Akademık  Orazaly  Sábdenniń

QR Prezıdenti N.Á.Nazarbaevqa,  Qazaqstan  halqyna

ASHYQ PİKİRİ

Biz ózi qaıda bara jatyrmyz? Bizdi qaıda alyp barady?! Keshe ǵana avtourylardyń qolynan qapıada qaza bolǵan Tenniń taǵdyry oı saldy.
Ata-anasyna, týǵan-týysyna, Qazaqstannyń týyn kóterip júrgen sportshy jora-joldastaryna, búkil Qazaqstan halqyna kóńil aıtamyn!
Ókinishke oraı, bul jalǵyz Denıs Tenniń basynda bolǵan oqıǵa emes! Osyndaı keleńsizdikterdiń túr-túri elimizdiń ár túkpirlerinde óte jıi kezdesýde. Muny egemendilik alǵan 27 jyldan beri tapqan jetistigimizben katar, jibergen úlken qateligimiz deýge bolady. Dál osy týraly "oılan, halqym, tolǵan, bılik" degim keledi. Eger dál osylaı kete bersek, bala- shaǵa, nemere-shóberelerdiń  keleshegi ne bolady? Aınaladaǵy alpaýyttarǵa jutylyp ketpeımiz be degen kúdik keýdeni keýleı túsedi.

Álemdik Davos forýmynyń jahandyq básekelestigine júginsek, Qazaqstan densaýlyq salasy boıynsha 94-orynda eken. Eń ózekti ınovasıa, jańa texnologıa, bıznes, ǵylym salalarynyń damýy boıynsha 80-100-orynda bolsaq, jas náreste óliminen, anemıa, sýısıdten eń sońyndamyz, qarjy salasy boıynsha  114-orynda, al korrýpsıadan aldymyzǵa jan salmaı, bárinen ozyp keledi ekenbiz.
Sonda biz nemen maqtana alamyz?  Osyndaıda "Qalyń elim, qazaǵym, qaıran jurtym" dep kúńirengen uly Abaı hakimniń sózderi eriksiz esińe týsedi...!
Osy kúnge deıin saýyndy sıyrdaı soryp kelgen eki emshegimizdegi munaıymyz ben gazymyz da, sırek metaldarymyz da biraz jyldardan keıin taýsylady. AQSH-tyń ózi jer baılyǵyn ashyp eseptep, qaıta kómip, keler urpaqtaryna qaldyryp otyr! Biz sonda ne qaldyramyz? Kedeıshilikten kóni kepken qarapaıym qazaqtyń sory qaınap otyrǵany ras. Joqshylyqtyń nátıjesinde tárbıe-bilimnen kenje qalǵan, bir mamandyq ıesi atana almaǵan qazaq jastary urlyqqa barýda, teris jolǵa túsýde. Biz búgin aýyzsha ǵana damyǵan elderdiń qataryna qosylyp, "rýhanı damyp" jatyrmyz. Shyndyǵynda,  rýxanı qundylyǵymyzdy túgender bolsaq, munda da maqtanatyndaı eshteńe joq.

Sonda biz álemde neden aldamyz? Ony aıta almaımyn.
Denıs Ten, Samal Eslámova, Gennadıı Golovkınder óz kúshimen jetistikke jetip, Qazaqstannyń atyn shyǵaryp júr edi. Endi mine, Tennen de aıyryldyq... Osy biz Mustafa Óztúrikten de jylap aırylǵanymyzdy nege umyttyq? Nege búginde elim degen azamattardyń úni shyqpaıdy?

Qurmetti Elbasy, osy keleńsizdikterge shuǵyl túrde nazar aýdarýyńyzdy suraımyn!

Tez arada «elim» degen aqylman azamattarmen dóńgelek ústelde bas qosyp, el ishindegi búgingi dertti ashyq aıtyp, aldyn alý úshin ne isteý kerek ekenin aqyldasý kerek! Eger kóp jyldan bergi qordalanyp qalǵan keleńsizdikter týraly men aıtar bolsam: jumyssyzdyq ( 2,7 mln. jumyssyz ózin- ózi qamtamasyz etedi deıdi, biraq bul shyndyqqa janaspaıtyny anyq). Eger bizdegi 4,9% jumyssyzdyq ras bolsa, onda álemdik GINNES Kitabyna naǵyp kire salmaımyz!?
"Keıbir jigit júredi maqtan kúılep..." dep uly Abaı aıtpaqshy, maqtanǵanda aldymyzǵa jan  salmaıtyn boldyq. Ásirese biz adam tárbıeleýden kenje qaldyq, rýxanı-mádenı, tárbıe, keıde moral degen sózdi umytyp kettik. Mine, bul kúngi bizdiń bolmysymyz osy.

Sonda biz qaıda baramyz, bizdi qaıda alyp barady?

Ókinishke oraı, qaıda bara jatqanymyzdy bilmeımiz...

Qaıda bastap bara jatqandaryn batys alpaýyttary da bilmeıdi.

