United Launch Alliance (ULA) kompanıasynyń atqarýshy dırektory Torı Brýno: "AQSH budan bylaı Atlas V raketalary úshin Reseıdiń RD-180 qozǵaltqyshyn satyp almaıdy. Ózimizdiń jańa qozǵaltqyshtar synaqtyń sońǵy stadıasynan sátti ótýde, al fors-major jaǵdaıyna bizde aldyn ala satyp alyp qoıǵan 25 dáne RD-180 bar" dep málimdedi.
AQSH óz zymyrandary úshin osy kezge sheıin reseılik RD-180 qozǵaltqyshtaryn satyp alyp kelgen, alaıda 2014 jyly Reseıdiń Ýkraınaǵa shabýylynan keıin AQSH sanksıa salyp bastady. Bul eki el arasynda daý týǵyzdy.
Árıne, AQSH-tyń qozǵaltqyshtardy ózderinde jasaýǵa tehnıkalyq múmkindikteri jetkilikti, alaıda uzaq jyldar boıy qalyptasyp, bir júıege túsken daıyn qozǵaltqyshtardy satyp alǵan áldeqaıda tıimdi dep esepteldi. 1996 jyly NASA (AQSH kosmos agenttigi) jarıalaǵan tenderdi eń aldymen reseılik "Energomash" ǵylymı-óndiristik birlestigi amerıkalyq Pratt & Whitney kompanıasymen birlesip jeńip alady (ol kezde Batysta Reseıdi ártúrli h/a jobalarǵa qatystyra otyryp, órkenıetti jolǵa túsirýge bolady degen ıllúzıa bar edi). KSRO ǵalymdary uzaq jyldar jumystanyp, aqyry álemdik standarttarǵa saı, básekege qabyletti qozǵaltqysh jasap shyǵarǵan bolatyn. Osy jobany amerıkalyq Pratt & Whitney kompanıasynyń aqshasyn paıdalana otyryp aıaǵyna deıin jetkizýge múmkindik týady, óıtkeni "Enegomashta" KSRO kezinen qalǵan ónimniń úlken qory bar bolatyn. RF osy zaýyttardy ózderinde saqtap qalyp, uzaq ýaqyt osy salada monopolıs boldy. AQSH Qyrym úshin sanksıa salyp bastaǵanda Roskosmos basshysy Rogozınniń: "Sonda endi batýtpen ushpaqsyńdar ma?" dep tań qalǵany álemdik memge aınaldy.
Osydan keıin-aq AQSH RD-180-di ózderinde jasaýǵa shyndap kiristi. Kórip otyrǵanymyzdaı, 2014 jyldan beri osyndaı táýelsizdikke jetýge jeti jyl ýaqyt ketipti. Roskosmos ondaǵan mlrd rúbl tabys kózderinen aıyryldy. Bul nege ákelip soqtyrady? Bul sol zaýyttarda jumys jasaıtyndardyń áleýmettik jaǵdaıy nasharlaıdy degen sóz. Tabystary da aıtarlyqtaı tómendeıdi. Aqsha tólenbese ondaǵy ınjener-tehnıkter basqa jumysqa ketedi, zaýyttar jabylady, sóıtip Roskosmostyń da sharýasy shatqaıaqtaıdy. Endi tek másele ýaqytta ǵana. Ónim qory bar ma, qansha ýaqytqa jetedi? Kezinde kórermiz. Aıtalyq, bes jyl. Biz úshin uzaq ýaqyt sıaqty bolǵanmen de tarıh úshin qas-qaǵym sát.
Sońǵy jyldary Roskosmostyń joǵaltqany tek qana qozǵaltqysh satý emes. Olar uzaq jyldar boıy halyqaralyq kosmos stansıasyna (HKS) astronavtar men júk jetkizýde monopolıs bolyp kelgen edi. Bir astronavty ushyrý 80 mln dollarǵa deıin jetken edi, alaıda Ilon Maskiniń osy mindetti qolǵa alýy da Roskosmosty birtalaı tabysynan aıyryp ketti, ol ony 20 mln-ǵa sheıin túsirdi. RF osy monopolısik jaǵdaıyn paıdalanyp, "Soıýzdy" arendaǵa bergeni úshin jylyna bir mıllıard dollarǵa deıin tabys taýyp otyrypty. Kórip otyrǵanymyzdaı, "RF Uly kosmostyq derjava" degen ataý jaqyn jyldary óz mánin joǵaltyp, tarıhqa aınalatyny belgili bolyp otyr. Bul ómirde bári de ótkinshi dep beker aıtylmaǵan.
Reseı úgit-nasıhatshylary AQSH-tyń RD-180-di satyp alýdy toqtatýyn saıasatpen baılanystyrady, saıası shantaj deýden tanbaı keledi, alaıda baıyptap qaraǵanda bul is aqyr túbi bolmaı qoımaıtyn tabıǵı zańdylyq ekenin baıqaýǵa bolady. Sońǵy kezderi jekemenshik kompanıalardyń kosmos salasyna dendep enýi báribir osyndaı jaǵdaıǵa alyp keler edi. AQSH-tyń anaǵurlym arzan da senimdi óz zymyran qozǵaltqyshtaryn shyǵarýy da tabıǵı zańdylyq, ekonomıkanyń damý barysy báribir osyǵan alyp keletini shyndyq emes pe? Saıasat múldem joq deýge de bolmas, alaıda ekonomıkalyq zańdylyqty qaıda qoıamyz?
Qýanysh Edilhantegi,
Halyqaralyq sholýshy
Pikir qaldyrý