Qazirgi ýaqytta burynǵydaı emes, sotqa, sot sheshimderine halyqtyń senimi arta tústi. Onyń da sebebi bar. Óıtkeni osy salada sońǵy tórt-bes jylda jandy jumystar júrgizilip jatyr. Sot salasyndaǵy reformalar eń aldymen Elbasy tapsyrmasy boıynsha júzege asqanyn da atap ótý kerek. Bul oraıda «Qazaqstan Respýblıkasynyń 2010 jyldan 2020 jylǵa deıingi kezeńge arnalǵan quqyqtyq saıasat tujyrymdamasy» da bar. Bul tujyrymdamada sot salasyn damytýdyń negizgi baǵyttary atap kórsetilgen. Búgingi júzege asyrylyp jatqan reformalardyń barlaǵy da bastaýyn sol kesheden alǵan. Ońdy nátıjelerdiń kórinýi men halyqtyń sotqa degen senimi de osynyń arqasy ekendigi sózsiz.

Biz sóz etip otyrǵan quqyqtyq saıasat tujyrymdamasynda «Qoǵam sot bıliginiń qyzmetin tolyq, obektıvti jáne beıtarap jarıa etilýine múddeli. Osy maqsatta halyqtyń sot qyzmeti týraly aqparatqa barynsha qol jetkizýin usyný arqyly sot júıesiniń ashyqtyǵy men aıqyndylyǵy deńgeıin arttyrý qajet» dep atap kórsetilgen.

Shyndyǵynda dál qazir Qazaqstandaǵy sot júıesiniń ashyqtyǵyna esh kúmán joq. Aıyptalýshyǵa sot sheshimi nemese sýdıanyń úkimi shyqqanǵa deıin qarapaıym halyq munyń barlyǵyn ınternet nemese feısbýk jelisi arqyly tikeleı efırden kórip otyrady. Aıyptalýshy nemese kýáger qalaı jaýap berip, odan qalsa, sýdıa is prosesin qalaı júrgizip otyr, munyń barlyǵyn halyq qarap otyr.. Sondyqtan da sýdıanyń ádiletsiz sheshim shyǵaryp, isti burmalaýyna esh negiz joq. Onyń ústine qazirgi ýaqytta sot zalyndaǵy prosesterdiń barlyǵy da aýdıo jáne vıdeotaspalarǵa jazylyp alynady.

Eń negizgi másele, qazirgi ýaqytta «Sot tóreliginiń7 túıini» atty jańa baǵdarlamalyq qujat ázirlengen jáne ol júzege asyp jatyr. Bul anyǵyn aıtý kerek, sotqa tórelik etetin mamandardyń júzdegen usynystarynan keıin baryp Joǵarǵy sotta qabyldanǵan qujat dese de bolady. Osy qujattyń negizinde sottyń damý baǵyty aıqyndalǵan. Al «7 túıin», ol ne?

1. «Ádil proses»,
2. «E-SOT»,
3. 3 «Úlgili sot»,
4. 4«Sapaly nátıje»
5. «Ońtaıly orta»
6. «Minsiz sýdıa»
7. «Sotsyz tatýlasý ortalyǵy»

 Al atalǵan jeti baǵyttyń sot júıesine qandaı tıimdiligi bar? Kóp paıdasy bar. Bul sot salasyndaǵy sońǵy úsh-tórt jylda jasalǵan óte jemisti jáne aýqymdy reforma. Muny halyq ta kórip, sezine bastady. Sonymen, «7 túıinniń» ne paıdasy bar?

1. Atalǵan qujat sot júıesiniń damý tujyrymdamasyn qurap otyr.
2. Osydan keıin halyqtyń sot qyzmeti týraly aqparatqa qoljetimdiligi artty.
3. Sot júıesi aıqyn jáne ashyq bola bastady.
4. Sot tóreligine senim kúsheıdi.
5. Sýdıalar árbir isti tıanaqty qaraıtyn boldy, olardyń jaýapkershiligi artty.
6. Halyqaralyq standarttarǵa saı qazaqstandyq sýdıalardyń kelbeti aıqyndala bastady.
7. Elimizde joǵary kásibı sot korpýsy qalyptasa bastady.

