Búginde álemdik qaýymdastyq tór­tinshi ónerkásiptik revolúsıa týyn­datqan qarqyndy tehnologıalyq, eko­no­mıkalyq jáne áleýmettik ózgeris­terge qadam basty. Jalpy anyqtama­larǵa sáıkes, tór­tin­shi ónerkásiptik re­volúsıa – jahandyq zattar ónerkásiptik jelileri men qyzmetke birigý keleshegi negizi­ndegi tolyqtaı avtomattandyrylǵan sıfrlyq óndiriske ótý, basqarylatyn ıntellektýaldy júıeler bolyp ta­bylady.

Álemdik ekonomıka  jahandanýdyń yqpalynan bólek, tehnologıalyq ór­kendeýge baılanysty ózgerister kezeńin basynan keshi­rýde. Aldaǵy ýaqytta tórtinshi ónerkásiptik revolúsıa qarsańynda turǵan elderdegi  úırenshikti tehnologıalyq prosesterdi túrli tehnologıalar men ónerkásiptik tyń jańa­lyq­tar ózgertedi. Óner­kásip salalaryndaǵy tehno­logıalar birigip, ózara shek­teýler  jo­ıylady.

Qalyptasqan jańa syn-tegeý­rinderge árbir memleket daıyn bolýy kerektigi túsi­nikti. Árbir el men ulttyń ór­kendeýi tereń ınstıtýsıonaldyq reformalar júrgizý jáne ekonomıka qurylymyna sa­pa­lyq ózgerister engizýmen baılanysty. Bul ekonomıkada materı­aldyq, adamı jáne qarjylyq resýrstardy tıimdi paıdal­aný úshin qajet. Táýel­siz elimizde qazirgi zamanaýı sharttarǵa sáıkes ázirlengen strategıalyq jáne baǵdarla­malyq qujattar retinde «Qa­zaqstan-2050» Strategıasy, Ult Jospary bes ınstıtýsıonaldyq reformany júzege asyrý jónindegi 100 naqty qadam, «Qazaqstannyń Úshinshi jańǵyrýy:  jahandyq  básekege­ qabilettilik» atty memleket basshysy N.Nazarbaevtyń Qazaqstan halqyna Joldaýy, «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵy­rý» baǵdarlamalyq ma­qalasy, «Sıfrlyq Qazaqstan» memlekettik baǵdarlamalaryn ataı  alamyz.

Jańa aqparattyq tehno­lo­gıalardyń keńinen taralýy qoǵamdy jańasha túsinýge jáne qalyptasqan aqparattyq-kommýnıkasıalyq tehnologıalardaǵy aqparattyq qoǵamdy «jelilendirýge» yqpal jasady. Osy jeliler zamanaýı qoǵamnyń jańa áleýmettik qurylymyn jasaý arqyly kúndelikti ómir, óndiris, mádenıet jáne bılikpen tyǵyz baılanysty úderister nátıjesine áser ete­tindigin dáleldedi. 2000 jyldyń 22 shildesinde qabyldan­ǵan Jahandyq aqparattyq qoǵamnyń Okınava Hartıasynda kórsetilgendeı, «Aqparattyq-kommýnıkasıalyq tehnologıalar – HHİ ǵasyrdaǵy qoǵamdy qalyptastyrýǵa yqpal jasaıtyn erekshe ma­ńyz­dy faktorlardyń biri». Elimizde aqparattyq qoǵamǵa kóshýge yqpal etetin barlyq qajetti jaǵdaılardy jasaý jáne «Qazaqstannyń áleýmettik  jańǵyrtylýy:  Jalpy­ǵa Ortaq Eńbek Qoǵamyna qaraı 20 qadam» atty 2012 jyl­ǵy 10 shildedegi maqalada beril­gen Memleket basshysynyń tapsyrmalaryn oryndaý úshin 2013 jyly «Aqparatty Qazaqstan - 2020» memlekettik baǵdarlamasy ázirlengen bolatyn. Joǵaryda atalǵan Okı­nava Hartıasymen qatar, Aqparatty qoǵam qurý qaǵıdattary deklarasıasy (Jeneva, Shveısarıa, 2003 jyl), Týnıs min­dettemesi is-qımyl jospary (Týnıs, Týnıs Respýblıkasy, 2005 jyl), basqa da halyqaralyq qujattardyń, sondaı-aq Qazaqstan Respýblıkasy Prezı­dentiniń 2010 jylǵy 1 aqpandaǵy №922 Jarlyǵymen bekitilgen Qazaqstan Respýblıkasynyń 2020 jylǵa deıingi Strategıalyq damý josparynyń negizgi erejeleri eskerilgen baǵdarlamanyń basty­ mindetteri qataryna memlekettik basqarý júıesiniń tıimdiligin qamtamasyz etý, aqparattyq-kommýnıkasıalyq ınfraqurylymnyń qoljetimdiligin qamtamasyz etý, qoǵamnyń áleýmettik-ekonomıkalyq jáne mádenı damýy úshin aqparattyq orta qurý, otandyq  aqparattyq  keńistikti damytý  jatady.

Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Nazarbaevtyń osy jylǵy «Tórtinshi ónerkásiptik revolúsıa jaǵdaıyndaǵy damýdyń jańa múmkindikteri» atty Qazaqstan halqyna Joldaýy elimizdiń ilgeri damýy úshin jasalǵan mańyz­dy strategıalyq  bastamalardyń  logıkalyq  jalǵasy bolyp  tabylady. Joldaý taqyryby aıtyp turǵandaı, qujatta elimizdiń tórtinshi ónerkásiptik revolúsıa jaǵdaıyndaǵy damýdyń jańa múmkindikterine erekshe nazar aýdarylady. Tórtinshi óner­kásiptik revolúsıa jaǵda­ıyndaǵy tarıhı órleý bas­taýynda turǵan ult bolýymyz kerektigine kóńil bólingen. Ol úshin Elbasy sheshýimiz tıis árqaısysynyń júgi bólek, túsinikti  ári  aıqyn  on mindet­ti atap  kórsetken  bolatyn.

Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Nazarbaevtyń «Prezıdenttiń bes áleýmettik bastamasy» atty halyq­qa úndeýinde de tórtinshi óner­kásiptik revolúsıa jaǵda­ıyndaǵy jańa ekonomıka surany­stary  týraly aıtylady. «Qazir jyl saıyn bóli­netin 54 myń grantqa qosymsha 2018-2019 oqý jylynda taǵy 20 myń grant bólý kerek. Onyń 11 myńy tehnıkalyq maman­dyqtar boıynsha bakalavrlyq bilim berýge tıesili bolady. Bul tórtinshi óner­kásiptik revolúsıa jaǵdaıyndaǵy jańa ekonomıkada zor suranysqa ıe bolatyn san myń jańa mamandy daıarlaýǵa múm­kindik beredi. Munda eń aldy­me­n ınjenerler, aqparattyq tehnologıa, robot tehnıkasy, nanotehnologıa salasynyń mamandary týraly sóz bolyp otyr»  delingen.

Adamzat tarıhy ónerkásip­tik revolúsıalardyń birneshe satylarynan ótti. Birinshi ónerkásiptik revolúsıa qoǵam men ekonomıkalyq qurylymǵa erekshe yqpal jasady. Bý qazandyǵynyń paıda bolýy qalalardyń órleýi jáne alǵash­qy zaýyttardyń ashylýyna áser etýimen qatar, óndiristiń damýyna qajetti naqty ǵylymdardyń ilgerileýine serpin berdi. Ekinshi ónerkásiptik revo­lúsıanyń negizgi qozǵaýshy kúshi bolǵan elektr qýaty óndiris ekpinin údete tústi. Ónerkásiptik revolúsıanyń úshinshi kezeńi sandyq tehno­logıalardyń qalyptasýy jáne onyń óndiriste engizilýimen erekshelendi. Búginde tehno­logıalar tez ózgeredi jáne eskir­ý  jyldamdyǵynyń shapshańdyǵy  óte  joǵary.

