Eýropa kári qurlyǵynda jer kólemi jóninen kishkentaı memleketter – óte kóp. Alaıda solardyń  ishindegi terıtorıasy shaǵyn bolǵanymen, ekonomıkasy men ındýstrıasy arqyly   álemniń jetekshi elderinen qalyspaı kele jatqan elder  barshylyq.  Endi solardyń birazyna  toqtalsaq.

1. Vatıkan

Vatıkan – Italıanyń Rım qalasynda  ornalasqan hrıstıan dinindegi katolık aǵymynyń basqarý ortalyǵy jáne álemdegi eń kishkentaı memleket.  Jer kólemi 0,440 sharshy shaqyrym. Álemde 279 –oryn. Halyq sany 842 adam (2014 j sanaq).  Resmı tili- ıtalıansha,  latynsha.  Aqshasy – evro.  Vatıkan – absolútti teokratıalyq monarhıa.  Memleket basshysy - Rım papasy.  Papa katolık aǵymynyń rýhanı kóshbasshysy ári prezıdent rólin atqarady. Sonymen qatar jer kólemi shaǵyn bolǵanymen Vatıkan álemdegi  asa baı memleketterdiń biri. (altyn qory – 13 mıllıard dollar)  Vatıkan – tabys kóziniń  kóp bóligi dúnıejúzindegi  katolıkterge jumsalady.  Al bul elge aqsha pochta markalaryn satýdan, Vatıkandyq eýro monetalardan, kádesyılardan t.b túsedi. Eń kóp tabys týrızm salasynan jınalady. Vatıkan aýmaǵynda Papa rezıdensıasy, Áýlıe Petr sobory, Apostol saraıy, Sıkstın kapelasy sekildi jylyna mılıondaǵan týrıser tartatyn, álemdegi eń ádemi ǵımarattar ornalasqan.

2. Monako

Vatıkannan  keıingi eń kishkentaı táýelsiz el – Monako knázdigi. Astanasy – Monako. Dini – katolık.  Jer kólemi 2,02 sharshy shaqyrym.   Onda da teńizdiń qurǵaýy saldarynan úlkeıgen  Dúnıejúzindegi halyq tyǵyzdyǵy jaǵynan aldyńǵy qatarda. Shekarasy Fransıanyń ishinde ornalasqan. Resmı tili – fransýzsha.  Halyq sany – 37 420 (2015j sanaq)  Negizgi kiris týrızm salasynan túsedi. Munda óte kóne ári aty ańyzǵa aınalǵan Monte-Karlo kazınosy bar. Kazıno barlyq qumar oıynshylarǵa oıyn barysynda kez kelgen alaıaqtyqtyń túriniń oryn almaıtyndyǵyna júz paıyz  kepildik beredi.   Monako - ataqty  « Formýla-1»  gonkasynyń bastalatyn jeri

3. San- Marıno

Eýropanyń  maıda ólkesiniń biri – San-Marıno Respýblıkasy. Ońtústik Eýropada ornalasqan.  Italıa shekarasymen  qaptaldas. Evropadaǵy eń eski elderdiń biri.   Halyq sany – 32 075  (2011j), resmı  tili ıtalánsha. Dini – katolık. Jer kólemi jóninen – 190 – orynda.  Astanasy – San-Marıno. Resmı tili – ıtalánsha.  Aqshasy – evro. Jeriniń tabıǵaty taýly.  Jer kólemi 61,2 sharshy shaqyrym. Álemde  – 190 – orynda. Eýropalyq keńeske múshe elderdiń arasyndaǵy eń halqy az el. San-Marıno álemdegi eń ejelgi memlekettiń biri, ol 301 jyldyń 3 qyrkúıeginde qurylǵan. Sonymen qatar, el álemdegi eń baı memleketterdiń biri, munda kiris shyǵynnan birneshe esege kóp.

4. Lıhtenshteın

Shveısarıa  men Avstrıanyń arasynda ornalasqan.   Jer kólemi 160 sharshy  shaqyrym,  halyq sany  36 838 adam  (2012j) .  Resmı tili - nemis tili. Dini –katolık.  Konstıtýsıalyq monarhıaly el. Memleket basshysy -  knáz Hans- Adam II. Astanasy – Vadýs.   Jer kólemi jóninnen álemde 189- shy orynda. Lıhtenshteın tis protezderin eń iri eksporttaýshysy memleket  bolyp tabylady. Bul el teńizge shyǵa almaıdy. Shveısarıa, Avstrıa sekildi asa baı eldermen shekaralas jatqandyqtan  munda  turatyn  halyqtan góri munda kompanıalar kóbirek tirkelgen.Jalpy ishki ónim qorytyndysy  3,545 mlrd dollar. Al jan basyna shaqqanda 98 432 dollar.

