2023 jyldyń basynda ulttyq ekonomıka mınıstri Álibek Qýantyrov 2022 jyldyń sońyna qaraı ınflásıa sharyqtaý shegine jetip, 20,3%-dy quraǵanyn málimdegen edi. Al ulttyq banktiń bıylǵy statısıkasy qýantarlyq. Bul qanshalyqty shyndyqqa janasady?

Inflásıanyń ósýine negizinen azyq-túlik ónimderi, onyń ishinde áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlary áser etedi. 14 qarashadaǵy kórsetkish boıynsha, áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń ortasha baǵasy mynadaı boldy: birinshi suryptaǵy un – 310 teńge, suıyq maı – 742 teńge, jumyrtqa – 560 teńge, kúrish – 513 teńge.

21 qarashada Qamshy.kz áleýmettik bazar dep atalatyn kishkene dúkenderdiń birine baryp, baǵany salystyrdy. Kókónisterdiń baǵasy sáıkes kelgenimen, birinshi suryptaǵy unnyń ortasha baǵasy 445 teńge, suıyq maı – 858 teńge, al jumyrtqanyń baǵasy 700 teńgeden tómen túspeıdi. Kópshilik baratyn sýpermarketterde baǵa budan joǵary.

 Qazaqstandaǵy ınflásıa joǵarǵy jáne qashan da turaqsyz. Úkimet pen ulttyq bank aldyna úlken maqsat qoıyp, ınflásıany tómendetemiz dep atqarǵan jumystary ylǵı mardymsyz bolyp shyǵatyn. Bunyń negizgi tórt faktory atalady:

– Shıkizatqa táýeldilik jáne Qazaqstan ekonomıkasynyń dıversıfıkasıasynyń tómendigi.

– Búdjettik saıasattyń sáıkes kelmeýi jáne ony júzege asyrýdaǵy qarjylyq tártiptiń bolmaýy.

–  Elimizde básekelestiktiń joqtyǵy jáne naryqtyq mehanızmderdiń tıimsiz jumys isteýi.

–  Qazaqstandaǵy qarjy jáne valúta naryǵynyń jetkilikti deńgeıde damymaýy.

Qazaqstan ulttyq banki QR aımaqtaryndaǵy ınflásıalyq úrdister týraly derekti jarıalaǵan derekterge sholý jasasaq.

2023 jylǵy qazanda jyldyq ınflásıa baıaýlap, 10,8%-dy qurady (qyrkúıekte – 11,8%). Óńirler boıynsha jyldyq ınflásıa barlyq 20 óńirde báseńdedi.

Bul rette, qazan aıynda eldegi aılyq ınflásıa 0,7% boldy. Ekonomıs Maqsat Halyqtyń aıtýysha, bul kórsetkish áldeqaıda joǵary.

– Ótken jyly taýar baǵalarynyń ósý qarqyny 20% bolǵan. Qazir 11%, áli de eki tańbaly. Ósý qarqyny joǵary deýge negiz bar. Qazaqstan úshin 5-6%  bolsa, norma edi. Al bizdegi kórsetkish qazir budan eki ese joǵary. Árıne, bul resmı derekterge negizdelgen, al beıresmı túrde qarasaq, ol áldeqaıda joǵary. Azyq-túlik ınflásıasy óz aldyna jeke júredi, ony tómendep jatyr dep aıtýǵa kelmeıdi. Ol qashan da qymbattaý ústinde. Qyrkúıek-qazan aılarynda sandyq kórsetkishterdiń báseńdeýi zańdylyq, sebebi ónim alatyn ýaqyt. Qarasha men jeltoqsanda baǵa qaıta sharyqtaıdy. Jańa jylǵa deıingi úrdister bastalady da, kásipkerler kóbirek tabys taýyp qalý úshin baǵany ósiredi.

Inflásıa aýyzdyqtaldy dep, úkimet muny óz jumysynyń nátıjesindeı kóredi. Shynyn aıtý kerek, buǵan syrtqy faktorlar áser etti. Rúbl baǵasy qatty quldyrap, Reseıden keletin taýarlardyń baǵasy arzan boldy. Bul ınflásıanyń tómendeýine aıryqsha áserin tıgizdi dep aıtýǵa negiz bar. Sondyqtan bul úkimettiń tamasha jumysynyń nátıjesi deýge erte. Osy baǵyttaǵy jumystar áli de júrgizilýi qajet.

Ekonomıka mınıstrliginiń ınflásıaǵa qatysty jaqsy boljamdarynyń taǵy biri dollar baǵamyna baılanysty. Aldaǵy jyly dollar baǵamy 460 teńge shamasynda bolady dep boljanýda.

