Resmı Kreml Ýkraınaǵa soǵys ashqaly Reseıden kóptegen alpaýyt avtoóndiris salasyndaǵy kompanıalar ketip qaldy. Reseı úshin esigin japqan kompanıalarǵa Qazaqstan naryqqa esik bola ala ma? Oǵan avtoóndiristegi alpaýyttar múddeli me? Bul – kólik baǵasyna qalaı áser etedi, osy jáne ózge de suraqtarǵa jaýap izdep kórdik.

Reseıge salynǵan sanksıa, onyń Qazaqstanǵa salqyny

Reseı agresıasyna jaýap retinde alǵashqylardyń biri bolyp Audi jumysyn toqtaty. Odan keıin, BMW, Mini, Cadillac, Chevrolet, Chery, Ford, Geely, Haval, Honda, Jaguar, Land Rover, Toyota, Lexus, Mazda, Nissan, Porsche, Škoda, Volkswagen jáne Volvo Reseıdegi dılerlerine kólik jiberýdi doǵardy.

Biraq Geely, Haval jáne Qazaqstannyń avtonaryǵy úshin mańyzdy sanalatyn Toyota jáne Lexus sıaqty kompanıalar Reseıde kólik satýdy toqtatpaıtynyn málimdep, shekteý logıstıka jelisi buzylǵanyna jáne valúta baǵamynyń turaqsyzdyǵana baılanysty ekenin jetkizdi.

Qara tizimdi avtokólik óndirisimen qatar, motosıkl kásiporyndary jalǵady. Reseıge tehnıka jetkizýdi toqtatqandardyń qatarynda Honda men Harley-Davidson bar.

Avtokólik zaýyttarynyń da qyzmeti shekteldi. Tizimdi: BMW (Kalınıngrad), Ford (Máskeý), jáne Nissan (Sankt-Peterbýrg), Volkswagen (Kalýga) jáne Škoda (Nıjnıı Novgorod) bastap tur. Al Sankt-Peterbýrgtegi Toyota, Hyundai, Kia zaýyty jáne Máskeýdegi Renault zaýyty qajetti avtobólshekter jetispegendikten jumystaryn toqtatqan.

Sanksıa salǵan kólik kompanıalary negizgi bóliginiń Qazaqstanmen tikeleı baılanysy bolmasa da Reseıdegi ahýal elge áserin tıgizbeı qoımady. Máselen, soǵys bastalǵanǵa deıin 428 teńge bolǵan bir dollar quny 11 naýryzda 510 teńgeden asqan sátte, Qazaqstandaǵy avtokólikterdiń baǵasy sharyqtaı tústi. Mysaly, avtosalondarda Toyota Camry 11 paıyzǵa qymbattasa, Volkswagen Tiguan-nyń keı nusqasy birden 4.1 mln teńgege deıin ósken.

Munymen qosa júrilgen, eski kólikterdiń baǵasy da birden kóterilip ketti. Aıtalyq, kólik satatyn saıttar men mobıldik qosymshalardan 2001-2006 jyldary shyqqan Toyota Camry XV 30 (V35) úlgileriniń baǵalary ortasha eseppen alǵanda 5.5 mıllıon teńgeden bastalatynyn, keıbiri 7 mıllıon teńgeden asyp jyǵylatynyn baıqaýǵa bolady. Bul – aldyńǵy jyldarmen salystyrǵanda áldeqaıda joǵary.

Sarapshylar ne deıdi?

Avtoóndiris sarapshysy, "Ortaq jol" jol qozǵalysy qaýipsizdigi qaýymdastyǵyn jetekshisi Ársen Shakýov óndirýshilerdi tartýda Qazaqstannyń múmkindikterin oń baǵalap otyr.

– Reseıden ketken avtokólik kásiporyndary zaýyttaryn Qazaqstanda ashýy múmkin be? Qazaqstan álemdik kompanıalar úshin tartymdy bola ala ma, olardyń senimin aqtaı ala ma?

