1999 jyly engizilgen Ulttyq biryńǵaı testileý ózin aqtaǵan júıe retinde aıtsaq bolady. UBT arqasynda mektep bitirýshiler úshin birdeı múmkindikter paıda boldy. Qazaqstan boıynsha barlyǵy 154 testileý ortalyǵy bar. Olardyń 49-y joǵary oqý oryndarynda bolsa, 105-i aýyldyq jerlerde, ıaǵnı aýdan ortalyqtarynda ornalasqan.

UBT mynandaı múmkindikter beredi:

• Biryńǵaı baqylaý kórsetkishteri men biryńǵaı tehnologıa boıynsha ádil baǵa beriledi.
• Granttarǵa qoljetimdilikti áleýmettik jaǵynan ádiletti ótedi.
• Turǵylyqty jerden shyqpaı-aq joǵary oqý ornyna túsýge jáne sol arqyly qarjy únemdeledi.
• Oqýshylar UBT pánderin oqýǵa talpynady.
• Muǵalimder jumysyn jetildirýge tyrysady.
• Mekteptegi bilim deńgeıin saralaýǵa óz septigin tıgizedi.

Ulttyq biryńǵaı testileý qanshama jyldan beri sátti ótkizilip kele jatsa da ol týraly mynandaı teris túsinikter qalyptasqan.

• Lotereıa oıynyna uqsaıdy.
• Shyn bilim berý júıesin qalyptastyrmaıdy.
• Oqýshylarda kóp stress bolady.
• Álemde kóptegen elder testileý júıesinen bas tartýda.

Endi osy máselelerdi qozǵap kóreıik.

Birinshiden, kezdeısoq joǵary bal alyp ketýdiń yqtımaldyǵy óte tómen. Arnaıy daıyndalyp, mashyqtalmaǵan oqýshy qalaı bolǵanda da kezdeısoq jaǵdaıda joǵary bal ala almaıdy.

Ekinshiden, oqýshy UBT-ǵa daıyndalý barysynda ustaz tarapynan ony «súıreleý» bolmaıdy. Oqýǵa daıyndyq tvorchestvolyq ádispen júrgizilip, oqýshynyń qyzyǵýshylyǵy men shabyty týady. Jiberilgen qatelermen jumys júrgizilip, taldanady. Osydan keıin oqýshynyń alǵan bilimi pysyqtalyp, shyńdalady jáne jaqsy nátıjelerge jete alýyna múmkindigi kóp bolady.

Úshinshiden, UBT kezinde oqýshy ózin psıhologıalyq turǵydan durys ustaı alýy úshin mektep psıhologtary men muǵalimder qosymsha jumystar atqarady. Birneshe ret testileý jumystary mektep qabyrǵasynda ótkizilip, balalar psıhologıalyq jáne tehnıkalyq jaǵynan mashyqtantandyrylady. Oǵan qosa ata-analarymen de qosymsha kezdesýler ótkizilip, olar tarapynan bolatyn qoldaýdyń mańyzdylyǵy túsindiriledi.

Tórtinshiden, álemdegi 193 eldiń 120-synda ilim berýdi baǵalaý úshin testileý ádisi paıdalanylady. 1975 jyly qurylǵan, quramynda 41 elden 400 múshesi bar Bilim berýdi baǵadlaıtyn Halyqaralyq qaýymdastyq osy ádisti quptaǵan. Bul uıymnyń quramyna Qazaqstan 2007 jyly kirgen. AQSH halqynyń 90 %-y osy testileý júıesimen bilim alǵan jáne onda stýdentter men oqýshylar jyl saın testileýden ótedi. Reseı Federasıasynda Biryńǵaı memlekettik emtıhan dep atalatyn testileý júıesi mektep bitirýshiler úshin mindetti sanatyna jatqyzylǵan.

Biraz jyldan beri Bilim jáne ǵylym salasyndaǵy baqylaý komıteti qurylǵaly beri UBT júıesinde kemshilikter azaıýda. Atalǵan komıtettiń aımaqtyq departamentteri testileý kezinde, ásirese kemshilikter oryn alǵan jerlerde qatań baqylaý júrgizip keledi. Ereje buzýshylyqtar men tehnologıalar qajetti deńgeıde jumys istemeıtin jaǵdaılarda departament mamandary jedel túrde anyqtap, olardy joıý úshin sharalar qoldanady.

Ulttyq biryńǵaı testileýdiń úılestirý jumystaryn júrgizý úshin oblystar men respýblıkalyq deńgeıdegi qalalardyń bilim basqarmalarynyń negizinde shtabtar qurylǵan. Olar tómendegideı úılestirý jumystarymen aınalysady:

1. UBT ótkizý jáne appelásıalyq shaǵymdarmen jumys isteý.
2. Halyq arasynda aqparattyq-túsindirý jumystaryn ótkizý.
3. Testileý kezinde metal izdegishter, uıaly baılanys sıgnaldaryn óshirý jáne beınebaqylaý quraldarynyń jumysyn júrgizý.

