Qazaqstanda sońǵy ýaqytta beıbit sherýge shyǵatyn qoǵam belsendileri kóbeıdi. Beıbit sherýdiń kóbi tártip saqshylarynyń alańǵa shyqqan narazy halyqty ustap áketip, abaqtyǵa qamaýymen aıaqtalady. Jalpy mıtıń eldegi qordalanǵan máselelerdi sheshe ala ma? Sherýge shyqqandar neni eskerýi kerek? "Qamshy" tilshisi osy týraly sarapshylar pikirin surap bildi.

Saıasattanýshy Dos Kóshimniń aıtýynsha, qoǵam belsendileri sońǵy ýaqytta mıtıńti "modaǵa" aınaldyrǵan.

– Biz 90 jyldary mıtıńti saıası tásil esebinde, belgili bir qoǵamdyq máseleni qoıǵan ýaqyttarda sony kórsetý úshin, halyqty soǵan jumyldyrý úshin paıdalandyq. Meniń oıymsha sońǵy ýaqytta mıtıńti "modaǵa" aınaldyrdy. Mıtıńke shyqqan azamattar 3-15 kún abaqtyǵa otyrǵannan keıin ózderin "batyr" sanaıtyn sıaqty. Men óz basym bul baǵytty múldem qoldamaımyn. 15 nemese 5 kún qamaýda otyrý "batyrlyq" emes. Bılikti ózgertýdiń san túrli joldary bar. Biz sonyń bárin paıdalanbaımyz. Ony paıdalanýdyń ornyna tek qana alańǵa, kóshege shyǵamyz. Biz de Almatynyń kóshelerinde bir emes 2 saǵat júrdik. Biraq ony batyrlyq dep negizgi tásil etip alýǵa bolmaıdy. Bul tek halyqtyń ashý-yzasyn kórsetý. Men eń sońǵy ret 1 mamyrda bolǵan ereýildi teledıdardan kórdim. Sol sherýde belsendilerdiń biri "Astananyń ataýyn Nur-Sultan dep ózgertpeımiz", "Shal qurysyn", "Atom elektr stansıasyn saldyrmaımyz" degen talap qoıdy. Iá, munyń bárin aıtýǵa múmkindik berý kerek. Biraq mıtıńige shyqqan belsendiler qazirgideı birneshe baǵytty emes, bir ǵana baǵytty ustanyp, talap qoıýy qajet, – deıdi Dos Kóshim.

Ol óz sózinde belsendiler sharasyzdaqtan, basqa deńgeıde ózderiniń maqsattaryna jetý jolyn kórmese mıtıńke shyǵatynyn atap ótti.

– 90-shy jyldary mıtıńke shyqqandar ustaldy, sottaldy. Biraq biz muny eshýaqytta batyrlyq nemese saıası tutqyndyq dep qabyldaǵan joqpyz. Qazir sál ózgeris bar. Iá, men buny tásil retinde moıyndaımyn, bul baǵytty qoldaımyn. Biraq halyq tek qarsylyq baǵytynda qalyp qoıa ma dep qorqamyn. Biz bılikpen qatar otyryp, pikir almasyp zańdy ózgerte alýymyz kerek. Halyqtyń artynda halyq bar dep bılikke qysym jasaý kerek. On shaqty adamnyń sottalǵanynan eshteńe ózgermeıdi. Tek sottalǵan adamdar halyq arasynda "batyr" atanady. Basqa ózgeris bolmaıdy. Sizderge tájirıbede bar bir jolyn aıtaıyn. Máselen jer máselesi kezinde 8 oblysta mıtıń uıymdastyryldy. Halyq shyqty. Sodan keıin jer komssıasy quryldy, bes jylǵa moratorıı jarıalandy. Eldiń arqasynda máseleniń sheshimi tabyldy. Endi biz ári qaraı sondaı tásildi qoldana otyryp, ózimizdiń maqsatymyzǵa jetip, zańdy ózgertýimiz qajet. Mıtıńke shyqqan halyq bes baǵytty emes, bir ǵana baǵytty aıtýy kerek. Iaǵnı "Shal ketsin", "Shaldyń balasy ketsin", "Shaldyń jıeni ketsin", "Shaldyń qyzy ketsin" dep urandata berýdiń qajeti joq. Halyq bir baǵytta jeńiske jetkennen keıin ǵana ekinshi baǵytty qolǵa alýy kerek. Al halyqty kóshege shyǵaryp, tek qana aıqaılatyp qana qoıý saıası tásil emes. Bul óte qaýipti tásil dep oılaımyn. Saıasatker retinde mıtıńti saıası tásil esebinde paıdalanýdy júz paıyz qoldaımyn, – dep atap ótti ol.

