵan Orta Azıa elderindegi ortaq problema. Kórshiles Qyrǵyzstan Respýblıkasynyń qabyldaǵan zańyńda kámeletke tolmaǵan jastardyń nekelesý saltyna qatysqan dinı qyzmetkerler men ata-analardy 3 jyldan 5 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrý týraly qylmystyq jaza qarastyrylǵan.
Qazirdiń ózinde elimizdegi meshitterde neke qıý rásimi neke qıý (erli-zaıypty bolý) týraly kýáliktiń nemese AHAJ bólimine berilgen ótinishtiń negizinde júrgiziledi. Iaǵnı, nekeni qıý nemese toqtatý (erli-zaıypty bolý) boıynsha dinı joralar men rásimderdi ǵıbadat ǵımaratynan (qurylysjaılardan) tys jerlerde júrgizýge jol berilmeıdi. Joǵaryda atalǵan zań jobasyna engiziletin túzetýler arqyly ǵıbadat úılerinen (ǵımarattarynan) tys «neke qıý» jorasyn júrgizgen tulǵalardyń, sonyń ishinde dinı qyzmetshilerdiń ákimshilik jaýapkershiligi engiziledi.
Sondaı-aq, dinı joralar men rásimder boıynsha nekege turýǵa (erli-zaıypty bolýǵa) nıet bildirgen adamdardyń bireýi ǵıbadat ǵımaratyna (qurylysjaıyna) kele almaıtyn aıryqsha jaǵdaılarda (aýyr naýqastanýy, júrip-turý qıyndyǵymen baılanysty múgedektigi, kúzetpen ustalýy nemese bas bostandyǵynan aıyrý oryndarynda bolýy) nekeni dinı joralar men rásimder boıynsha qıýdy (erli-zaıypty bolýdy) úıde, medısınalyq nemese ózge de uıymda nekege otyratyn (erli-zaıypty bolatyn) adamdardyń qatysýymen tirkelgen dinı birlestiktiń ókili júrgizedi. Engizilýi josparlanǵan túzetýler kórsetilgen talaptardy buzǵan jaǵdaıda «neke qıý» rásimderin júrgizetin resmı emes tulǵalardy jaýapqa tartýǵa múmkindik bermek.
Otbasy – adam ǵumyrynyń tiregi ǵana emes, qoǵamnyń basty negizi, memleket quraýshy ınstıtýt. Ata-babalarymyz «Otan otbasynan bastalady» dep adal aq nekeniń bolashaq memlekettiń tuǵyrly tiregi bolatyndyǵyn áý bastan aıtyp ketken. Sol sebepti, halqymyz «aq neke», «adal neke», «adal jar» degen uǵymdarmen otbasynyń, nekeniń qasıettiligin ardaqtap keledi. Al búgingi tańda zańdy túrde tirkelgen neke kýáligi azamattardyń ómirine óte qajetti qujat bolyp tabylatyny aıdan anyq. Neke kýáligi memlekettik notarıýsta, HQKO-da, bankterde, qarjy, salyq nemese basqa da memlekettik organdarda talap etilýi múmkin. Sondaı-aq, neke quzyretti memlekettik organda tirkelgen jaǵdaıda ǵana áıel men bala qajetti áleýmettik kepildikter men qoldaýlarǵa ıe bolatynyn atap ótken jón.
Neke qıý - jeńil-jelpi qaraýdy kótermeıtin ulttyq máselelerdiń biri. Otandy quraıtyn otbasy qundylyqtarynyń buzylýyna jol bermeý eline janashyr árbir azamattyń mindetine aınalýy tıis. Sondyqtan, usynylyp otyrǵan ózgertýler men tolyqtyrýlar bolashaqta otbasy ınstıtýtynyń berik qamalyn qurýǵa negiz bolary anyq.
Sabıtov Aıdyn
«Qazaqstan jastar kongresi» QB dırektory