Árıne burynǵy kezde sotqa shaǵym túsirgen sátten bastap, istiń barlyǵy da qaralatyn edi. Bul óz kezeginde sýdıalardy jumysyn aýyrlatyp, isti qaraý uzaqqa sozylyp ketetin. Al qazirgi ýaqytta munyń barlyǵy da ońtaılandy. Tipti «Túngi sot» pılottyq jobasy da jumys isteıdi. Eger kýáger men eki tarap kelisse, zamatynda sýdıa isti qarap, sheshim shyǵarady. Bul ásirese, túnde kóp júretin  avtokólik júrgizýshilerine qatysty. Munyń tıimdi jaǵy bar. Eki tarap sot prosesin uzaq kútpeıdi.

Al baǵdarlamadaǵy «Sot­syz tatýlasý ortalyǵynyń» basty maqsaty –arazdasqan eki jaqty mámilege ákelý. Ortaq bitimge keltirý. Bul qazirde ár aımaqta,  oblys ortalyqtarynda qurylǵan, irgeli qalalarda qurylyp ta jatyr. Munyń tıimdiligi óte úlken. Óıtkeni  onsyz da júktemesi kóp sýdıalar bul isti endi qaramaıdy. Sotqa deıin tatýlassa, eń aldymen ózderine jaqsy. Óıtkeni is sotqa deıin jetpeı toqtaıdy. Derekterge sensek, damyǵan elderde daýdyń 70-90 paıyzy sotqa jetpeı, ózara tatýlasýmen aıaqtalady. Bul oraıda arazdasýshy eki tarapqa sotqa deıin qorǵaýshylar, notarıýstar men psıhologtar jáne taǵy basqa mamandar kómek kórsetedi. Munyń árıne tıimdili óte zor. Bul  «Sot tóreliginiń 7 túıini» qujatynan bastaý alǵan, tájirıbeli mamandar jumys isteıtin ortalyqtar. Demek, munan shyǵatyn qorytyndy ne? Sot izgilikke bet burdy. Adamdardyń sana sezimi  men jaýapkershiligi de artty. Demek, daý -damaıdy sotsyz-aq sheshýge bolady eken.

Árıne sotqa júginýge  árkimniń de zańdyq quqy bar. Biraq ómirde kezdesip qalatyn mysaly,  aǵaıyn arasyndaǵy arazdyqty sotqa barmaı-aq retteýge bolady ǵoı. Demek bul jerde bilikti mamandar jumys isteıtin tatýlasý ortalyqtarynyń mańyzy zor.

Taǵy bir mysal, qazirgi ýaqytta ár aımaqta jalaqy máselesine qatysty jumys berýshiler men jumysshylardyń arasynda eńbek daýy bolyp jatady. Mundaı jaǵdaıda qaıtpek kerek? Máseleni sotqa jetkizbeı sheshken abzal. Óıtkeni qordalanǵan problemalar sheshiledi. Bul jerde eń aldymen kásipodaqtar federasıasynyń róli zor. Sot pen Kásipodaqtar felerasıasy arasynda eńbek daýlaryn tıimdi túrde sotqa jetkizbeı sheshý týraly memorandýmǵa qol qoıylǵan. Olar eki tarapty mámilege keltiredi.. Sóıtip, kńbek daýlaryna osylaı núkte qoıylady. Munyń barlyǵy da qazirgi ýaqytta órkenıetti qoǵamdaǵy sot salasynyń alǵa ozyq júıede damyp bara jatqanyn kórsetedi. Qazaqstan qoǵamy búginde bul ozyq nátıjeni aıqyn kórip jáne sezinýde jáne qoldanyp ta otyr.

Qazirgi ýaqytta sot zaly túgeldeı ınternet jelisine qosylǵan.  Elektrondy sot isin júrgizý de damyp keledi. Sot zalyna barmaı-aq, beınebaqylaý men ınternet  arqyly sot prosesine qatysýǵa  nemese taraptardyń saýalyna jaýap berýge bolady. Tipti úıde, shetelde júrip-aq sot prosesine qatysýǵa múmkindik jasalǵan. Munyń barlyǵy da kerek nárse. Óıtkeni bul «2010- 2020 jyldarǵa arnalǵan quqyqtyq saıasat tujyrymdamasynda» atap kórsetilgendeı, qoljetimdi aqparat, sottyń aıqyndylyǵy men ashyqtyǵyn shynaıy túrde kórsetedi. Óıtkeni biz qoǵam damyǵan ýaqytta órkenıet jetistiginen kósh keri  qalmaýymyz qajet.