Kez kelgen halyq pen ulttyń óziniń shyqqan tegine zer salyp, ótkenine únilýi, qorshaǵan ortasyna yqpaly men qoǵamnyń damýyna qosqan úlesin oı tarazysyna salýy zańdy qubylys. Sol arqyly onyń álemdik órkenıettegi ornyn aıqyndaýǵa bolady.

Jalpy bizdiń osyǵan deıin tól tarıhymyzdy tanyp-bilýde belgili bir sheńberden asa almaı, oqıǵalardy tańdamaly jáne konúktýralyq turǵydan sıpattaýǵa basymdyq berip kelgenimiz jasyryn emes. Tipti keıde osynaý ulan-ǵaıyr dalamyzdaǵy tirshilik belgisi Qazaq handyǵy qurylǵan kezden ǵana bastalǵandaı qabyldanyp, áli kúnge oǵan deıingi mádenıet pen órkenıetke laıyqty baǵasyn da bere qoıǵan joqpyz.

Ol azdaı, qazaq kóz ashqaly beri basqynshylyq pen zorlyq-zombylyqtan bas kótermegen, jaýlap almaq bolǵandarmen soǵysyp ótken, odan qala berse, ǵylym men bilimnen alys qalyp, tek mal baǵyp, kóship-qonyp júrgen halyq retinde kórsetilip keldi. Kezinde odan basqasyna múmkindiktiń berilmegeni belgili. Sondyqtan da tarıhymyzdy osy sarynmen sabaqtaýǵa májbúr boldyq. Biraq eńse tiktep, egemen el bolǵannan keıin de keıbireýlerdiń sanasynda osyndaı uǵymnyń bulty áli seıile qoımaǵany baıqalyp qalyp jatady.

Endi mundaı olqylyqtardyń ornyn toltyryp, tarıhı sanany jańǵyrtar sát týdy. Óıtkeni, búginde táýelsiz Qazaqstan ekonomıkasy qýatty, turaqty damý jolyna túsken, álemdik kóshke ilesip qana qoımaı, aldyńǵy leginen oryn alýǵa umtylǵan, ózindik ustanymy men kózqarasyn erkin bildire alatyn memleketke aınaldy. Bizdiń endigi mejemiz – osy baǵyttan jańylmaı, ótkennen ónege ala otyryp kózdegen maqsattarymyzǵa qol jetkizý. Osyny eskergen Elbasy «Uly dalanyń jeti qyry» atty maqalasyn jarıalap, ult tarıhyn tanyp-bilýdiń jańa kezeńin bastap berip otyr.

Strategıalyq sıpatqa ıe bul maqala kópqyrly ári aýqymdy tarıhymyzdy durys túsinip, qabyldaýǵa shaqyrady. Iaǵnı, álemdik órkenıetke qosqan úlesimiz ben jahandyq damý úrdisine tıgizgen zor septigimizdi qaıtadan zerdelep, dúnıejúzine jańasha dáripteýge úndeıdi.

Shyn máninde, bizdiń Uly dalamyzdyń ǵalam mádenıeti men órkenıetinde ózindik orny bar. Oǵan eshkimniń talasy bolmaýy tıis. Tek sony naqtylap, shegeleý úshin aldymen onyń máni men mańyzyn ózimiz jete túsinip, túısinýimiz kerek.

Máselen, Elbasy aıtqandaı, jylqynyń qolǵa úıretilýiniń ózi álemdik damýǵa orasan zor áser etti. Onyń búgingi kıim úlgisiniń qalyptasýynan bastap, jahandyq qurylymǵa yqpal etken iri, alpaýyt ımperıalardyń qurylýyna deıin septigin tıgizýi, rasymen, aıtarlyqtaı úlken oqıǵa. Al endi sol tarıhı oqıǵanyń altyn bastaýynda qazaq saharasynyń turýy – biz úshin zor maqtanysh.

