Keshe halyqarylyq Moody's agentigi Reseıdiń qarjylyq jaǵdaıynyń reıtıńin «Va1» deńgeıine deıin tómendetip, ony turaqsyz dep baǵalap, «Reseıdiń qarjylyq júıesi onyń ishinde ásirese memlekettik oblıgasıalar júıesi qoqysqa maltyqty» dep málimdedi.

Al memlekettik oblıgasıa búdjet shyǵynyn jabý úshin jáne túrli memlekettik iri jobalardy qarjylandyrý úshin shyǵarylatyndyqtan biz bul taqyrypty qaýzaýdy jón kórdik. Kórshi eldiń memlekettik oblıgasıalarynyń reıtıńiniń tómendeýi bizge neni ańǵartady? Jalpy, memlekettik oblıgasıalarynyń quny túse bastasa Reseı bolashaqta búdjet shyǵyny men iri jobalaryn qalaı qarjylandyrmaq? Mundaı jaǵdaıda Qazaqstanǵa qalaı saqtaný kerek?

Jalpy, Reseıge ınvestısıa azaıar bolsa, onda kórshi eldi mysqyldaýdyń qajeti joq. Sebebi Reseı bastysy bizge kúsh salatynyn mamandar jasyrmaı otyr. Qazirdiń ózinde Reseıdiń búdjettik shyǵyndary úsh aıdyń kóleminde artyp, halyqtyń aqshalaı tabystary kemip elde jumyssyzdar sany da artyp otyr. Mysaly, buǵan deıin Reseıge kúrdeli salymdar quıǵan ınvestor memleketterdiń úles salmaǵy: Germanıa – 20,2% (4001 mln dollar), Kıpr – 11,8% (2327 mln doll), Ulybrıtanıa – 11,5% (2271mln doll), Shveısarıa – 6,8 (1349 mln doll), Fransıa – 6% (1184 mln doll), Nıderlandy – 5,9% (1168 mln doll), AQSH – 5,7% (1133 mln doll), Japonıa – 2,2% (441 mln doll), Avstrıa – 1,9% (376 mln doll), Shvesıa – 0,7% (139 mln doll) edi. Al qazir Reseıge atalmysh elderden keletin qarjy kózi tym azaıyp ketti. Bir sózben aıtqanda qazir Reseıdiń qaltasy tesik.

Buǵan qatysty  ekonomıs-ǵalym Beısenbek Zıabekov:

«Reseıden ketip jatqan ınvestısıanyń bizden de keri qashpaýy úshin memleketik turǵyda qorǵaný, saqtaný sharalar atqarylýy tıis. Tipti biz sol Reseıden ketip jatqan ınvestısıanyń aınalyp kelip Qazaqstan ekonomıkasyna quıylýyna jaǵdaı jasaǵanymyz abzal. Eger sátti paıdalanyp Reseıden qashyp jatqan ınvestısıany óz elimizge ákele alsaq, bul ońdy sheshim bolar edi. Árıne ol úshin salmaqty, saýatty tásilderdi úırený, zertteý kerek. Qazir Reseıdiń «Rosneft», «Gazprom», «Transneft» tárizdi kompanıalaryna qarjy tabý qıynǵa soǵyp otyr. Bul kompanıalarǵa ınvestısıa salýdan eýropalyq ınvestorlar bas tartyp otyr. Negizinde, Reseıge ınvestısıa azaısa, ınvestısıasy azaıǵan Reseı endi bizge óz ónimin qymbatqa sata bastaıdy. Sol arqyly az da bolsa túsim kórgisi keledi. Sondyqtan Reseıdiń iri kompanıalarynyń damý satysy tómendep, qarjy tabý qıyndasa bul bizge de ońaı bolmaıdy. Birinshiden, Reseı endigi kezekte bizge beretin ónimderin eki esege qymbattatyp jiberýi múmkin. Ekinshiden, kedendik túrli tarıfter engizip Odaq aıasynda jeńildikter alýdy qıyndatýy ǵajap emes. Úshinshiden, Reseı kedenniń talabyna saı tehnıkalyq reglamentterdi, kedendik salyqtardy, QQS ósirýi de ábden múmkin. Tórtinshiden, eldegi Reseımen birikken kásiporyndardy Reseı tarapynan qarjylandyrý qıyndap, qaısybir kásiporyndardyń jaıy álden qıyndaı bastady. Bul da bizdi oılantýy tıis. Jalpy, kórshidegi ahýaldyń qıyndaýynan bizge de ońaı bolmaıdy. Bul arada biz otandyq óndiriske ǵana arqa súıeı alamyz. Demek bizge qysqa merzim ishinde shıkizatty syrtqa shıki kúıinshe jibere bermeı eń sońǵy daıyn ónimge deıin ónim óndirý salasynyń damýyna kúsh salý kerek. Olaı etpesek bizdiń ósip-óngen elderdiń qataryna qosylýymyz ekitalaı...

Mamandardyń paıymdaýynsha, Reseıdiń oblıgasıalar naryǵyndaǵy ahýaldyń keri qubylýy jaqsy nyshan emes. Sebebi Reseı endi óziniń ınvestorlaryn odan ári joǵaltyp almas úshin altyn-valúta qoryndaǵy qarjysyna da qol sala bastaıdy. Al bul áreket elde altyn-valúta qorynyń azaıýyna jol beredi de, odan ári qor azaıǵannan keıin Reseı rúbldiń baǵamyn tejep ustap tura almaıdy. Sondyqtan bolashaqta jaǵdaı bulaı qalyptasar bolsa, rúbldiń qunsyzdanýy jalǵasa beredi. «Al munyń arty teńgeniń devalvasıaǵa ushyraýyna aparyp soqtyrady. Ekonomıkasy Reseımen baılanǵan memleket retinde biz budan qaýiptenýimiz kerek» deıdi mamandar.

«Bul jerde ekonomıkasy Reseıge baılanyp otyrǵan el retinde teńgeniń qunyn taǵy túsirýimizge týra keledi. Qazir Reseı ınvestorlaryn joǵaltyp almaýy úshin, eldegi bankterdi qoldaý úshin taǵy basqa tolyp jatqan shyǵyndardyń ornyn jabý úshin óziniń altyn valúta qoryn azaıtyp alyp otyr. Altyn valúta qory azaıǵan eldiń ulttyq valútasynyń da quny túse beredi. Buǵan qosa Reseıdiń memlekettik obltgasıalar naryǵyna salynatyn ınvestısıa kólemi de tym ortalanyp ketti. Munyń barlyǵy rúbldiń qunyn túsirmese ósirmeıdi. Árıne, Reseı ýaqytsha ustap tura alar, biraq ol kópke sozylmaıdy. Sondyqtan bul arada rúbl devalvasıasy áli jalǵasyn tabatynyn ańǵaramyz. Al bul artynsha teńgege de ońaı bolmaıdy», – dedi  Beısenbek Zıabekov.

Qarlyǵash Zaryqqanqyzy