Fılıppındik jýrnalıs, "Rappler" aqparat saıtynyń bas dırektory Marıa Ressa jaqynda Nobel syılyǵynyń laýreaty bolyp, álemdik bedeldi syılyqty alǵan 18-shi áıel jáne fılıppındik alǵashqy adam boldy.

Nobel komıteti baspasóz erkindigi men sóz bostandyǵyna qosqan úlesi úshin Ressa men reseılik jýrnalıs Dmıtrıı Mýratovke Nobel beıbitshilik syılyǵyn bergen.

Ressa óz elindegi jáne álemniń basqa jerlerindegi jaǵdaı týraly aıtyp, Germanıanyń jetekshi DW basylymyna suhbat bergen. Qamshy tilshisi suhbatty aýdaryp nazarlaryńyzǵa usynady.

Kúlimsirep turyp qorqytýǵa qarsy turý

– Faktiler – kez kelgen demokratıanyń negizi. Sóz bostandyǵy, baspasóz erkindigi – bul óz oıyńdy jazadan qoryqpaı aıta bilý, – deıdi ol.

Fılıppın prezıdenti Rodrıgo Dýterteni synǵa alǵan Ressa talaı ret qorqytý men qoqan-loqqyǵa tap boldy. Fılıppın prezıdentiniń baspasóz hatshysy Garrı Roke Nobel syılyǵy "Dýterte ákimshiliginiń betine tıgen shapalaq emes, óıtkeni Fılıppınde eshkimge senzýra jasalmaǵan" dep málimdegen. Al laýreat Ressa oǵan tek kúledi.

– Bylaısha túsindirýge ruqsat etińiz. Bilesiz be, Fılıppındegi eń iri habar taratýshy qazir jabylǵan. Ol 1972 jyly áskerı jaǵdaı jarıalanǵan kezde jabyldy. Osy ákimshilik kezinde keminde 19 jýrnalıs óltirildi. 23 jastaǵy jýrnalıs bir jyl boıy túrmede otyr. Siz bilesiz be, árıne, men eki jylǵa jetpeıtin ýaqyt ishinde qamaýǵa alý týraly 10 sanksıa aldym. Sondyqtan keıde tek kúlimsireý kerek, – deıdi Ressa.

İri tehnologıalyq kompanıalar – demokratıaǵa eń úlken qaýip tóndirýde

Ol qazirgi ýaqytta demokratıaǵa eń úlken qaýip tehnologıalyq kompanıalardan keletinin aıtty. Ressa qazirgi kezde jýrnalıserdiń rólin iri tehkompanıalar tartyp alǵanyn, biraq ol kompanıalar naǵyz jýrnalısik erejelerge sáıkes kelmeıtinin jetkizdi.

– Meniń oıymsha, jahandyq demokratıanyń keri ketýi, shyndyqtyń búrkemelenýi tehkompanıalardyń sebebinen boldy. Olar BAQ-tyń rólin tartyp aldy, bizdiń jumysty tartyp aldy. Olar bılikti qoldaryna aldy, biraq olar jaýapkershilikten bas tartty, – deıdi Nobel syılyǵynyń laýreaty.

Jýrnalıs "áleýmettik jeli dáýirinde siz aqparattyń shynaıy nemese ádeıi jasalǵan ótirik ekenin ajyrata almaısyz" dep atap ótti.

Facebook faktilerge qarsy

– Meniń oıymsha, máseleniń máni – barlyq áleýmettik medıa platformalary ótirik pen faktilerge birkelki qaraýynda, – deıdi Ressa.

– Zertteýler qazir áleýmettik jelilerde kek pen jekkórýshilik tez taralatynyn kórsetti. Sonymen qatar, álemdegi eń úlken habar taratý platformasy faktilerge jáne jýrnalısıkaǵa qarsy, – degen Ressa Facebook kompanıasyn mysalǵa keltirdi. Onyń aıtýynsha, Facebook-tyń keıibir durys emes sheshimderinen keıin propagandaǵa jáne feık aqparattarǵa jıi jol berilgen. 

Sonymen qatar, Ressa Oksford ýnıversıtetiniń propagandalardy esepteý týraly zertteýlerin alǵa tartty.

Keıbir saıasatkerler áleýmettik medıa platformalaryn qoldanyp, dızınformasıa taratyp, tarıhty qaıta jazǵysy keledi

Jýrnalıs Fılıppındegi saılaý týraly aıta otyryp, "Bul faktiler úshin kúres bolady jáne biz faktilerdiń jeńetinine kóz jetkizýimiz kerek" dedi. Facebook, Twitter sıaqty álemdik iri tehkompanıalar dızınformasıalarǵa  qorshaýlar ornatyp, faktilerge basymdyq berýi kerek ekenin málimdedi.

"Eger biz faktilerdi joǵaltsaq, demokratıany joǵaltýymyz múmkin" 

Jýrnalıserge berilgen Nobel syılyǵynyń messedji týraly Ressa sońǵy ret 1936 jyly da Nobeldi jýrnalıs alǵanyn eske aldy. Alaıda ol kezde jýrnalıs Karl fon Ossıskıı nasıstik konslagerde bolǵanyn, onyń syılyqty qabyldaýyna ruhsat etilmegenin atap ótti. "Meniń oıymsha, bul Nobel komıtetiniń bizge taǵy da bergen messedji. Eger biz faktilerdi joǵaltsaq, demokratıany joǵaltyp alamyz" deıdi jýrnalıs.

Aıta keteıik, jaqynda Fılıppındik jýrnalıs Marıa Ressa men reseılik jýrnalıs Dmıtrıı Mýratovke Nobel syılyǵy berilgen. Olar bul syılyqqa Fılıppın men Reseıde sóz bostandyǵyn qorǵaý jolynda batyl kúreskeni úshin laıyq dep tanylǵan.

Dmıtrıı Mýratov Nobel beıbitshilik syılyǵyn qyzmet barysynda qaza tapqan reseılik jýrnalıserge arnaıtynyn aıtqan. Reseı bıligi ony Nobel syılyǵynyń syıaqysy úshin "shetel agenti" dep aıyptaýy múmkin ekeni habarlanǵan. Al, fılıppındik Ressa shyn jýrnalıs bolý qaýipti ekenin málimdegen.