«Belgili dárejede teńge turaqty bolady degen boljam bar. Buǵan yqpal etýi múmkin birinshi faktor – Amerıkanyń federaldy rezervter júıesi paıyzdyq mólsherlemesin shaqyrtaý shegine jetizdi, endi maqsatty túrde báseńdete bastaıdy. Kelesi jyly bul valútanyń qýattylyǵy tómendeıdi. Demek, teńgege de qatty qysym jasamaıdy degen sóz. Munaı baǵasy, geosaıası jaǵdaılar turaqty bolsa, onda teńgemiz turaqty bolady deýge negiz bar», – deıdi ekonomıs.

Inflásıaǵa qarsy atqarylǵan jumystarǵa taldaý

Ekonomıka mınıstrligi múddeli memlekettik organdarmen birlesip, negizinen ónim óndirý kólemin ulǵaıtýǵa baǵyttalǵan 46 jańa shara ázirlegen. Basty baǵyttaryn negizge ala otyryp, maqsat qanshalyqty deńgeıde oryndalǵanyn taldap kóreıik.

Birinshi baǵyty – «Ónim óndirisin ulǵaıtý». Bul baǵyt tikeleı satyp alýdan áleýmettik-kásipkerlik korporasıalar men aýyl sharýashylyq ónimderin óndirý arasynda forvardtyq sharttar jasasýǵa kóship, turaqtandyrý qorlarynyń jumysyn qaıta formattaýdy kózdegen. İstiń nátıjesi sol – qańtar-qyrkúıek aılaryndaǵy aýyl sharýashylyǵy ónimderin óndirý 9,9%-ǵa azaıǵan. Bul 8 jyldaǵy eń nashar kórsetkish. Qatarynan on jyl boıy un baǵasy qymbattap keledi. Saýda jáne ıntegrasıa mınıstri Arman Shaqqalıev elimizde qant jáne un tapshylyǵy bolmaıtynyn aıtqan edi, biraq arzandaıdy dep eshkim ýáde bergen joq.

Ekinshi baǵyt – «Saqtaý, logıstıka jáne kólik» – bul kartop pen kókónisterdi saqtaý boıynsha ınvestısıalyq jobalardy iske asyrý. Ulttyq statısıka málimetinshe, elde mynadaı kókónis arzandady: kartop (-2,2%), sábiz (-2,1%), pıaz (-2%), qyryqqabat (-0,9%). Biraq bul qymbatshylyqtan keıin kelgen «jeńildikter» ekenin eskerý kerek. Jyldyq eseppen alǵanda jańa pisken kókónister 28%-ǵa qymbattap, baǵasy qaıta tústi.

Úshinshi baǵyt – taýarlardyń bólshek saýdasy. 2023 jylǵy qańtar-qazan aralyǵynda bólshek saýda kólemi 14 827,1 mlrd teńgeni qurady, bul ótken jylmen salystyrǵanda 6,9% artty. Alaıda, qazaqstandyq ónimderdiń sapasy qýantarlyq emes. Unymyzdy eksporttaıtyn jalǵyz el Aýǵanstan ónimimizdiń sapasy nasharlap ketkenin aıtypty. Buǵan deıin Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Tájikstan bizdiń unnan bas tartqan.

Tórtinshi baǵyt – baǵa belgileýdi baqylaý, monopolıaǵa qarsy jáne syrtqy saýdany retteý. Ekonomıs Maqsat Halyqtyń aıtýynsha, monopolıser astyrtyn kelisim  jasaıdy.

– Bul kóbine olıgopolıalyq naryqta bolady. Mysaly, úsh-tórt kompanıa ózara kelisip, taýar baǵasyn ósiredi. Baǵa belgileýdi baqylaý dep osyny aıtyp otyrsa kerek. Jumyrtqa men suıyq maıdyń baǵasyn ósirgeni sıaqty birqatar máseleler kezdesedi. Bul aıtylady, biraq jazalanyp jatqany joq. Durysy, anyqtaldy ma, birden jazalap, kórsetý qajet. Monopolıaǵa qarsy kúres solaı júrýi kerek. Keı monopolısik kompanıalar qalaýyna qaraı baǵany qoıa beredi. Al ónim baǵasy tym joǵarylap ketse, halyqqa qıyn. Syrtqy saýdada shetelge shyǵarylyp otyrǵan ónimniń kólemi ǵana emes, ımporttalǵan taýar da qadaǵalanýy tıis. Onyń baǵasy ósip ketken jaǵdaıda, ornyn almastyra alatyn ishki naryqtaǵy ónimge qoldaý jasaý kerek. Sonda ózimizde shyqqan taýardyń baǵasy qoljetimdi bolady jáne ınflásıa kezinde sol qunyn saqtap turady. Teńgeniń qunsyzdaný prosesi júrmeıdi.