Bıyl Táýelsizdigimizdiń 30 jyldyǵyn atap ótemiz. Ýaqyt ótken saıyn óz tarıhymyzǵa qaıta úńilip, bizdiń ata-babalarymyzdyń san ǵasyrlyq azattyq kúresiniń jańa betterin ashyp, Qazaqstan táýelsizdiginiń kóne dástúrlerin jańǵyrtyp, jańa qundylyqtardy qalyptastyrýdamyz. Ǵasyrlar qoınaýynan asyl eldiń tarıhyn arshyp aldyq.

Meniń ata-babam keńestik dáýirdegi solaqaı saıasattyń arqasynda 1937 jyldary Ázirbaıjannan keń baıtaq Qazaqstannyń kıeli Sozaǵyna jer aýdarylǵan bolatyn. Bul 1937-niń qarasha aıy edi. Qaqaǵan qys. Eki aptadan kóp ýaqyt mal tasıtyn vagondardaǵy ómir. Joldaǵy qıynshylyq, adamdardyń sýyqtan, ashtyqtan qyrylýy. Belgisiz baǵyt. İshterinen «Sibirge aparmasa eken» degen arman. Nesibelerine qaraı Qazaqstan jeriniń topyraǵy buıyrǵan eken.

Sol kezeńde qazaq halqy ózge ulttardy ózekke teppeı, qaıta úrpıip, ne isterin bilmeı turǵandardy «Qoryqpańdar, ózimizdiń baýyrlar ekensińder. Birge kótergen júk jeńil» dep úıdi-úıge januıalardy bólip aldy. Ata-ájemniń aıtýynsha ol kezeń Qazaqstan úshin de ońaı bolǵan joq, alaıda qazaq halqy olarǵa ózderine tán keń peıildiligi men qaıyrymdylyǵyn kórsetti. Ózge etnos ókilderin baýyryna basyp, qolyndaǵy barymen bólisti. Otanynan jyraqqa kelgenderdiń kókeıinde keleshekke degen senimdi uıalatty. Qolyndaǵy bir úzim nanyn teń bólisken qazaqtar olardyń qazaq topyraǵyna barynsha jersinýine laıyqty jaǵdaı jasady.

Olar qazaq jerine kelip ózderin ajaldan arashalap qana qalǵan joq, qazaqtyń «sýdaı sińip, tastaı bat» degen maqalyna saı, osy elge sińip, tilin ana tilindeı qabyldap, salt-dástúrin, ádet-ǵurpyn óz ómirimen baılanystyrdy. Atamnyń eki baýyry qazaqpen quda boldy.

Qazirgi tańda jer aýdarylyp kelgen ázirbaıjandar óz ultynda joq qazaqtyń kóptegen salt-dástúrlerin qoldanyp keledi. Atap aıtsaq, kelin túsirgende betashar jasap, kelinder úlkenderge sálem salyp, perzentteri endi táı-táı basqanda «tusaýkeser» jasaıdy, qadirli qonaq kelgende etin asyp, qonaǵynyń aldyna qoıady.

1950 jyldary deportasıalanǵandarǵa óz eline oralýǵa ruqsat berildi. Bolashaǵyn  qazaq elimen, qazaq topyraǵymen baılanystyrǵan atam «Tal bir jerde kógeredi, jas kezimizde kelip, ajaldan aman qalyp, Qazaq topyraǵynan nár alyp, úıli jaıly, perzentti bolyp jatyrmyz. Iaǵnı bizdiń kógerer jerimiz Qazaqstan», dep eshqaıda kóshpeı, Qazaqstanda qalǵandy qup kórdi. Alaıda, týǵan-týystarymyzdyń bir bóligi Ázirbaıjanǵa qonys aýdardy.

Qolym qalt etkende shet eldegi týǵan-týysty aralap kelemin. Olar árdaıym qazaq halqynyń adamı qasıetterin jıi eske alady. Qazaqtyń qurt-maıy men baýyrsaǵyn, qazy-qartasyn ańsaıdy. Aýyldaǵy jaqyn aǵaıyndaı bolyp ketken azamattardy suraıdy.

Bárimiz túrki tildes halyqtar bolsaq ta mádenıetimizde shamaly ózgeshelikter bar. Mysaly, ázirbaıjandar jylqy etin jemeıdi, biraq Qazaqstannan kóshkender ony árdaıym ańsaıdy. Sondyqtan jylda Ázirbaıjanǵa barǵanda men jylqy etimen qazy alyp baryp, ádemilep et asyp beremin. Sonda meniń 96 jastaǵy qart ájem «Asqananyń esigin ashyńdarshy. Shirkin-aı, meniń kıeli Qazaqstanymnyń ıisi  murnyma keldi ǵoı» dep kózine  jas alatyn. Ol kisi 98  jasqa kelip dúnıeden ótti, biraq ól-ólgenshe «shirkin-aı, maǵan Qudaı bir sátke qanat berse Qazaqstanyma ushyp baryp, rahattanyp aýasyn bir jutyp ólsem de armanym joq» dep armandaýshy edi.

Kishkentaı kezimde, áli esimde ájem eki kún saıyn tandyrǵa eki tandyr nan jabatyn, bireýin ózimizge, al ekinshisin kórshilerge aparyp beretin. Bul jyldar boıy jalǵasty. Sonda men «apa, nege olaı isteısiz?» degende, «balam, bul beıbitshilik, molshylyq zamannyń nany, al sonaý 1937 jyldardaǵy asharshylyqta qazaq baýyrlarymnyń óz balalarynyń aýzynan jyryp, bizge bólip bergen bir úzim nanynyń dámi eshqashan aýzymnan ketpeıdi, sondyqtan da men qazaq halqyna máńgi qaryzbyn» deıtin.

Taǵdyry qazaqpen tyǵyz baılanysqan túrli ult ókilderi úshin Qazaqstan tarıhı Otanynan da ystyq.

Sondyqtanda Shymkent qalasynda turatyn barsha ult ókilderin qazaq halqynyń janyna toptasyp, qazaq tilinde sóılep, qazaq halqynyń salt dástúrlerin dáriptep, tarıhyn qurmettep, elimizde qalyptasqan ultaralyq dostyq pen yntymaqty urpaqtan urpaqqa jetkizýge shaqyramyn.

Men ata-babalarymnyń atynan sonaý qıyn-qystaý kezeńde meniń baýyrlarymdy aman saqtap qalǵan Qazaq halqyna, týǵan mekenge aınalǵan Qazaq jerine myń alǵysymdy bildirip, basymdy ıemin! Táýelsizdigimizdiń 30 jyldyǵy qutty bolsyn!  Birligi bekem, tirligimiz tıanaqty bolsyn!

Gýrbanova Arzý Arıpovna

Shymkent qalalyq ázirbaıjan etnomádenı  birlestigi

tóraǵasynyń orynbasary, M.Saparbaev atyndaǵy OQGI oqytýshysy,

pedagogıka ǵylymdarynyń

kandıdaty