"Demakratıalyq partıa" qurý boıynsha bastamashyl top jetekshisi, qoǵam belsendisi Janbolat Mamaı mıtıńti zań aıasynda ótkizetin bolsa odan qorqýdyń qajeti joǵyn jetkizdi.

– Mıtıńke shyǵý – saıası prosestiń bir túri. Avtorıtarly memleketterde mıtıńti qubyjyq etip, halyq kóteriledi eken dep úreıli qorqyshpen kórsetedi. Shyn máninde bul talap qoıadyń bir túri. Eger de mıtıńti zań aıasynda ótkizetin bolsa odan qorqýdyń qajeti joq. Máselen Belorýssıany alyp qaraıtyn bolsaq, belgilengen zań aıasynda onda 250 myń adam mıtıńke shyǵyp otyr, kórip otyrǵanymyzdaı kóshedegi bir oryndyq qıramaı jatyr. Iaǵnı olarda barlyǵy zań aıasynda ótip jatyr.

Jaqynda ǵana marqum Dýlat Aǵadildiń asyna, zıratyna barǵan belsendilerdi ákimshilik jazaǵa tartyp, tipti abaqtyǵa qamap jatqandyǵyn estip te, kórip te jatyrmyz. Menińshe bul eshqandaı zańdylyqqa jatatyn nárse emes, bul saıası qýdalaýdyń bir túri. Biz muny múldem qoldamaımyz. Jalpy bılik mıtıńke shyqqan adamdardy qýdalasa onda ol saıası repressıa bolyp sanalady. Onyń mindetti túrde saıası astary bar, jáne bul tek qana avtorıtarly memleketterge tán áreket bolady. Ózimiz 13-shi qyrkúıekte mıtıńke shyǵýǵa daıyndalyp jatyrmyz. Almaty, Astana, Qaraǵandy, Aqtóbe, Shymkent qalalaryna resmı túrde ótinishterimizdi tapsyrdyq. Biz bılikke eskerttik, endi mıtıńke shyǵamyz. Eger de zańsyz dep qýdalaıtyn bolsa, onda onyń saıası astary bar ashyqtan-ashyq qýdalaý bolyp sanalady. Biz zańdy buzbaımyz dep otyrmyz, – deıdi Mamaı.

Saıasattanýshy Baýyrjan Serikbaev "mıtıń zań aıasynda ótse – saıası sana men demokratıa qalyptasyp keledi" degen pikirde.

– Mıtıń – barlyq órkenıetti elderde bar nárse. Buǵan qatty úrkip, qorqa qaraýdyń qajeti joq. Bul jumys istep turǵan azamattyq qoǵamnyń kórinisi. Mıtıńke shyǵý da azamattardyń quqyǵy. Jalpy belgili bir máseleni bılikke aıtyp, joǵary jaqqa jetkizý úshin de mıtıńtiń bolyp turǵany durys. Biraq mıtıń zań aıasynda ótse, jeke bıznes zardap shekpeı, adam shyǵyny bolmaı, beıbit túrde bolsa bul jaqsy úrdis. Demek saıası sana men demokratıa qalyptasyp keledi degen sóz.

Árıne mıtıń máseleni túbegeıli sheshe qoıady deý de qıyn. Degenmen úkimettiń nazaryn ózine aýdartyp, oıyn jetkizý úshin qajet, – deıdi saıasattanýshy B. Serikbaev.