Jaqynda qazaqstandyq buqaralyq aqparat quraldarynda Reseı Federasıasy jaldap otyrǵan Baıqońyr ǵarysh aılaǵynan taǵy bir proton zymyran tasymaldaǵyshy ushyrylatyny týraly jazǵan bolatynbyz (http://qamshy.kz/home/show/1367).

Onda, reseılik “Ekspress-AM8″ spýtnıktik baılanysy ornatylǵan “Proton” zymyran tasyǵyshy Baıqońyr ǵarysh aılaǵyna ornalastyryldy delingen.

Roskosmos agenttiginiń habarlaýynsha, “Proton” Astana ýaqyty boıynsha dúısenbiden seısenbige qaraǵan túni caǵat 01.00-de ushyrylady dep josparlanǵan edi.

Bul byltyr mamyr aıynda qulaǵan “Protonnan” keıin Baıqońyrdan ushyrylatyn ekinshi raketka tasyǵysh.

Kıeli dalany kúıdirgen geptıl ýy qazaq dalasyna qansha  qulasa da qyńq demeıtin qazaq bıligi – taǵy bir Reseıdiń «protonyn» ushyrýdy josparlasa kerek-ti. Al jergilikti turǵyndardyń záresin alǵan ý tasyǵash  zymyrandar keıingi toǵyz jylda toǵyz ret qulaǵan. Eger de Baıqońyrdan ushyp jatqan zymyrandardyń tabıǵatqa, adamzatqa ákeler eshbir qaýip-qateri joq desek, onda «jaýyrdy jaba toqyp», aqıqatqa qıanat jasaǵan bolar edik. Ashylǵanyna bıyl alpys jyl tolyp otyrǵan ǵarysh aılaǵynyń qorshaǵan ortaǵa, tabıǵatqa, sol aınaladaǵy adamdardyń turmys-tirshiligine, ósim­dikter men janýarlar dúnıe­sine eleýli zıan keltirip jatqany jasyryn emes. Bul jóninen bas­qasyn bylaı qoıǵanda, aýyq-aýyq apatqa ushyrap, eldi dúrliktirip otyratyn “Protonnyń” “jyryn” sóz etsek te jetkilikti.

«Jas Alashtyń» málemetterine súıensek, 1967 jyldan beri 404 “Proton” tasyǵysh-zymyrany ǵaryshqa ushyrylǵan bolsa, sonyń 49-ynyń joly bolmapty.

Al osydan eki jyl buryn álgi «proton» Baıqońyrdan ýly bult bop úıirilgende reseılikter Qazaq dalasyna, Qazaqstan azamattaryna kelgen orasan zor kólemdegi zıandy emes, qaltalarynan ótemaqy retinde shyǵatyn shyqty dep eseptep áýrege tústi. Al bizdiń sheneýnikterdiń kópshiligi «qorshaǵan ortaǵa da, azamattarǵa da tóngen qaýip joq» deýden tanbady.

Keıin Úkimet aldynda esep bergen «Qazǵarysh» agenttiginiń tóraǵasy Talǵat Musabaev myrza: «Bul apat emes,Reseıdiń ishki sharýasy», – dep saldy. 

“Proton” apatynan keıin Qazaqstanda birqatar belsendi “Antıgeptıl” ekologıalyq tobyna birigip, Astanada qarsylyq sharalaryn uıymdastyrǵan. Alaıda, belsendilerdiń ýájine pysqyryp ta qaraǵan Úkimet joq. Al «aqsaqal bılik» pen Másimov úkimetiniń bar oılaǵany «Baıqońyrdan reseılikter ketse, onyń jumysy toqtap, bizdiń tabysymyz ortaıyp qalady» degen qara bastyń qamy ǵana. Qamsyz kúnde qan jutyp jatqan qarashanyń qamyn oılasa, óz úkimeti óstir me edi?!