Álemniń ózi qazir álem- jálem bolyp tur. Damyǵan elder baılyqqa bas uryp, rýxanı qundylyqtan kenje qaldy. Áleýmettik ınovasıa damyp jatqan keıbir Skandınavıa memleketterin aıtpaǵanda, damyǵan memleketterdiń ózi órkenıet jolynan shatasyp otyr. Bir karaǵanda, Qytaı ekonomıka jaǵynan jaqsy damyp kele jatyr, alaıda, demokratıa jaǵynan Kytaıdy alda kóp qıyndyqtar kýtýde. Álem damýynyń mán-jaıyn boljaı kele, bizge de oılanatyn kez keldi ıa bul sońǵy mýmkindigimiz bolýy múmkin.

Álemdegi jyldam ózgerister bizdiń qazirgi kerenaý qozǵalysymyzǵa qarap  turmaıdy. Shyǵysta 1,4 mlrd. Qytaı, ońtústikte 1,3 mlrd. halqy bar Úndi eli, soltústikte 147 mln. orysyń ol otyr. Ózbek kórshimiz de qarap jatqan joq, tez kóbeıip 33 mln-ǵa jetti! Olar jylda shet elde tirlik jasap, 20-25 mlrd AQSH dollaryn el búdjetine ákelýde. Al bárimizdiń tóbemizden qarap, AQSH tur. Osylardyń qyspaǵynda máńgilik shıkizat eli bolyp kalmaımyz ba degen kúdik te joq emes. Bul suraq qazir ár qazaqty mazalaýy tıis. Árqaısymyz ún qosatyn kez keldi!

Men óz basym Elbasyna egemendilik alǵaly 30-dan  astam konseptýaldy eldiń damýyna qajetti degen ıdeıa, usynystarymdy berip kelemin. Sonyń biri 2012 jyly tikeleı joba retinde barlyq esebimen jazyp berilgen Túrkistandy rýhanı Astanaǵa aınaldyrý arqyly rýhymyzdy kóterý jobasy edi. Búgingi tańda bul jobany júzege asyrýdyń ózektiligi artpasa, kemigen joq. Elbasyna bergen jobalarymnyń biri iske assa, basqalary óz kezegin kútýde. Onyń sebebi, joǵaryda aıtylǵan, endigi,  barshańyzǵa málim...

Men áli de elim úshin, bolashaǵymyz úshin qyzmet etýge daıynmyn.

Erteń jaryqqa shyǵaratyn álemdik deńgeıdegi jobam da daıar tur. Elde qordalanǵan úlken problemalardy ońtaıly sheshý úshin ne isteý  kerek degen suraqqa jaýabym: áli de kesh emes.

Syzdaýyqtaı asqynǵan eldiń ishki keleńsizdikterin sheshý úshin Elbasynyń ózi muryndyq bolyp, halqymyzdyń arasynan maqtaý-madaqtan alys, keleli oı aıta alatyn, is jasaı alatyn, tabanynyń búdiri bar aqylman ıgi-jaqsylardy  bir dóńgelek ústel basyna jınap, aqyl-keńes qurý máselesi ýaqyt kúttirmeıtin asa qajet másele bolyp otyrǵanyn taǵy da aıtamyn. Atalmysh problemalardy sheshýdiń negizgi tetikteri qandaı, memleketti jańa jolǵa salý úshin ne isteý kerek, osy suraqtarynyń tóńireginde keńes qurý - búginginiń eń utymdy qadamy bolmaq. Bul Keńes - turaqty Memlekettik ulttyq Keńes retinde únemi jumys istep turýy kerek. Keńes fýnksıasy - Konstıtýsıalyq ózgeristerge, saıası-áleýmettik,  ekonomıkalyq ózgeristerge oń yqpal etetin usynystar berip otyrý bolyp tabylady. Keńeste talqylanatyn máselelerdiń bári halyqqa jarıa túrde ótkizilýine mán berý de asa mańyzdy bolmaq.  Biz usynyp otyrǵan jıynǵa álemniń ár tarabynda tarydaı shashylyp júrgen talantty qandastarymyz da qatysýy tıis. Bul otyrys jarıaly bolsa  ıa ony barlyq aqparat quraldary tegis  kórsetse degen oı bar. Sonda kimniń ishinde ne bar, kimniń qandaı oıy bar ekenin halyq biletin bolady. At tóbelindeı az halyqpyz, maqsatymyz el men jerdi, til men dildi saqtap, keler urpaqty baqytty etý, ózge elge jem bolmaý, órkenıetti, damyǵan, demokratıalyq el bolý! Osyny kórgen halqymyz óz ýájin el aldynda sóz aıta alatyn marqasqa azamattary arqyly bildirer edi, týra jol kórsetiler edi. Elbasy da jumyr basty pende, bárin oı eleginen ótkizip, osy qadamǵa barǵany durys bolar edi dep oılaımyn.

Halqym, siz ne deısiz?

Qazaqstan ǵalymdar Odaǵynyń Prezıdenti,

akademık, QR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty,

QR Parlamentiniń 4 dúrkin depýtaty,

SSSR sport sheberi, Qazaqstan  chempıony                       O.Sábden