Qamshy - erkin aqparat alańy. Redaksıamyzǵa jıi hat joldaıtyn avtorymyzdyń taǵy bir tosyn oıyn ortaǵa salǵandy qup kórdik. Biz oqyrmandarymyz ben avtorlarymyzdyń pikirin qurmetteımiz.
«Muńaldyń qupıa shejiresi» (1240 jyly Shyńǵys qaǵan dúnıe salǵannan 13 jyl keıin Muńaldarmen jazylǵan, muny bilmeıtin tarıhshy joq) qazaq halqynyń ejelgi ańyz-áńgimeleri ne negizdelip jazylǵan jáne onda sol kezdegi qazaqtyń án-jyry, sheshendik sózderi, termeleri, maqal-mátelderi keńinen qoldanylǵan. 12 bólimnen turatyn osy shejireniń ár bólimi saıyn keminde 20-30 óleń qamtylǵan. Suhbattar men tól sózder kóbinese óleńmen jazylǵan. Sonymen qatar, bul shyǵarmada qazaq tiliniń áýeni, jyr uıqasy (poezıa) jáne qara sózdik shyǵarma (proza) úlgisi keń qoldanylǵan. Shyǵarmanyń bárimizge bala kezimizden jaqsy tanys «Batyrlar jyrynan» eshqandaı ózgesheligi joq. Mysaly, kúni búginde de aýyzdan túspeı kele jatqan «Aǵasyz el bolmaıdy, jaǵasyz ton bolmaıdy» degen qazaq maqaly Bodanshardyń aýzymen «Aǵaı-aý, aǵaı! Adamnyń aǵasy, tonnyń jaǵasy bary jaqsy ǵoı!» - dep beriledi (30 bet). «Kóleńkeden basqa dos joq, Quıryqtan basqa kúsh joq» (41 bet). «Sýda belgi, aspanda iz joq» (44 bet). «Shyn dos jol orta da qalmas bolar» (46 bet). «Áı deıtin bolsyn ajasy, Qoı deıtin bolsyn qojasy!. Kúni búginde de bul maqal «Áı deıtin Áje (ana), qoı deıtin qoja (er-azamat, ata) degen maǵyna da qoldanylady (48 bet). «Dosqa kúlki, dushpanǵa taba bolmaı yntymaqtasyp júrińder» (181 bet),
...Temir-bolat – dál mańdaı,
Tili ótkir – jez tańdaı,
Júregi almas jaralǵan
Janary sumdyq qadalǵan.
Qutyrynǵan tórt arlan
Qyrýǵa dúıim pendeni
Shyqqandaı temir qursaýdan.
Aýzynyń sýy shubyryp,
Apshyny keled qýyryp (126 bet).
...Ógedeıdiń juraǵaty «Shópke orasa
Sıyr jemes...
Maıǵa orasa
It jemes
Bolyp týsa..(182 bet).
Nemese, 195. «...Ashýy ábden kernese,
Ajal oǵyn alady,
Tolǵaı tartsa jebeni
Talaı jerge barady.
Taýdyń arǵy betinde,
Tajal oǵy ótinde,
Júrgender de domalap,
Jermen-jeksen bolady.
Soza kerip atqanda,
Segiz júz qulash ketedi,
Solǵyn kerip tartqanda
Sonaý jerge jetedi.
Adam pishindi jalmaýyz,
Adam jutar qandy aýyz,
Dáý Qasar, áne, umtyldy,
Dál kázir jetip keledi», -
Nemese, taǵy bir jerinde Belgitaı noıannyń sózimen:
190. «...Tirlik bizge ne kerek,
Táýekelden aınysaq?
Tiri júrip ne kerek,
Týǵan jerden aırylsaq?
Qoramsaqty jastanyp,
Qan ǵyp ustap sadaqty,
Qý tolaǵaı bastanyp,
Qumǵa batsaq – sol jaqsy...». Osy jyr shýmaqtarynyń «Qyrymnyń qyryq batyry», Qambar batyr, Er Tarǵyn, Qoblandy, Alpamys t.b. sıaqty Qazaqtyń epostyq batyrlar jyrlarynan ne ózgesheligi bar. Búkil álem tarıhshylary, onyń ishinde qazirgi mońǵoldar da (Mońǵolıa) bul shyǵarmanyń tili «kóne mońǵol tili» dep jazyp júr. Túp-tamyrymen qate tujyrym, shyǵarma tili jer betinen joıylyp ketken til emes, qazaqtyń Ana tilinde jazylǵan.