Negizi «Roskosmos» qazir ǵa­rysh­qa qatysty mańyzdy jobalarda «Protonnyń» ornyna «Soıýzdy» qup­ kóredi dep júrmiz. Alaıda, aýyr júkterdi tozyǵy jetken, paıdalaný merzimi aıaqtalǵan «Protonmen» ushyrýdy ádet­ke aınaldyrǵan. Keıbir derek­ter­ge súıensek, 600 tonna geptıl qulaǵan apat – Qazaqstan jerine «Pro­ton­nyń» 32-shi ret qulaýy. Ári 10 mln. gektarǵa teń Qazaq jerin synaq alańyna aınaldyrǵany úshin reseılikter elimizge nebary 27 mln. dollar tóleıdi degen. Ras ol da tólenbedi.  Tabıǵatty, qor­shaǵan ortany, babadan balaǵa mıras bolǵan qasıetti topyraqty tozdyrǵan polıgondardan túsken paıdaǵa kún kóretindeı ne basyna kún týdy qazaq Úkimetiniń?! 10 mln. gektar jerdi qalaı, qaıtip paıdalanyp jatqanyn da bilmeımiz, tek bolmashy tıyn-tebenge mázbiz...

1. 28/02/2006. “Proton-M” zymyran-tasyǵyshy (ZT) “Arabsat-4a” ǵarysh apparatyn belgilen­gen orbıtaǵa shyǵara almady.

2. 06/09/2007. “DjeıSıSat” serigin orbıtaǵa shyǵarý barysynda “Proton-M” tasyǵyshtyń ekinshi jáne úshinshi bóligi ushý jolynan aýytqyp ketti. Ol Jezqazǵannan 40 shaqyrymdaı jerge qulap, sol mańdaǵy eldi meken­derdi ábigerge saldy. Qorshaǵan orta, aınalaǵa, aýaǵa, sýǵa, jan-janýalar men ósimdikterge eleýli zalal keltirdi.

3. 15/03/2008. “Proton-M” ZT taǵy da “AMS-14” baılanys serigin mólsherlengen orbıtaǵa shyǵara almady. Ǵaryshtyq apparat ýaqytynan buryn bólinip qaldy.

4. 05/12/2010. “Proton-M” ZT úsh “GLONASS” ǵaryshtyq serigin belgilengen orbıtaǵa shyǵara almaı qulady.

5. 18/08/2011. “Proton-M” zymyrany “Ekspress-AM-4” ǵarysh apparatyn jobalanǵan orbıtaǵa shyǵara almady.

6. 06/08/2012. “Proton-M” ZT “Brız-M” blogymen “Ekspress-MD” jáne “Telkom-3” serikte­rin bel­­gilengen orbıtaǵa shyǵara almady.

7. 02/07/2013. “Proton-M” ZT “DM-03a” blogy jáne “GLONASS” apparatymen ushyp bara jatyp, 17-sekýndta apatqa ushyrady.

8. 16/05/2014. “Ekspress-AM4R” serigin alyp bara jatqan “Proton-M” zymyrany basqarýshy qozǵaltqyshtyń buzylýynan apatqa ushyrap, onyń qaldyqtary atmosferada janyp ketti.

9. 16/05/2015. MexSat-1 meksıkalyq ǵarysh serigin shyǵarý barysynda da “Proton-M” ZT 500-shi sekýndta kútpegen jaǵdaı bolyp, atmosferada jalyn qushty. 

Túıin1: Bútin ǵaryshymyzdyń tizginin senip tapsyrǵan qaharmanymyzdyń ózi «Baıqońyrdaǵy «Protonnyń» qulaýy zańnamalyq turǵyda apatqa jatpaıdy» dep Reseı múddesine qyzmet etip otyrǵanda, basqasynan ne suraımyz. 17 mıllıon halyqtyń densaýlyǵyna aıtarlyqtaı zıan keltirip otyrǵan geptılden bas tartýǵa «aqsaqal bıliktiń» qaýqary jetpeıtinine kózimiz baıaǵyda-aq jetken. Bizdiń bıliktiń Baıqońyrǵa beıtarap qaraıtyny belgili. Soǵan qaraǵanda «Baıqońyr Reseıdiń bir bólshegi emes pe?» degen kúlimsi kúdik týady... Sonda qalaı bolǵany?!

Túıin2: Elbasy Nursultan Nazarbaev myrza áýeli  «Qazaqstandy – Máńgilik el» dep ataýdy usyndy, sosyn «Qazaq eli» degendi de usynyp kórdi. Aqyry bir toqtamǵa kelip, «Uly Dala eli» dep ataýdy usyndy, bilesizder. Quptarlyq árıne. Desek te, kıeli qazaq dalasyn kúıdirip jatqan «geptıl tajalyna» toqtaý salynbaıtynyn eskere otyryp, endigi jerde Qazaqstandy «Protonstan» dep ataýdy usynar edik.

Nurgeldi Ábdiǵanıuly