5. Malta

Malta  — Jerorta teńizindegi Malta toparalynda ornalasqan memleket. Jer aýmaǵy 316 km². Halqy — 452 515  adam (2011). Negizinen maltalyqtar (90%) turady. Astanasy —  Valletta qalasy. Resmı tilderi —malta, aǵylshyn tilderi. Brıtan Dostastyǵynyń quramyndaǵy el. Konstıtýsıasy boıynsha eldi prezıdent basqarady. Joǵarǵy zań shyǵarýshy organy — bir palataly parlament. Hrıstıan dininiń katolık tarmaǵyn ustanady. Ulttyq merekesi — 21 qyrkúıek — Táýelsizdik kúni (1964). Aqsha birligi — buryn malta lırasy bolǵan. Alaıda  2008jyly 1 qańtarda aqsha birligi bolyp eýro engizildi.  Malta ekonomıkasynyń basty salasy tranzıttik-transport operasıalaryn júrgizý jáne sheteldik týrızm. Keme jasaý jáne jóndeý, tropıkalyq jemister men júzim sharýashylyǵy jaqsy damyǵan. Elde toqyma kıim, aıaq kıim tigý, mashına jasaý jáne hımıa salasy damyǵan, elektrondyq aspaptar shyǵaratyn kásiporyndar bar. Aýyl sharýashylyǵy mańyzdy ról atqarmaıdy, azyq-túlik taýarlarynyń kóbi shetten ákelinedi. Negizgi saýda seriktesteri: Germanıa, Italıa, Ulybrıtanıa, t.b

6. Andorra

Andorra knázdigi Ońtústik Batys Eýropada Pıren  taýlarynda, Fransıa men Ispanıanyń arasynda ornalasqan kishkentaı el. Jer kólemi – 468 sharshy shaqyrym, álemde 178-oryn. Resmı tili – katalansha. Dini – katolık. Halyq sany – 69 966 adam (2013j). Olardyń ishinde baıyrǵy halqynyń (andorralyqtar) sany — 19 myń shamasynda, qalǵandary — portýgaldyqtar, ıspandyqtar, fransýzdar. Ulttyq meıramy — 8 qyrkúıek, Bogorodısa Merıtkselskaıa kúni (Andorranyń jelep-jebeýshisi). Ekonomıkasynyń mańyzdy salasy — temeki ósirý jáne óńdeý. Jeńil jáne tamaq ónerkásibi kásiporyndary bar. Taýly óńirlerinde mal sharýashylyǵymen aınalysady. Tegin jáne mindetti bastaýysh bilim berý engizilgen. Eldegi saýattylyq deńgeıi 100%-ǵa jýyq.

7. Lúksembýrg

Lúksembýrg uly gersogtigi — Batys Eýropadaǵy  memleket. Jer aýmaǵy 2586,4 km², álemde 167-orynda.  Halqy 549 680 adam(2010j), Onyń 63%-yn Lúksembýrgtiń baıyrǵy turǵyndary, 15%-yn portýgaldar, 5%-yn ıtalıalyqtar, t.b. quraıdy. Astanasy — Lúksembýrg qalasy.  Ákimshilik jaǵynan 3 okrýgke bólinedi. Resmı  tilderi — fransýz, nemis, lúksembýrg  tilderi. Halqynyń kópshiligi hrıstıan — katolıkter. Lúksembýrg — konstıtýsıaly-monarhıaly memleket. Memleket basshysy — Lúksembýrg uly gersogy. Joǵarǵy zań shyǵarýshy organy — parlament (depýtattar palatasy). Aqsha birligi — evro. Lúksembýrg — ónerkásibi damyǵan el. Elektronıka óndirisi, hımıa ónerkásibi, sement, toqyma kásiporyndary bar. Eksportqa hımıa, metalýrgıa ónimderin, taǵamdar men kıim-keshek shyǵarady, syrttan astyq, metal, munaı, kómir, t.b. ákeledi. Týrızm damyǵan. Mal, egin, júzim sh., sharap jasaý jaqsy damyǵan. Lúksembýrg BUU-na (1945), Eýropalyq  Odaqqa (1957), t.b. halyqaralyq uıymdarǵa múshe. Jalpy ishki ónimi -64,306 mlrd dollar (2010j) jan basyna shaqqanda 128 806 dollar.