Sebebi, ol kezde Shyńǵys qaǵanǵa baǵynǵan elderdiń bári osy biz sóılep júrgen tilde sóılegen. Ony biz joǵaryda aty atalǵan "Muńaldyń (mońǵoldyń) qupıa shejiresi" atty eńbekten aıqyn kóre alamyz. Sebebi, ol kitaptyń birde-bir sózin búgingi mońǵoldar túsine almaýda.
Mysaly, Shyńǵysqan bir nókerine Seniń atyń «SUM» bolady demeı, "Seniń atyń endi Jebe bolady" degen? Mońǵoldar sadaqtyń oǵyn áli de "SUM" deıdi. Demek, Shyńǵysqan mońǵolsha sóılemeı túrki tilderinde sóılegen. Al «Jebe» Qaz-Adaıdyń tańbasy emes pe?
Ana tili demekshi, Álem elderiniń tilderi tek qana eki ataýmen, Ana tili jáne týǵan til (rodnoı ıazyk) dep atalady. Ary qaraı árbir ulttyń ataýyna sáıkes túrki tili, arab tili, qytaı tili, aǵylshyn tili, orys tili t.t. bolyp jalǵasyp kete beredi. Barshamyzǵa belgili Qazaq ultynyń tili Ana tili dep atalady. Mine osy eki ataýdan qaı tildiń alǵashqy til ekenin aıyrýǵa bolady. Demek, Qazaqtyń Ana tili degen uǵymy, tek qana týǵan shesheńniń tili degendi emes, barlyq tilderdiń anasy degendi bildiredi. Áıtpegende, qazaqtan ózge elder de óz tilderin týǵan (týysqan, rodnoı) til demeı, olarda óz tilderin «Ana tili» dep ataǵan bolar edi. Olardyń bulaı ataýǵa quqyqtary joq. Sebebi, bul sanasynda «sańlaýy» bar jandarǵa Man atamyzdyń, ıaǵnı Mańǵystaýlyqtardyń «avtorlyq» quqyǵyna jeńildetin aıtqanda, «jıendik jasaý» bolyp shyǵar edi.
Túsinikteme: Qazaq saltynda «Jıendik jasaý», jıender naǵashylarynan kez-kelgen zatty ruqsatsyz alýǵa quqyly bolǵan. Bul salt Mańǵystaýda qazirde qoldanysta bar. Mysaly, sábıdiń tili keshigip shyqsa, naǵashysynyń qorasynan mal urlap ákelip soıyp, ishegimen emdeıdi.
Tilimizdiń Ana tili degen ataýyndaǵy Man atamyzdyń esiminiń sóz túbiri «An» bolyp, Ana degen uǵymymyzdyń da bastaýynda osy túbir tur. Bul sóz Adam (Man) atamyz osy biz sóılep júrgen qazirgi qazaqtyń Ana tilinde sóıledi degen maǵyna beredi. Qurmetti Oqyrman! Esińe usta! Sóz túbiri (óz túbi, ıaǵnı sózdiń atasy) eshqashan jańylysyp kórgen emes.
Shyńǵys handy Qazaqtyń sýyryp salma, aqıyq aqyny Qashaǵan Kúrjimanuly (1841-1929) bylaısha jyrlapty:
...Keshegi Dúıim Baıan ketken soń
Alty jyl anyq ótken soń,
Ar-sar bolyp júregi,
Qanǵa tolyp bilegi,
Shyńǵys týdy Arqardan?.(2)
Onyń týǵan tuqymy
Patsha bolyp taralǵan.
Osy bir sózder kóńilime
Burynǵy ótken úlkennen
Qaǵıda bolyp qalynǵan.
Shejire bolyp jazylǵan
Tilimi túzý baǵytty
Kóńilim zerek qalypty.
Ańdaǵan jaqyn, alysty,
Boljaǵan qısyq, shalysty,
Burynǵy qart atamnyń sózderin
Qulaǵym estip, kórgenin
Osyndaı quraly kelgen jerlerde
Shyǵaryp júrmin jaryqqa.
Sharıǵat qarap, jol pámdep.