Tórtinshi ónerkásiptik revolúsıa jahandyq básekeles­tik jaǵdaıynda barlyq elder­diń álemdik qaýymdastyqtaǵy orny men rólin aýystyrýy múmkin. Tehnologıalardy zaman­ talabyna saı damytqan memleket ǵana qaryshtap da­mıdy. Sondyqtan Elbasynyń 2018 jylǵy Qazaqstan halqyna­ Joldaýyndaǵy mindetter eli­mizdiń jańǵyrý baǵytyndaǵy jumystaryn  ilgeriletip, jańa jetistikterge  jetkizetindigine senemiz.

Tórtinshi ónerkásiptik revolúsıanyń qoǵam músheleri úshin mańyzdy qyzmeti retinde­ azamattyq qoǵam men bılik arasyndaǵy tyǵyz ózara qımyldardy júrgizýge yqpal jasaýyn da aıta alamyz. Barlyq  basqarý qurylymdary men áleýmettik prosesterge aqparattyq  tehnologıalardyń  enýi osy qarqyndy prosestiń nátıjesi dep bilemiz. Elektrondy úkimet júıeleriniń damýy, ásirese elimizdegi «egov.kz» «memlekettik qyzmetter men aqparat onlaın», shyn mánin­de, búrokratıalyq kedergiler­di, sybaılas jemqorlyq bel­gilerin azaıtatyndyǵy anyq. Bul tehnologıalardyń memlekettik qurylymdarǵa enýi qoǵamdaǵy barlyq prosesterge­ syrttan áser etýge tosqaýyl qoıady. Sonymen qatar, elek­trondy úkimet júıeleri ar­qyly memlekettik qurylymdardyń qyzmet kórsetýin ba­qylaýǵa múmkindik týady, azamattardyń qyzmettiń júrý bary­syn qadaǵalaýyna da jaǵ­daı­  jasalady.

Búginde bılik organdary úshin aqparattyń ashyqtyǵy óte mańyzdy másele bolyp tabylady. Aqparattyń ashyqtyǵyn arttyrý mindeti buqaralyq aqparat quraldarymen ózara baılanys, aımaq turǵyndary, ınvestorlar men jýrnalıs­terge daıyndalǵan arnaıy is-sharalar kómegimen júzege asady­. Aqparattyń  ashyqtyǵyn arttyrýdyń negizgi quraldarynyń biri retinde jergilik­ti memlekettik organnyń resmı­ saıty jáne áleýmettik jeli­ler­degi belsendiligi de sanalady.

Resmı saıt qyzmetiniń ne­gizgi qyry retinde onyń qarapaıymdylyǵy men qoldanýda­ǵy ońtaılylyǵy dep oılaımyz. Sonymen qatar, saıttaǵy aqparattardyń ózektiligi, ashyqtyǵy, móldirligi, ınterbelsendiligi, tutynýshyǵa ba­ǵyt­talýy, qoljetimdiligi óte mańyzdy. Barlyq deńgeıdegi ákimdikterdiń resmı saıttary óńirdiń  tólqujaty  bolyp taby­latyndyqtan, onyń maz­munyna erekshe mán berýimiz qajet. Ásirese, berilip jatqan aqparattardyń aǵylshyn tilin­degi nusqasy basty nazarda bolýy­ tıis. Óıtkeni, óńir týra­ly aqparat alý barysynda, ásirese sheteldik ınvestorlar eń aldyme­n aımaqtyń resmı saıty­na  nazar  aýdaratyndyǵy jasyryn  emes.

Búginde keıbir ǵalymdar arasynda tórtinshi ónerkásip­tik revolúsıa túsinigimen qatar, ındýstrıalandyrý 5.0 uǵymyn paıdalanýshylar da kezdesip jatyr. Árıne, bul kózqarastardyń paıda bolýy durys ta shyǵar. Óıtkeni úshin­shi jáne tórtinshi ónerkásiptik revolúsıalar arasyndaǵy uzaqtyq tym jaqyn. Zertteý­shilerdiń boljamy boıynsha kelesi ónerkásiptik revolúsıa bolyp tabylatyn ındýstrıalandyrý 5.0 azamattyq qoǵam, basqarý men qurylym, adam biregeıligine yqpal jasaıtyn, ekonomıkalyq jáne óndiristik zardaptary bolýy múmkin júıeli ózgeristerdi týdyrýy yqtımal.