Kıpr

8. Kıpr - Batys Azıada, Jerorta teńiziniń  shyǵys bóliginde ózi attas aralda qurylǵan memleket.  Jalpy jer kólemi – 9251 km² ,álemde 162- orynda. Aqshasy – evro.  Basqarý júıesi – respýblıka. Halqy – 1 142 575 adam (2012j). Onyń 180 myńnan astamy Soltústik Kıpr Túrik Respýblıkasynda turady. Jalpy aral turǵyndarynyń 78%-y – grekter, 18%-y – túrikter, qalǵandary basqa halyqtar.  Resmı tilderi: grek jáne túrik tilderi. Halqy ıslam dinin jáne hrıstıan dininiń pravoslavıe tarmaǵyn ustanady. Astanasy – Nıkosıa qalasy.  Kıprdiń ónerkásiptik  ortalyqtarynyń basym bóligi túrik aýmaǵynda ornalasqan. El ekonomıkasynyń  basty tabys kózi – týrızm salasy. Jalpy ishki ónim qorytyndysy 15,76 mlrd dollar. Jan basyna shaqqanda – 20 428 dollar.
9. Kosovo

Kosovo Respýblıkasy —  Ońtústik –shyǵys Eýropada, Balqan túbegńnde ornalasqan el. Aýmaǵy — 10 887 shar­shy shaqyrym, álemde 166- oryn. Resmı tilderi – alban jáne serb tilderi. Astanasy – Pırıshtına. Basqarý júıesi- parlamenttik respýblıka. Halqy 1 733 872 adam. (2011j)   Iýgoslavıa ydyraýynyń sońǵy oqıǵasynda Serbıadan bólinip shyqqan el. Osyǵan baılanysty Kosova táýelsizdigin moıyndaý  memleketter arasynda birkelki emes. AQSH,  Japonıa, Belgıa, Fransıa,Ulybrıtanıa  Italıa  Horvatıa Aýstralıa Túrkıa   tárizdi elder Kosovo táýelsizdigin moıyndady. Sonymen qatar  Avstrıa, Polsha, Fınlándıa, Danıa, Shvesıa, Chehıa, Ýkraına, Estonıa   Kosovonyń táýel­sizdigin tanıtynyn bildirdi. Al Eýroodaq ishinde Ispanıa, Rýmynıa, Slovakıa, Kıpr, Grekıa, Bolgarıa Kosovonyń táýelsizdigine qarsylyq bildirdi. Kosovoǵa áý bastan qarsy Qytaı men Reseıdiń qataryna Vetnam, Lıvıa jáne Indonezıa  qosyldy. .

10. Chernogorıa

Chernogorıa Respýblıkasy — Ońtústik-SHyǵys Eýropadaǵy, Balkan  túbeginiń  Adrıa teńizi jaǵalaýyndaǵy memleket. Ońt.-batysynda Horvatıamen, solt.-batysynda Bosnıa jáne Gersogovınamen,  shyǵysynda Serbıamen,  ońt.-shyǵysynda Albanıamen  shektesedi. Aýmaǵy. 13,8 myń km².Álemde – 155-oryn.  Astanasy — Podgorısa  qalasy. Halqy 621  518 adam (2014), onyń 43,1%-yn — chernogorlyqtar, 32%-yn — serbter, 7,8%-yn — bosnıalyqtar, 5%-yn —albandar, horvattar, sygandar t.b. quraıdy.  Dinge senýshilerdiń 74,2%-y pravoslavıelik hrıstıandar, 17,7%-y — musylmandar, 3,6%-y — katolıkter. Resmı tili — chernogor tili.  Konstıtýsıasy boıynsha memleket basshysy — prezıdent. Joǵ. zań shyǵarýshy organy — parlament (skýpshına)  Chernogorıa ekonomıkasynyń negizin qara metelýrgıa, qaıta óńdeý ónerkásibi, jeńil ónerkásip  jáne tamaq ónerkásibi de quraıdy. Sarapshylardyń pikirinshe Chernogorıa ekonomıkasy sońǵy 10 jyldyqty qarqyndy ósýde. Oǵan áser etýshi kúshterdiń biri elde týrızm salasy qarqyndy damyp kele jatyr.2014 j týrızm salasynan túsken tabys jalpy ishki ónimniń 20%- yn quraǵan.

Qanıa Tabys