Musylmanǵa úmbet dep,
Atasyn anyq bilmegen,
Aıtsa bolar múrdet? dep..(3)
2 – Shyńǵystyń tegi týraly ańyzdy aıtyp otyr. Osy bir aýyz sózben Shyńǵys hannyń teginiń qazaq ekeni anyq kórsetilgen. Sebebi, eń alǵash ret dala ańy Arqardy qolǵa úıretip, qoı men qoshqarǵa aınaldyrǵan, búgingi kúnde qoı men qoıshynyń piri retinde dáripteletin Qazaqtyń ataqty uly Shopan ata bolatyn. Shyńǵysqan eliniń urany «Arhar» bolatyny osydan.
3 – Kápir dep otyr.
Qashaǵan atamyz Shyńǵysty Adaı urpaǵy jáne ony bilmeı umytsańdar kápirsińder dep anyq kórsetip turǵan joq pa?!
Qalnıaz Shopyquly «Bul Adaıdyń atasy» tolǵaýynda:
«...Bul Adaıdyń atasyn,
Tóre súıek, er degen.
Násilim tóre bolǵasyn,
Qaı jerimdi kem degen?!
Aıbarly tentek el edik,
Túrkimen túgil, qalmaq pen
Orysqa da kónbegen.
Tórelesip kelgende,
Dushpanǵa teńdik bermegen! - dep shalqıdy. Osy toptamaǵa kirgen «Bissimillá!» dep sóılesem...» degen tolǵaýynyń bir jerinde:
Ar jaǵym – tóre asyldan,
Biz – Alashqa belgili
Adaı edik dúbirli,
Dúbiri kópke bilindi, - dese, taǵy bir tusynda:
Qyzǵanyshpen osy jurt
Qazbalaıdy meniń tegimdi...
Atam – Eltaı, bilmeseń,
«Tóre» deıdi tegimdi...
...Bildireıin bilmeseń,
Muny aıtqan kim?» deseń,
Men Qalnıaz ózim-di, - dep asqaqataıdy. Aqynnyń bulaı sóıleýine tolyq negiz bar. Onyń
«Tóre súıek er», «asyl tóre» dep otyrǵany árıne, Adaıdyń ákesi Eltaı. Bul sózder qosymsha túsinikti qajet etpese kerek» (Myrzataı Bolat, «Adaı tóre tuqymy emes pe?», «Ar» gazeti 23.09.2009 jyl №15 (126)). Búgingi ózderin biz júzge jatpaımyz dep júrgen Tórelerdiń
tegi osy. Olardyń da urany «Arhar».
Han Ordasy (Bókeı) aýylynyń qasyndaǵy «han zıratyndaǵy» qulpytasta: «Arqar rýǵy Nuraly han» degen jazba bar. Bundaı jazba sol qorymdaǵy qulpytastyń bárinde bar.
«Shyn ulyndaı Shyńǵystyń
Surasań asyl tekteri,
Erligin aıtyp maqtasam
Tolyp jatyr etkeni». Bul Adaıdyń aqıyq aqyny atanǵan Sáttiǵul Janǵabylulynyń «Adaıdyń on jeti baı-myrzasyna aıtqany» atty tolǵaýyndaǵy Adaı ata urpaqtarynyń «İrilik jaqtan ozǵandarynyń» qatarynda atalady («Amanat» Almaty-1996. 206 bet).
Shyńǵys hannyń teginiń qazaq ekendigin Qazaq halqynyń uly aqyny Qazanǵap óziniń ata-tegi jaıly jyrynda:
«Tóle deıdi uranyn,
Qoǵaly deıdi turaǵym,
Baqtıardan ajyrap
Báıdibek baı, Jánibek
Jalǵyz uly Jarǵyshaq
Domalaq degen ananyń
Alban, Sýan, Dýlat bop,
Bólinip beri shyǵamyn
Jarylǵamys, Jantý bop
Janystan kelip tarady
Patsha menen hany kóp
İlgeri ótken zamannyń
Uly Shyńǵys hanyńdy
Aldymen baıan qylaıyn» (Tóle bı. –Almaty 1991.-18 bet.) Mine ózderińiz kórip otyrsyzdar, Qazanǵap atamyz Shyńǵys handy Qazaqtyń uly hany dep aıshyqtap aıtyp otyrǵan joq pa?! Eger Shyńǵys hannyń tegi qazaq bolmasa atamyz óz tegin baıandaı otyryp Shyńǵys handy aýzyna almaǵan bolar edi.
«Zulqarnaıyn Eskendir»,
«Áziret Áli», «Shyńǵysqan»,
«Qyryq taraý noǵaılyq»
Dastandarym taǵy bar,
Bári bizden tabylar.
