AQSH Kongresiniń ókilder palatasy Ýkraınadaǵy 1932-33 jyldary bolǵan asharshylyq Golodomordy genosıd dep tanıtyn qarar qabyldady. Mundaı qujatty budan sál buryn AQSH senaty da qabyldaǵan. Ýkraına prezıdenti Petr Poroshenko muny «ýkraınalyqtar ondaǵan jyl kútken tarıhı sheshim» dep baǵalapty. Jalpy, Ýkraınadaǵy ashtyqty álemdegi 20-ǵa tarta memleket genosıd dep tanyǵan.
Qazaqtyń resmı turǵydan málimdeı almaı kúmiljip júrgen máselesin Ýkraınanyń saıası elıtasy 2006 jyly-aq qabyrǵasynan qoıǵan – otyzynshy jyldardyń oıranyna oıyp turyp saıası baǵa bergen. Komýnıserdiń qoldan uıymdastyrǵan asharshylyǵyn uly ulttyq apat, ýkraın halqyna memlekettik aýqymdaǵy maqsatty túrde jasalǵan genosıd dep baǵalaǵan. Dál qazir 20-ǵa tarta eldiń parlamenti asharshylyqty ýkraındyqtarǵa qarsy jasalǵan genosıd retinde moıyndady.
Al bizdiń Parlament «30-shy jyldardaǵy ashtyqty bodan halyqtarǵa qarsy jasalǵan genosıd boldy» degendi áli kúnge resmı túrde qoldaı otyr.
Ýkraın tarıhshylarynyń málimetinshe, ár túrli esepteýler boıynsha 1932-33 jyldary elde tórt mıllıonnan on mıllıonǵa deıin ýkraın nemese halyqtyń on paıyzdan 25 paıyzyna deıin ashtan qyrylǵan. Osy esepke júginsek, ýkraındardyń ashtyqtan qazasy qazaqtyń qyrylǵany qasynda túk emes (eger osylaı aıtýǵa bolsa). Halyq sanyna shaqqanda, ýkraındardyń eń asyp ketkende 25 paıyzy, al qazaqtyń teń jartysy, kem sanaǵannyń ózinde qyryq paıyzy qyrylǵan!
Endeshe burynǵy KSRO-nyń zańdy murageri retinde búgingi Reseı bıligi ashtyqtan qyrylǵan ulttardan, onyń ishinde qazaq halqy basty orynda, resmı túrde keshirim suraýy tıis edi!
Keshirim suraýdy aıtamyz, Reseı bıligi ony tipti moıyndamaı da otyr.
Moıyndamaǵany sol, Reseı ótken ǵasyrdyń 30-shy jyldaryndaǵy KSRO-daǵy ashtyq qurbandaryn ulqa bólip-jaryp qaraýǵa basybútin qarsy. RF Memdýmasy asharshylyq taqyrybyn saıası saýdaǵa salmaýǵa shaqyrǵan arnaıy ótinish qabyldady. Onda: «bul tragedıa etnıkalyq belgisi boıynsha (burynǵy KSRO basshylyǵy tarapynan) uıymdastyrylǵany jóninde eshbir tarıhı kýálik joq. KSRO-nyń mıllıondaǵan azamattary, túrli ulttar men ulystardyń ókilderi birdeı asharshylyq qurbandary boldy. Endeshe bul tragedıa halyqaralyq bekitilgen genosıd belgisi bola almaıdy jáne bolýǵa tıis te emes» delingen.
Qoldan jasalǵan genosıd bolmasa, komýnıser qazaqqa kópe-kórneý múıiz ben tuıaq tergizter me edi?! Tartyp alǵan mal men jylqyny tirideı otqa órter me edi?! Aqyry ne boldy, qoıdan qońyr qazaq balasy kórden qazyp adamnyń etin jedi. Ákesi balasynyń tirideı, balasy ákesiniń tirideı etin kesip jedi. Tórt mıllıon qazaq jeıtin mysyq pen ıt tappaı, ashtan buratylyp óldi. Osyǵan qalaısha kóz jumýǵa, dátiń baryp aıtpaýǵa, umytýǵa, shydaýǵa, shyńǵyrmaýǵa bolady?!