UBT ótkizý úshin Memlekettik komısıalar qurylyp, olar Qazaqstan Respýblıkasynyń «Bilim týraly», «Memlekettik qupıalar týraly», «Jemqorlyqpen kúres týraly» zańdar jáne UBT erejelerin basshylyqqa alady. Komısıa quramynda 5 adam jumys isteıdi. Olardyń quzyryndaǵy jumystar mynalar:

1. UBT máselelerin halyqqa túsindirý.
2. Jergilikti atqarýshy bılik organdary jáne bilim berý mekemelerimen birlesip test tapsyrýshylardyń turatyn jerlerin, tamaq ishýin jáne baryp-kelýin qamtamasyz etý.
3. Medısınalyq qyzmetkerler jumysyn qamtamasyz etý.
4. Elektrmen jabdyqtaý jáne telekomýnıkasıa qurylǵylarynyń toqtaýsyz jumysyn qamtamasyz etý.
5. Kezekshiler quramyn bekitý.
6. Kezekshilerdiń testileýde bolýyn qamtamasyz etý.
7. Qoǵamdyq tártipti, testileý kezinde metal izdegishter, uıaly baılanys sıgnaldaryn óshirý jáne beınebaqylaý quraldarynyń durys jumysyn qamtamasyz etý.
8. UBT ótetin ǵımarattan jarylǵysh-tutanǵysh zattardyń bar-joǵyn tekserip qarap shyǵý.
9. Bilim jáne ǵylym mınıstrligi ókilderi men appelásıalyq komısıanyń durys jumysyn qamtamasyz etý.
10. Testileý ótetin dárisqanalardy sanıtarlyq-gıgıenalyq normalarǵa saı ekendigin, tıym salynǵan zattardyń bolmaýyn qarap Tekserý aktileri boıynsha qabyldap alý.
11. Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń ókilderimen múmkindigi shekteýli adamdarǵa arnaıy dárisqanalar bólinýin qamtamasyz etý,
12. Testileý ótken kúni suraqtardyń durys jaýaptaryn, emtıhan appelásıadan ótken jáne ótpegen tizimdemelerin kórneki jerge ilip qoıý.
13. UBT qorytyndysy boıynsha sertıfıkattar berý, testileý bitkendigin habarlaý nemese ereje buzylǵan jaǵdaılarda shtabty habardar etý.

Ulttyq biryńǵaı testileý tapsyrý úshin 120 suraq berilip, 3 jarym saǵat ýaqyt bólinedi. Testileý qorytynydysy boıynsha barlyǵy 140 bal jınaýǵa bolady. Joǵarǵy oqý ornyna túsý úshin ótpeli bal 50-den kem bolmaýy kerek. Bul talap kelesi jyldary ózgerýi múmkin. Testileýdi qaıta tapsyrýa bıyl tamyz aıynda ruqsat berildi. Dárisqana ishine test tapsyrýshylardan basqa tek Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń ókili men joǵaryda aıtylǵan Memlekettik komısıa músheleri ǵana kire alady.

Test tapsyrýshy basqa bireýmen sóılesýine, basqa orynǵa aýysyp otyrýyna, kóshirýine, test materıaldaryn basqa bireýdikimen aýystyrýyna, dárisqanaǵa tıym salynǵan oqýlyq, shpargalka, ádistemelik ádebıet, kálkýlátor, mobıldi qurylǵylar men gadjetterdi alyp kirýine ruqsat etilmeıdi. Bul erejelerdi buzǵan jaǵdaıda Bilim jáne ǵylym mınıstrligiń ókili test tapsyrýshy nátıjeleriniń kúshin joıady. Budan keıin mektep bitirýshi dástúrli emtıhan tapsyrý arqyly attestasıa tapsyrady jáne kelesi jylǵa deıin joǵary oqý ornyna tapsyrý múmkindiginen de aıyrylady

Daýly jaǵdaılar men qorytyndy nátıjelerge kóńili tolmaı shaǵym bolǵan kezderde appelásıalardy qaraý jónindegi respýblıkalyq jáne jergilikti komısıalar jumys isteıdi. Berilgen aryz-shaǵymdardyń qanshalyqty negizdi ekeni tekserilip, qosymsha bal qosylý-qosylmaıtyny týraly sheshimdi Respýblıkalyq komısıa shyǵarady.

Osy atalǵan jaǵdaılardyń barlyǵyn qorytyndylaı kele jáne álemdik tájirıbege súıensek Ulttyq biryńǵaı testileýge tıisinshe balama bolatyn júıe ázirge bolmaı turǵanyn aıtý abzal.

Seken NAZAR