«Bul da bolmaıd» deseńiz,
Myna otyrǵan jyrshyńyz
Jan qaltasyn qaǵynar.
Ózderińnen aıaıtyn
Jyrshynyń ne jany bar?!. (Sultan Qadir «Bir tyńdaýǵa bul qalaı?» Atamyz «Zulqarnaıyn Eskendirdi de», «Áziret Álini de», «Shyńǵysqandy da», «Qyryq taraý noǵaılyq (Qyrymnyń qyryq batyrynda» báriniń tegin qazaq dep otyr. Áıtpese, ol dastandardy jyrlap ne istesin, jyrlaǵanda da ony kim tyńdar edi. Mysaly, Siz ózińiz orystyń birinshi Petri jaıly jyr jazyp ony jyrlar ma edińiz. Árıne, joq dep jaýap bererińiz sózsiz.
Ádilettiń aq týyn» qulatpaı, bıik ustaǵan el ǵana mádenıetti el bolyp atalýǵa quqyly.
«Dúıimbaıan, Shyńǵysqan –
Násiliń nurdan jaralǵan,
Halqyna ádil qaraǵan
Aýyz tımeı paradan,
Paqyr-miskin, baı men bek,
Jarly, jalsyz, az ben kóp
Bárinde birdeı sanaǵan» (Sáttiǵul «Amanat» Almaty 1996 115 bet). Adam – Adam bolǵaly (70 000 jyl) bútkil jer betinde qazaq qaǵandarynan ádiletti bılik ıeleri bolyp kórgen emes.
Sol sıaqty Adaıdyń Qosaıy Qashaǵan Kúrjimanuly (1841-1929) óziniń «Adaı tegi» atty tolǵaýynda:
«...On tórt qabat jer men kók,
Jaratylǵan nurdan, - dep –
Atamyz Sapı, Sapıolla,
Jaralǵan topyraq, qumnan,-dep,
Hazireti Sheıish paıǵambar!
O da jaratylǵan
Bir allanyń ishinen,
Raqym etken kúshimen,
Bir tamshy tamǵan sýdan, - dep,-
Ár nárse solaı bolatyn,
Allanyń etken isimen,
Estýińiz joq pa edi;
Haziretti Aısany
Marıam ersiz týǵan, - dep,-
Ol kúndegi pendege
Ǵaıyptan talaı bala kelipti
Mezgilsiz týǵan bir kúnnen,
Jaltyraǵan sáýlege
Jeti qabat jer astynda
Saraıdyń ishi tolypty
Onan Dúıim Baıan han
Bizge kelip jolyqty
Onyń týǵan anasy... dese, taǵy bir kóne jyrda:
«Dúıin Baıan – Shyńǵys han,
Násiliń nurdan jaralǵan» dep, arýaǵyn atap, bas ıip, taǵzym etip júretin bolǵan. Dúıim Baıan degeni – Shyńǵystyń arǵy atasy, jazba derekterde Dýbý Baıan delinedi. Nur dep Áleýke (Alan-gýa) ananyń nurdan bala týǵanyn aıtyp otyr.
Týra osyndaı derekti, ıaǵnı Shyńǵys hannyń teginiń qazaq, onyń «násiliniń nurdan jaralǵandyǵyn» Adaı – Tobyshtyń - Zorbaıy Báıimbet Teleýuly «Zamananyń qulqyna» atty jyrynda:
«Ertede ótken erlerden
Noǵaılynyń Edige,
Shyńǵystyń ótken zamany
Asyly nurdan jaralǵan,
Taımaǵan joldan tabany» dep jyrlaǵan.
Búkil álemdi moıyndatqan Muńal men Shyńǵys hannyń teginiń Qazaq, Adaı ekendigi Manqystaýdyń ózge aqyn-jyraýlarynyń shyǵarmalarynda da aıqyn kórinis tapqan. Mysaly, Adaı-Muńal-Jary-Tastemir urpaǵy Sáttiǵul Janǵabyluly (1876-1966) atamyz:
«Atamyz Adaı – Muńaldyń
Kishi júzdiń ishinde
Qarasam qatar teńi joq,
Shashylǵan dabyl-dańqyńnyń
Baıany bolsa kemi joq.
Búgingi júrgen adamnan
Dárejesi artyq jaralǵan,
Adaıdan Muńal bolǵanda
Tusynda ozǵan eshkim joq» (Jyr-darıa 252 bet).