1897 jyly ótken Reseı ımperıasyndaǵy halyq sanaǵynyń resmı statısıkasy boıynsha, ózbektiń sany 1 mln. 690 myń, al tájiktiń sany 350 myń bolypty. Al sol kezde qazaqtyń sany 4 mln. 84 myń adam bolǵan. Al sodan týra 100 jyl ótkende ózbektiń sany 25 mıllıonǵa jýyqtap, qazaqtyń sany 9 mıllıonǵa ázer jetti. Ashtyqtan qyrylmaǵanda qazaqtyń sany dál búgin 40 -50 mıllıonnan asýǵa tıis edi.
Kezinde marqum tarıshy Keńes Nurpeıisov: « Bul qoldan jasalǵan genosıdti anaý-mynaý demeı, týra Ulttyq Apat dep ataǵanymyz jón! Asharshylyq degende jurttyń sanasynda 1932 jylǵy ashtyq qana turady. Olaı emes. Júıeli túrde qoldan jasalǵan úsh kezeńnen turady. Birinshi kezeńde – 1917-1919 jyldary Túrkistan ólkesin, elimizdiń ońtústik óńirin jaılaǵan qoldan uıymdastyrylǵan ashtyqta 1 mıllıonnan astam qazaq ashtan qyrylǵan. Ekinshi kezeń – 1921-1924 jyldary bolǵan náýbette qazaqtyń tórtten biri ashtan qyrylǵan. 1922 jyly Muhtar Áýezov 20-shy jyldary 1 mln. 700 myń qazaq qyrylǵany týraly qazaq zıalylarynyń bas qosýynda baıandama jasaǵan . Úshinshi kezeń – 1931-1933 jyldary bolǵan eń sumdyq ashtyqta halqymyzdyń teń jartysy qyryldy. Mine, keńestik dáýirdiń osy úsh kezeńinde ashtyq 4 mıllıon qazaq balasynyń basyn jutty. Sondyqtan asharshylyq tarıhyna erekshe mán berip, álemdik tájirıbeden úlgi alý kerek. Máselen, fashızm kózin joıǵan alty mıllıon jebireıge arnalǵan Ierýsalımde murajaı bar. Sondaǵy Esimder zalynda qurban bolǵan eki mıllıonnan astam jebireıdiń aty-jóni tirkelgen. Kúńirengen dıktor daýysy azaly mýzyka aıasynda sol esimderdi tizbelep turady. Bizdegi asharshylyq osydan kem be?! Bizde de orny tolmas qasiretti halyq jadyna máńgi salyp turatyn, Ulttyq Apatqa arnalǵan erekshe murajaı – eskertkish bolý kerek. Osy maqsatta Parlament depýtattary arnaıy tarıhı qujat qabyldaýy tıis» dep edi.
Árıne, ashtyq tek Ýkraına men Qazaqstanda ǵana emes, Belorýssıa, Kýban men Povolje, Soltústik Kavkaz, Oral, Qyrym, Batys Sibirdiń jartysy, Orta Azıany qamtyǵany belgili. Orystardyń esebinshe, Reseıde alty mıllıondaı adam, Qazaqstanda bir mıllıon adam (!) ashtyq qurbandary bolǵan. Bir mıllıon emes, joǵaryda aıtylǵan úsh kezeńde tórt mıllıon qazaqtyń qyrylǵanyn Ýkraına sıaqty Reseıdiń kózine shuqyp kórsete almaı otyrmyz.
Kremldiń kelmeske ketken komýnıs basshylary jasasa da, búgingi Reseı bıligi 30-jyldardaǵy asharshylyqty ulttarǵa qarsy jasalǵan genosıd retinde moıyndaýdan at-tonyn alyp qashady. Kezinde qoldan qyrylǵan 6 mıllıon jebireıdiń, on mıllıon ýkraınnyń joqtaýshysy bar, AQSH-taı myqty qoldaýshysy bar. Al 4 mıllıon ashtan qyrylǵan qazaqtyń qasiretin álem turmaq, óz ishimizde genosıd retinde baǵalaı almaı biz otyrmyz.
Tóreǵalı TÁSHENOV
