«Bolashaq» baǵdarlamasy memleket basshysy N.Nazarbaevtyń qaýlysymen 1993 jylǵy 5 qarashada «Bolashaq» halyqaralyq stıpendıasy taǵaıyndaldy. Elimiz táýelsizdik alǵannan keıin bar salada reformalar júrgizý úshin mamandarǵa zárý bolǵan edi. Osy olqylyqtyń ornyn toltyrý maqsatynda asa bilikti mamandardy shetelderde daıarlaý úshin osy joba qolǵa alynǵan edi. Keńes ókimeti kezinde mundaı úrdister tek Máskeý arqyly ǵana júzege asqandyqtan, Qazaqstan sıaqty respýblıkalar úshin qolaıly múmkindikter bolmaǵan edi. Sondyqtan da jas memleket sheteldik bilim layp, tájirıbeden ótken mamandardy asa qajet etti. Bul baǵdarlama tipti postkeńestik keńistiktiń ózinde joǵary bilim berý salasyndaǵy eń birinshi qolǵa alynǵan erekshe joba boldy.
Sol jyldyń 13 jeltoqsanynda Qazaqstan Respýblıkasy Mınıstrler kabınetiniń qaýlysymen Shetelde kadrlar daıyndaý jónindegi Respýblıkalyq komısıa qurylsa, kelesi 1994 jyly alǵashqy stýdentter sheteldik joǵary oqý oryndaryna attandy.
1997 jyly elimizdiń ortalyǵy Almatydan Aqmolaǵa kóship, uly ózgerister bolyp jatqan kez edi. Dál sol jyly Elbasy «Qazaqstan-2030» strategıasyn halyqqa usynǵan bolatyn. Soǵan sáıkes «Bolashaq» baǵdarlamasyna da ózgerister enip, Prezıdent Jarlyǵymen úmitkerlerden qujat qabyldaý jáne olardy irikteý, stıpendıattar keıin oqý bitirip kelgennen keıin olardyń memlekettik organdarǵa jumysqa turýy týraly erejeler bekitildi.
1994 pen 1997 jyldar aralyǵynda stıpendıa negizinen ekonomıkalyq jáne gýmanıtarlyq baǵyttarda kóptep berilse, tehnıkalyq mamandyqtar shet qalyp jatqan edi. Osyǵan baılanysty tepe-teńsizdikti buzyp, barlyq sala mamandyqtary qamtý qajet boldy.
Alǵashqy kezde sheteldegi bilim alýshylar tek AQSH, Ulybrıtanıa, Germanıa jáne Fransıa sıaqty álemniń damyǵan tórt memleketinde ǵana bilim aldy. Biraq birtindep elimiz basqa da memlekettermen alys-beristi jola qoıyp, dıplomatıalyq qatynastar qalyptasqan saıyn stýdentterdiń bilim alý jaǵyrapıasy keńı bastady. Oǵan qosa stıpendıattar qataryna buryn óz kúshimen oqýǵa túsip, shetelge attanǵan jastar da kire bastady.
2000 jyldan bastap shet tilin erkin bilmese de ınjenerlik tehnıkalyq bilimi bar úmitkerler de konkýrsqa túse alatyndaı ózgerister Prezıdent Jarlyǵymen erejelerge kirgizildi.
Elbasy 2005 jylǵy óz joldaýynda endi úsh myń jas ta talantty qazaqstandyqtarǵa álemniń aldyńǵy qatarly oqý ordalarynda bilim alýǵa bolatynyn málimdedi. Onyń artynsha 4 sáýirdegi № 301 Úkimet qaýlysymen «Halyqaralyq baǵdarlamalar ortalyǵy» aksıonerlik qoǵamy quryldy.
Al, 2008 jyldan bastap ǵylym jáne pedagogıka salasynyń qyzmetkerlerine de ǵylymı taǵylymdamadan ótetin múmkindikter týdy. Oǵan qosa aýyldyq jastarǵa, memlekkettik qyzmetkerlerge, ǵylymı jáne pedagogtyq qyzmetkerlerge arnaıy kvota engizildi.
Baǵdarlama aıasynda bilim sapasyn kóterý maqsatynda bilim alatyn jáne ǵylymı taǵylymdama ótetin sheteldik joǵary oqý oryndary, ǵylymı ortalyqtar men laboratorıalar tizimi qysqartylyp, 2011 jyldan bakalavrlar oqytý toqtatyldy. Budan bylaı jumys berýshi, stıpendıat jáne «Halyqaralyq baǵdarlamalar ortalyǵy» AQ arasynda úsh jaqty kelisimshart jasalatyn boldy.
«Bolashaq» baǵdarlamasy ashylǵaly beri 25 jyl ishinde 12 898 adam oqysa, onyń 785-i tek alǵashqy 10 jylda bolyp, qalǵandarynyń barlyǵy (12 113 adam) 2005 jyldan búgingi kúnge deıin stıpendıat atanǵan. Olardyń 53 paıyzy gýmanıtarlyq sala boıynsha bilim alsa, 37,8 % - ınjenerlik-tehnıkalyq, 7,4 % - medısınalyq jáne 1,8 % - tvorchestvolyq mamandyqtar bolǵan.