Álemniń qaryshtap damýyna áser etken eń mańyzdy oqıǵalardyń taǵy biri – metalýrgıa óndirisi. Adamzat qola, mys, temirden bastap, altyn, kúmiske deıingi asyl tastardy óndirýdi kóne zamandardyń ózinde-aq ıgerip, ıgilikke jaratty. Bizdiń Uly dalamyzdyń sondaı iri óndiris oshaqtarynyń biri bolǵany da kókeıge qýanysh uıalatady.

Jylqynyń qazaq atyrabynda qolǵa úıretilgenin eskersek, metal óndirisiniń de bizden bastalýyn zańdy qubylys dep qabyldaımyz. Sebebi, jylqy ábzelderiniń ishindegi órkenıettiń órisin keńeıtken úzeńgi, aýyzdyq, taǵa sıaqty buıymdar metaldan jasalady. Osynyń ózi bizdiń ata-babalarymyzdyń temirden túıin túıgenin aıqyn dáleldep tur.

Biz altyndy óndirip qana qoımaı, ony turmystyń barlyq salasynda keńinen qoldanyp, kúndelikti ómirimizben bite qaınastyra bilgen halyqpyz. Ol úshin Esik qorǵanynan tabylǵan «Altyn adamdy» aıtsaq ta jetkilikti. Al Altaı men Atyraýdyń arasyn jalǵaıtyn keń jazıra dalamyzda mundaı jádigerlerdiń birnesheýi tabylǵany hatqa túsip, tasqa basylǵan tarıhı shyndyq.

Eýrazıanyń kindiginde ornalasqan Uly dalamyz – Shyǵys pen Batystyń arasyndaǵy qaqpa, órkenıetter men mádenıetter toǵysqan altyn kópir. Álemdik saýda júıesiniń damýyna, búgingi tranzıttik «dálizderdiń» paıda bolýyna tikeleı yqpal etken Uly Jibek jolynyń bizdiń jerimizden ótýi Qazaqstan týraly osyndaı anyqtama jasaýǵa múmkindik beredi.

Elbasy óz maqalasynda Uly dala tósiniń kúlli túrki dúnıesiniń atajurty sanalatynyna, búginde álemdik órkenıettiń ajyramas bóligine aınalǵan alma men qyzǵaldaqtyń da «tarıhı otany» qazir bizder ómir súrip otyrǵan qonys ekenine aıryqsha nazar aýdarǵan.

Minekı, búginde jer-jahannyń eń damyǵan 30 memleketiniń qataryna qosylýdy maqsat tutqan Qazaqstan álemdik órkenıetke ne berdi, degen saýalǵa aýyz toltyryp aıtatyn jaýap osyndaı. Iaǵnı, qazaq dalasy – adamzat órleýiniń qaınar kózi. Demek, biz tarıhymyzdy qaıǵy-qasiretpen, jaýgershilik zamanmen jáne úreıli jyldarmen ǵana emes, búgin ózimiz bir bólshegi bolyp otyrǵan álemniń qalyptasýyna, ǵylym men bilimniń damýyna, órkenıettiń óris alýyna súbeli úles qosqan halyq ekenimizben baılanystyrýymyz qajet.

Munyń barlyǵy qazaqta ǵylymnyń, zıaly ortanyń jáne joǵary mádenıettiń bolǵanyn kórsetetin basymdyqtar. Osyny basshylyqqa alyp, búgingi keıbir stereotıpterdi buzyp, jańasha uǵym, kózqaras qalyptastyrýymyz kerek. Dál bizdiń dalamyzdan bastaý alǵan mádenıetterdiń ıgiligin dúnıe júziniń áli kúnge deıin kórip otyrǵanyn dáripteýimiz qajet. Mundaı qadam Uly dalanyń tarıhyn tym tereńnen bastap, birneshe myń jyldy qamtýdy talap etedi. Sondyqtan túrki dúnıesimen birge ǵun, saqtarǵa deıingi ata tarıhymyzdy tyńǵylyqty zerttep, zerdelegenimiz abzal.

