Azıa - Tynyq muhıty aımaǵynda jańa úshtik odaq dúnıege keldi. AQSH, Ulybrıtanıa jáne Aýstralıa áskerı kelisimge kelip, odaq AUKUS degen atqa ıe boldy. Odaqty eń aldymen Qytaıdyń sońǵy ýaqyttardaǵy ekspansıalyq saıasatyna qarsy jaýap reaksıa dep ataýǵa da bolady. Aımaqtaǵy Fılıppıny, Taıvan, Aýstralıa sıaqty elderge Pekın tarapynan kórsetilip jatqan qysym aqyry osyndaı odaqtyń qurylýyna alyp keldi.

Aýstralıa 2016 jyly-aq Fransıamen kelisimge kelip, fransýzdar olarǵa súńgýir qaıyqtar daıyndap berýge tıis bolatyn, alaıda muny olar sozyp júrip aldy - birese kelisim-sharttar qaıta qaralýy kerek dedi, birese alǵashqy kelisilgen baǵalary tym tómen ($60 mlrd) dedi. Ekinshi jaǵynan Aýstralıada ol kezde ıadrolyq qarýǵa qarsy lobbı myqtyraq boldy da, Qytaı qaýip-qateri az edi. Aqyrynda Aýstralıa fransýzdarmen kelisim-shartty birjaqty toqtatýǵa májbúr boldy. Qazir bul súńgýir qaıyqtardy AQSH pen Ulybrıtanıa jasaıtyn jańa shart jasaldy jáne ol fransýzdardaǵydaı dızeldi emes, atom qozǵaltqyshty súńgýir qaıyqtar bolmaqshy.

Bul kelisim-sharttyń salmaǵy tym úlken, óte aýqymdy geosaıası batyl sheshim. Óıtkeni Qytaı qaýpi ýaqyt ótken saıyn kúsheıip kele jatqanyn bári de kórip otyr. Ásirese Taıvanǵa qarsy qysym, qarýmen bopsalaý buryn-sońdy bolmaǵan masshtabqa jetti. Mundaı jaǵdaıda AQSH-tyń Aýstralıaǵa kelýi, onyń porttaryn birlesip paıdalaný, jańa tehnologıalarmen almasý úsh elge de paıdalylyǵy óz aldyna, osy aımaqtaǵy AQSH odaqtasy Japonıa, Aýstralıany qorǵaý ǵana emes, agressıvti saıasat ustanatyn keıbir elderge ol uzaq merzimdik turaqtandyrýshy faktor retinde áser etpek (KHDR, QHR).

Qazirgi kezde Fransıada osy AUKUS odaǵyn synaý ústi-ústine qarqyn alýda. Syn ásirese AQSH-qa, Baıdenge qarsy baǵyttalyp, oǵan Reseı-Tramp trollderi qosylyp BAQ-tardy shýlatýda. Bir qyzyǵy, Fransıamen kelisim-shartty birjaqty buzǵan Aýstralıa, al syn Baıdenge baǵyttalýda. AQSH senimsiz odaqtas degen Pýtın-Tramp trollder fabrıkasyna endi fransýzdar qosylyp, AQSH-tyń tý syrtynan pyshaq urǵandaı bolyp otyr.

Baıdenniń bir artyqshylyǵy - sheshim qabyldarda áskerılerdi, barlaý organdaryn, Ulttyq qaýipsizdik jónindegi keńesshilerin shaqyryp alyp aqyldasady, eń aldymen sol aımaqtaǵy jaǵdaımen tolyq tanysady, barlyq faktor eskeriledi. Sondyqtan da qabyldanǵan sheshimde kezdeısoqtyq faktory bolmaıdy, munda bári de eskerilgen.

Franýzdardyń anglosakstarǵa ókpeleıtin esh orny joq. Birinshi, ekinshi dúnıejúzilik soǵystarda fransýzdardy anglosakstar qutqaryp qalmaǵanda endigi fransýzdardy nemister bılep otyrǵan bolar edi. Osy jaqynda ǵana fransýzdardyń Pýtın úshin tikushaqqa arnalǵan eki Mistral salyp, ony zorǵa dep Pýtınniń qolyna jetkizbegen AQSH emes pe edi?

Álde RF-ǵa qarsy soǵysta Fransıa Ýkraınaǵa qarý-jaraq nemese aqshalaı kómek berip pe? Nemese Qytaıdyń Aýstralıaǵa qarsy qysymynda ún-túnsiz Qytaı jaǵyna bolysqan osy fransýzdar emes pe edi? Sonda bul fransýzdardyń túpki oıy ne? Reseı men Qytaıǵa kómekteskende demokratıa qaıda qalady? Álde bul da avtorıtarly el bolýdy kókseı me?

Qýanysh Edilhantegi,
Halyqaralyq sholýshy