Adaı- Qosaı ata urpaǵy Qalnıaz jyraý Shopyquly (1816-1902):
«Aq ordasy Adaıdyń
Úlken úıim Muńalsyń,
Batyrda óziń, pir de óziń
Uly jıyn quralsyń,
Tórt muńalym turǵanda (Muńaldyń 4 balasyn (Álı, Báıimbet, Jaýly, Shoǵy) aıtyp otyr).
Basqasy kelip Adaıdyń
Qolynan qalaı tý alsyn?!! (Jyr-darıa. 43 bet). Óte ádil baǵasy berilgen, Shyńǵys handy (muńaldardy) álemniń eń uly tulǵalary dep IýNESKO da moıyndaǵan joq pa?!
Shyńǵys hannyń teginiń qazaq, ony han kótergender qazaqtar ekendigin Mańǵystaýlyq Qalnıaz aqyn Shyńǵys hannyń tikeleı urpaǵy Hıýa hany Muhammed – Rahımge:
... «Arjaǵym Alash urandy
El edik baıtaq quraldy
...Han kótergen qazaqpyz
Shyńǵys han – arǵy babańdy»... dep jyrlaǵan. «Mańǵystaýdyń jyr-dastandary» (52 bet).
«Oıyl da Qıyl, Jem, Saǵyz,
Qaıran salanyń jatqan ańǵary-aı.
Aq shalmaly pirlerdiń
Meshitke jaqqan shamdary-aı!
Kápirden teńdik alýǵa,
Qaıtyp ta keler deımisiń,
Musylmannyń balasy,
Shyńǵystan týǵan handar-aı»… Bul Qaztýǵan jyraýdyń atynan aıtylǵan Murat aqynnyń
zary. Biz budan búkil qazaqtyń 700-800 jyl boıy, Shyńǵys qaǵandy áýlıe dep qadir tutqanyn kóremiz.
«Shyńǵys, Batý handyq quryp turǵan el,
Qaraqypshaq Qobylandylar týǵan el,
Eregesken dushpan-jaýyn qýǵan el
Emes pe ediń – jurtym saǵan ne boldy?!».. (Ǵumar Qarash). Qaztýǵan da, Murat ta, Ǵumar Qarash ta Shyńǵys handy qazaq dep anyq aıtyp turǵan joq pa?
«Kim bilmes keshegi ótken Shyńǵysqandy,
Jartysyn dúnıeniń túgel aldy.
Talaıyn Evropanyń bas ıgizip,
Qorqytyp Qytaıǵa da alym saldy.
Qolyna týyp edi qan ýystap,
Álemdi bıleıtuǵyn úlgi nusqap.
Qoıylǵan Shyńǵystaýǵa sonyń aty,
Ózenin osy haqan ketken qystap.
Ortasyn arab, qytaı túgel alyp,
Azıa, Evropaǵa jarlyq salyp.
Meıirimdi, alǵan elge ádiletti.
Ketedi, qarsylassa, qanǵa malyp.
800 týǵanyna jyldar toldy,
Temýchın atyn buzyp, Shyńǵys qoıdy.
Shydamdy Shyńǵys degen myqty demek,
Otyzǵa kelmeı turyp baqyt qondy.
Ol týǵan Búlúnjyldyq degen jerde,
Rahymdy qol astynda kirgen elge.
Ne dinge, ne ǵurypqa qol suqpaǵan,
Oı jiber, mine, osyndaı kemeńgerge» Shákárim Qudaıberdiuly. «Qazaqtyń túp atasy» dastanynan.
«...Tanymadyń atańdy,
Qazaqtyń uly qaǵany
Shyńǵysqandaı babańdy.
Tanymasań atańdy
Tanytaıyn men saǵan
Atamyz Muńal Jarydan
Muńaljar degen taý qalǵan (Aqtóbe oblysy, oryssha Mýgadjar dep atalady).
Ulytaýym ardaqtym
Saryarqamnyń tósinde,
Shyńǵystaý degen taý qalǵan.
Sol Shyńǵystyń shyńynda,
Muńal degen shyń qalǵan
Altaıdyń arǵy sheginde
Muńal degen el qalǵan (qazirgi Monǵolıa).
Toqtamasań oǵan da,
Sonshama mılaý bolmasań,
Aıtqan sózge kónbeseń,
Aqıqat degen aýyldyń
«Qonaǵy» bolyp qonbasań
Urpaǵy onyń men qalǵam.