Memleket basshysy osy baǵyttaǵy basymdyqtardy aıqyndap, maqalada «Arhıv-2025», «Uly dalanyń uly esimderi», «Túrki áleminiń genezısi», «Uly dalanyń ejelgi óner men tehnologıalar mýzeıi», «Dala fólklory men mýzykasynyń myń jyly», «Tarıhtyń kıno óneri men televızıadaǵy kórinisi» sıaqty naqty jobalardy júzege asyrý kerektigin atap ótken.

Bulardyń árqaısysy bizdiń tarıhymyzdyń kóz kórip, qol tımegen jańa paraqtaryn ashýǵa mol múmkindik beredi. Sebebi, tek Reseı men Qytaı arhıvteriniń ózinde Uly dala tarıhyna qatysty myńdaǵan jyldardyń jylnamasy saqtaýly ekenin bárimiz bilemiz.

Ǵıbratty ǵumyryn dáriptep qana qoımaı, aıdaı álemge jar salyp, maqtan tutarlyq tulǵalarymyz da jeterlik. Aspan astyn bılegen Kúlteginnen bastap, adamzattyń ekinshi ustazy bolǵan Ál-Farabı, tutas túrki áleminiń ǵulamasy – Iassaýı, Mysyrǵa ámirin júrgizip, álemdik qaqtyǵysqa tosqaýyl bolǵan Beıbarys sultan sıaqty uly esimderimizdi ulyqtaý jahannyń bizdi taǵy bir qyrymyzdan tanýyna jol ashady. Sonymen birge mundaı tyń bastamalardyń túrki álemin odan ári biriktire túsetin tıimdi tetik ekenin de atap ótken jón.

Osyndaı ıgi ister tarıhı sanamyzdy jańǵyrtyp, ótkenimizdi taǵy bir oı eleginen ótkizýge múmkindik beredi. Al tarıhı sanany jańǵyrtý – ulttyq sananyń oıanýyna, onyń jańa zaman talaptaryna saı qalyptasýyna jol ashady. Eń bastysy, biz, Uly dalada ómir súrip otyrǵan búgingi halyq, ózimizdi adamzat órkenıetine ólsheýsiz úles qosqan ór tulǵalardyń urpaǵy jáne máńgilik damýǵa tyń serpin bergen mádenıettiń murageri ekenimizdi sezine bilýimiz kerek.

Elbasy osy joldaǵy jańa baǵyttardy anyqtaı otyryp, olardy júzege asyrýda zamanaýı tehnologıalar men ǵylymnyń sońǵy jetistikterin molynan paıdalanýǵa nazar aýdarǵan. Bul – tarıhtan taǵylym ala otyryp, búginimizdi bolashaqtyń talaptaryna saı beıimdeýge bastaıtyn negizgi qural. Sondyqtan da onyń mańyzy zor.

Memleket basshysy óziniń jańa Joldaýynda: «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy jappaı qoldaýǵa ıe bolyp, qoǵamdaǵy jańǵyrý úderisterine zor serpin berdi. Bul bastamany ári qaraı jalǵastyryp qana qoımaı, onyń aıasyn jańa mazmunmen jáne baǵyttarmen tolyqtyrý qajet», – degen bolatyn. «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamalyq maqalasynyń júıeli jalǵasy sanalatyn jańa maqala atalǵan mazmun men baǵyttardy kórsetip berdi.

Aldymyzda turǵan endigi mindet – Elbasy anyqtap bergen sol basymdyqtardy iske asyrýǵa qoǵam bolyp jumylý. Bul aýqymdy jumysqa memlekettik organdarmen birge saıası partıalar, úkimettik emes uıymdar jáne qoǵam belsendileri bir kisideı atsalysyp, óz úlesterin qossa, kózdegen maqsatqa qol jetkizý jeńildeıtini anyq. Eń bastysy, naýqanshylyqqa boı aldyrmaı, el damýy men tarıhymyzdy tanýdyń jańa kezeńi jolynda árqaısymyzdyń aıanbaı eńbek etkenimiz abzal.