Qazirgi tańda baǵdarlama boıynsha 1 255 bilim alyp jatyr. Olardyń 14-i bakalavrıatta, 1067-si magıstratýrada, 120 adam doktorantýrada, 1 adam aspırantýrada bolsa, qalǵan 53-i taǵylymdamadan ótýde.
Stıpendıattardyń elder boıynsha úlesi tómendegideı: Ulybrıtanıa men Irlandıa – 48,8%, Eýropanyń qalǵan elderi – 4,7%, Azıa men Okeanıa – 4,8 % jáne Reseı Federasıasy – 4,6 %.
2001 jyly «Bolashaq» halyqaralyq stıpendıattarynyń qaýymdastyǵy quryldy. 2013 jylǵy 29 qarashada bolashaqtyqtardyń mereıtoılyq Forýmynda Elbasy N.Nazarbaev qatysyp, 20 jyl buryn elimiz qıyn jaǵdaıda bolǵan kezde shet elde mamandar daıyndap, jańa lep pen birge mamandardyń jańa tolqynyn ákelý qajettigi bolǵanyn aıtty. Osy arqyly ekonomıkany damytý maqsaty bolǵanyn jáne ol oıdaǵydaı júzege asqanyn memleket basshysy maqtanyshpen jetkizdi.
Konkýrsqa qatysý úshin úmitkerdiń atestat nemese dıplomynyń orta baly joǵary bolýy jáne ol memlekettik jáne shet tilderin bilýi kerek. Alǵashqy kezeńde qujattardyń, ortasha baldyń jáne taǵy basqa málimetterdiń sáıkestigi tekserilse, artynan qazaq tilinen «Qaztest» baǵdarlamasy arqyly jáne bilim alatyn eldiń tilinen testileý bolady. Tildik synaqtan ótken úmitkerler joǵary oqý oryndarynyń ókilderi, sheneýnikter jáne psıhologtarmen áńgimelesýden ótedi. Osy jumystarǵa basshylyq jasaıtyn Shetelde kadrlar daıyndaý jónindegi respýblıkalyq komısıa Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti janyndaǵy konsýltatıvtik-keńesshi organ bolyp tabylady. Komısıa quramyn Qazaqstan Prezıdenti bekitedi jáne ony Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik hatshysy basqarady. Komısıa basshysynyń orynbasary - Bilim jáne ǵylym mınıstri, al hatshysy Bilim jáne ǵylym vıse-mınıstri bolyp tabylady.
Respýblıkalyq komısıanyń jumysshy organy retinde Qazaqstan Respýblıkasynyń Bilim jáne ǵylym mınıstrligi jumys isteıdi. Komısıa jyl saıynǵy qajet mamandyqtardy tizimi men erejege saı stıpendıattar sanyn bekitip, oqýyn bitirip kelgen bolashaqtyqtardyń jumysqa turýymen aınalysady.
Jyldar óte kele «Bolashaq» baǵdarlamasynyń tıimdilgi týraly aıtsaq, onyń elimizge tıgen paıdasy ushan-teńiz deýge bolady. Halyqaralyq standarttarǵa saı bilim alǵan joǵary bilikti mamandar ekonomıkanyń barlyq sektorlarynda jumys istep qana qoımaı, olar «Bolashaqtyń» ózin aqtaǵan, materıaldyq jáne materıaldyq emes paıda keltirgen joba ekendigin dáleldedi. Mysaly, kardıohırýrgıa mamandyǵynda oqyǵan dárigerler 32 myńnan astam tegin ota jasaǵan. Ár otanyń quny 300 myńnan 10 mln teńge aralyǵynda ekendigin eskersek, qanshama muqtaj jandarǵa qandaı kómek kórsetilip, olarǵa baǵa jetpes úlken syılyq bolǵany qýantady.
«Bolashaq» túlekteri memlekettik qyzmet pen ulttyq kompanıalarda, bıznes pen azamattyq sektorda jemisti qyzmet etýde. Qazaqstandaǵy eń úzdik joǵary oqý oryny - Nazarbaev ýnıversıtetindegi kadrlardyń negizin osy bolashaqtyqtar quraıtynyn mysalǵa keltirsek, bul baǵdarlamanyń qanshalyqty ozyq jáne tıimdi bolǵanyna kóz jetkizemiz.
«Qazaqstan-2050» strategıasynyń qabyldanýyna baılanysty memleket damýynda jańa belester paıda bolyp, ashylǵanyna 25 jyl bolǵan «Bolashaq» baǵdarlamasynyń budan ary da suranysqa ıe joba bolyp qala beretindiginde eshqandaı kúmán týmasy anyq.
Seken NAZAR