– Olar bul máseleni muqıat qarastyratyny túsinikti. Menińshe, olar sanksıaǵa ushyraǵan bıznesteriniń damýy úshin Qazaqstan naryǵyna shyǵýy ǵajap emes. Óıtkeni bul salada Qazaqstan ózin tanyta aldy. Qazaqstandyq naryqta Hyundai, Kia, Renault sıaqty álemdik brendter qurastyrylyp, shyǵarylady. Qazir "senimdi aqtaý" degen sóz joq dep oılaımyn. Kerisinshe, avtokólik shyǵaratyn zaýyttardy keńeıtý máselesi basty nazarda.

– Olar qandaı standarttarǵa, krıterıılerge qaraıdy? Sheteldik kásiporyndar úshin Qazaqstan qanshalyqty tıimdi?

– Belgili bir naryqta avtokólikti paıdalaný úshin qajetti barlyq halyqaralyq standarttar men krıterııler eskeriledi. Mysaly, Eýrazıalyq odaqtyń óziniń tehnıkalyq reglamenti bar. Munyń bári eskerilip, kólik standarttar sheńberinde shyǵarylady. Sebebi, birinshiden, qaýipsizdik qamtamasyz etilýi kerek. Ekinshiden, standart pen sapa – búgingi kúnniń basty normasy.

Árıne, Qazaqstan – ınvestorlar úshin tıimdi. Óıtkeni, logıstıka qysqarady, tasymaldaý ońaıyraq bola túsedi. Iá, logıstıkalyq shyǵyndar alynady, sonymen qatar kedendik tólemder jáne taǵy basqalary bar. Bul ár el qoıatyn kedergiler. Biraq Eýroazıalyq odaq aıasynda bizde óz erejelerimiz bar. Bul – ınvestorlar úshin tıimdi, óıtkeni olar, ınvestısıalaryn qaıtara alady. Kólik óndirisi qalaı bolǵanda da, halyq arasynda suranysqa ıe bolýy kerek.

– Qazirgi tańda jańa kólikterge suranys kóp pe? Kólik baǵasyn kim qoıady?

– Tutynýshylardyń suranysy joǵary. Baǵa kóterilmeýi kerek, ony óndirýshilerdiń marketıńtik uıymdary qamtamasyz etedi. Iaǵnı, kólikter bizde qurastyrylǵandyqtan, biz dıller retinde baǵany kótere almaımyz. Iaǵnı, óndirýshiler avtokólikterdi shyǵarady, boldy. Bul turaqty baǵa. Suranys joǵary bolsa da, olar tek qurastyrý jyldamdyǵyn arttyrady, biraq baǵany emes. Óıtkeni ondaı sheshimderdi joǵary shtab qabyldaıdy.

– Reseı azamattary qazaqstandyq júrilgen kólikterdi jappaı alyp jatqany jaıly aqparattar bar. Bul ózimizdegi kólik baǵasyna qanshalyqty áser etedi?

– Bul shyndyqqa janaspaıdy. Iá, reseılik tutynýshylar tarapynan suranys bar. Degenmen, naryqtan qazaqstandyqtardy yǵystyratyndaı aýqymda emes. Avtokólikter jetkilikti jáne bul baǵaǵa esh áser etpeıdi.

– Qazaqstanda avtonaryǵyn qandaı ózgerister kútip tur? Kólik baǵasy arzandaı ma?

– Eger Reseıden ketken kompanıalar Qazaqstanǵa keletin bolsa, elimiz kólik naryǵy qalyptasqan postkeńestik memleketterdiń ortalyǵyna aınalady. Iaǵnı, qyrǵyzdar, ózge kórshilerimiz, tipti Reseıdiń ózi bizge kólik satyp alý úshin keledi. Munyń bári oryndalsa, biz avtokólik salasy damyǵan qýatty elge aınalamyz. Bul – meniń jeke oıym. Al kólik baǵasyna kelsem, bilesiz be, kólik baǵasy janarmaı baǵasy sıaqty. Men janarmaı baǵasynyń tómendegenin eshqashan kórgen emespin. Demek, kóliktiń baǵasy da arzandamaıdy. Óıtkeni bul úrdis búkil álemde júrip jatyr. Jalpy jahandyq úrdisterge baılanysty baǵanyń 10-15 paıyzǵa ósýin kútýge bolady. Koronavırýs pandemıasy, avtokólik bólshekterine baılanysty baǵa taǵy ózgerýi múmkin.