Sońǵy jyldary Elbasy N.Nazarbaevtyń Qazaqstan halqy­na arnalǵan joldaýlary Úshinshi jańǵyrý jáne tórtin­shi ónerkásiptik revolúsıa jaǵdaıyndaǵy damýdyń jańa múmkindikterine arnalýda. Sondyqtan elimiz úshin ekonomıkalyq damý paradıgmalaryn túbegeıli ózgertý jáne ony tórtinshi ónerkásiptik revol­ıýsıa  qaǵıdalaryna  saı baǵyttaý mańyzdy bolyp tabylady. Elimizde júzege asyp jat­qan memlekettik baǵdarlamalar osy baǵytta jumys istep jatyr. Bul úshin memleketimiz­diń ekonomıkalyq, áleýmet­tik, saıası, tehnologıalyq, mádenı jáne rýhanı áleýeti joǵary dep esepteımiz. Al, Elbasynyń osy jylǵy Qazaqstan halqyna Joldaýy aıasyndaǵy mindetterdi oryndaý barysynda memlekettik organdar, azamattyq qoǵam, barlyq el turǵyndarynyń jumylýy tórtinshi óner­kásiptik revolúsıa kezeńindegi elimizdiń álemdik qaýymdastyqta  laıyqty  oryn  alýy­na septigin tıgizedi.

Tórtinshi ónerkásiptik re­volú­sıa basqarýdyń qural­dary men ádisteriniń jańǵy­rýyna ákelýimen qatar, basqarý­ qyzmeti zamanaýı qoǵamdaǵy áreketterdiń túbegeıli ózgeris­terine ushyraıdy. Jańa tehnologıalyq áreketter adam men tehnıka arasyndaǵy ózara qımyldardy ózgertýimen birge, adamzattan jańǵyrtylǵan kási­bı daǵdylardy talap etedi. Bul tusta qundy kadrlardy daıar­laýdy  damytýǵa  mán beriledi.

Tórtinshi ónerkásiptik revolú­sıa dáýirinde eńbek naryǵ­ynda túbegeıli ózgeris­ter oryn alady. Indýstrıalandyrý 4.0 kezeńine jańǵyrtylǵan túrde jumys isteıtin qyzmetkerler qajettiligi týyndaı­dy. Qoǵam kásibı ma­man­danǵan, ózin-ózi uıym­das­tyra alatyn, áleýmettik daǵdylary qalyptasqan tulǵany tańdaıdy. Sondyqtan elimiz úshin rýhanı dúnıetanymy baı, isker, bilimdi azamattardyń qyzmetine  suranys  artady.

Indýstrıalandyrý 4.0 kezeńinde qoldanylatyn tehnıkanyń adamǵa beıimdelýin nazar­dan  shyǵarmaıtyn  uıymdastyrý-tehnıkalyq  jetildirý­ mindetterin sheshýge baǵyt­talǵan  áleýmettik-tehnıkalyq júıelerdiń ereksheligi mol. Adam eńbeginiń ónimdiligi, qaýipsizdigi, densaýlyǵy men jumysqa  qabilettiligin  saqtaý syndy adamzattyń erekshelikteri men múmkindikterin óndi­ris ortasyna beıimdeý mańyzdy sanalady. Bul proseste adam – tehnıka – óndiristik orta syndy júıelerdiń ózara áreketterin keshendi zertteı­tin ergonomıka ǵylymynyń je­tistikterin  paıdalanǵan  jón.

Jalpy, tórtinshi óner­ká­siptik revolúsıa ákeletin múmkindikter men týyndatýy múmkin qıynshylyqtar barlyǵymyzdyń máselege syn kózben qaraýymyzdy talap etedi. Qoǵam músheleri máseleniń mánin túsingen jaǵdaıda ǵana ózgermeli sharttarǵa tez beıim­deledi, al elimiz merzimi jetken­ reformalarǵa  daıyn  bolady.

Murat NASIMOV,

saıası ǵylymdarynyń kandıdaty, qaýymdastyrylǵan profesor,

«Bolashaq» ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń dırektory