Atamyz Jary bolǵan soń,
Shyńǵystan ári bolǵan soń.
Toqtamys-Tabaı shyǵady,
Joshydan bizge qalǵan jol» (Amanjol Orynbasaruly Sherkeshbaı. «Adaı tegi» tolǵaýynan úzindi).
«Týmaıdy adamzatta Shyńǵystaı er,
Danyshpan, tuńǵıyq oı, bolat jiger.
Shyńǵystaı danyshpannyń qur aty da,
Adamnyń júregine jiger berer! (Maǵjan Jumabaı).
««Qupıa shejireniń» qazaq halqynyń tól týyndysy ekenin dúnıe júzine ashyq jarıalaýymyz kerek.
Bul zamana talaby, ótken atalarymyzdyń aldyndaǵy boryshymyz. Ár halyqtyń pir tutatyn ulttyq qaharmany bolady. Sondaı adamdarǵa fransýzdyń Napoleony, orystyń 1- Petr patshasy, ındıa halqy úshin Mhatma Gandı, daǵystan halqy úshin ımam Shámil sekildi adamdar jatady. Al qazaq halqynyń osyndaı ulttyq qaharmany - Shyńǵys han!
Óz sózimen aıtqanda:
«Altyn denem qalǵysa da,
Ardaqty elim solmasyn.
Bútin denem qajysa da,
Búkil elim tozbasyn.»
Bul jerde alyp – qosar esh nárse joq.
Shyńǵystyń qazaq ekendigin Keńes úkimetiniń oqýy men tárbıesi ótip ketken qazirgi qazaqtar bilmese de eski kózder bilgen. 1921 jyly Keńes úkimetiniń kezekti qurbany bolyp atylyp ketken Pyshan aqynnyń bir aıtysyn keltireıin. Pyshan Jálmende uly Jalaıyrdyń Baıshegir rýynan. Qasyndaǵy 30 jigitimen serilik quryp júrip, Jalaıyr – Andasta ótken bir toıda bir baıdyń apaly – sińili Áshirkúl, Zeınep degen eki qyzymen aıtysady. Aıtystyń aıaǵyna taman Pyshan:
- Qyzdardyń sózi ótkenge qursanmyn ǵoı
Qýanam aıdaǵandaı júz san, myń qoı
Qashanda qyz ataýly maǵan qumar
Belgili Jetisýǵa Pyshanmyn ǵoı.
Áshirkúl, Zeınep:
- Bireýge jalynbaımyz, ázir tyńbyz,
Atańyz Baıshegir – di emes shyń-quz.
Kebesiń Pyshanmyn dep, biz qaıtpekpiz
Bas urǵan barlyq qazaq –atam Shyńǵys – dep salǵan. Osy kezde Pyshannyń janyndaǵy jigitteri de, Jalaıyrdyń toıdaǵy ıgi jaqsylary da Shyńǵytyń aty atalǵan soń Pyshandy «endi qoı» desip ornynan turǵyzypty. Sondaǵy Pyshanyń túregelip turyp aıtqany:
- Cózińdi óziń aıtqan qaıtalaıyn,
Aýylyńa qonaq bolyp jaılanaıyn.
Babany aıtyp qaldyq, endi qoıdym
Shyńǵystyń árýaǵynan aınalaıyn!
Sóıtse bul eki qyz Shyńǵystyń tikeleı urpaǵy bolyp keletin Qusbek, Júnisbektiń tuqymy eken. Osy eki aqyn qyzǵa arnap Pyshan «Áshirkúl, Zeınep» degen án shyǵarǵan. Keıin osy ándi komazıtor Evgenıı Brýsılovskıı jazyp alyp «Jalbyr» operasyna kirgizipti. Qazaqtyń óz atasynan basqanyń árýaǵyna sıynbaıtynyn árkim – aq biletin shyǵar. Shyń – Quz Temirdiń Laqap aty ekenin osy aıtys ta aıǵaqtap tur. (Akylbekov Shamsabek Mamleevıchtiń «Shyńǵysqan - Ańyz ben aqıqat» atty kitabynan).
Qazaqtyń shejire, jyr, dastandarynda Shyńǵys qaǵan atamyz jaıly mundaı derekter óte kóp kezdesedi. Onyń ózi úlken zertteý jumysyn talap etetinin de jasyrmaımyn.
Qojyrbaıuly Muhambetkárim
