Jaqynda ǵana Atyraý tórinde ótken Ulttyq quryltaıda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev qazaq tiline degen suranystyń jyl ótken saıyn artyp kele jatqanyn jáne de osy oraıda Raýan Kenjehanuly bastaǵan Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamynyń jumysy týraly erekshe atap ótip, qoǵamnyń «Qazaq tili» endaýment qoryn qurý týraly usynysyn qoldaǵanyn málimdegen edi. Almatydaǵy basqosý qazaq tili qoldanysynyń aıasyn keńeıtý jáne ulttyq baspasózdiń búgingi ahýalyna arnaldy.

Jıynǵa jýrnalıs, "Assyl Tas" qoǵamdyq qorynyń jetekshisi Raýan Oqas moderator boldy.  

«Qazirgi tańda qazaq tili, sonyń ishinde qazaq baspasóziniń  jaǵdaıy, bulyńǵyr sekildi bolyp kórinetin bolashaǵy bárimizdi, sonyń ishinde qazaqtyń uly retinde meni de tolǵandyrady. Bul másele Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamy úshin de ózekti. Keıingi kezde qazaqtildi gazet-jýrnaldardyń tırajy túsip, oqylymy azaıyp bara jatqany haq. Al baspasóz memlekettiń ıdeologıasyn tikeleı júrgizetin negizgi qural desek, búgin biz sizderdi ulttyq baspasózdiń jaı-kúıin keńinen talqylaýǵa shaqyramyz», - dedi «Qazaq tili» qoǵamynyń vıse-prezıdenti Dýlat Tástekeı jıyn basynda.

«Qazaq gazetteri» JSHS Bas dırektorynyń orynbasary - Almaty qalasy basylymdarynyń basshysy Dýman Anash basqosýda búgingi basylymdarǵa qatysty ózekti máselelerdi ortaǵa saldy. 

«Seriktestigimizge qarasty «Ana tili» ult basylymy osydan 34 jyl buryn jaryq kóre bastaǵan kezde «Qazaq tili» qoǵamynyń organy retinde qazaq tiliniń qoldanys aıasyn keńeıtý maqsatynda jumysyn bastaǵan edi. Áli kúnge deıin sol qalpynan tanbaı eńbek etip keledi», - degen Dýman Nurlanuly basylymnyń taralym máselesin de nazardan tys qaldyrmady.

Elimizdegi halyq sany az dıasporalardyń gazet tırajymen salystyrǵanda, 20 mıllıonnan astam halqy bar memleket úshin «Ana tili» gazetiniń búgingi taralym sany ult oqyrmandarynyń namysyna tıetin dúnıe bolý kerek degen oıdamyn. Prezıdentimiz Ulttyq quryltaıda «oqıtyn ult qalyptastyraıyq» degendi aıtty. Oqıtyn ult júıeli qalyptasýy úshin merzimdi basylymǵa jazylý úrdisin dástúrge aınaldyrý kerek. Mysaly, byltyr Almatyda Shandýn provınsıasynan kelgen medıakorporasıa ókilderin qabyldadyq. 100 mıllıonnanıp halqy bar adam kapıtaly kóp el.  Onyń da áseri bar shyǵar. Degenmen, Qytaı qazir joǵary tehnologıalardy kóptep shyǵaryp jatqanyn bilesizder. Soǵan qaramastan, olarda qaǵaz júzindegi merzimdi basylymdary kúndelikti 30  mıllıondaı tırajben shyǵady eken. Olar oqıtyn ult bolǵan soń, damyǵan qýatty memleketke aınalyp otyr. Buǵan deıin álemde ústemdik júrgizip kelgen eldermen ıyq tirestirip, olardy ózimen sanasýǵa májbúr etti. Biz de esemizdi jibermes úshin oqıtyn sanaly ultqa aınalýymyz kerek», - dedi.

Sondaı-aq, Dýman Nurlanuly balalar basylymdarynyń taralym máslesin da  tilge tıek etti. Elimizdegi 8 myńnan astam orta mekteptiń kitaphanalary eń quryǵanda bir danadan jazylǵannyń ózinde bul balalarǵa arnalǵan gazet-jýrnaldar úshin úlken qoldaý bolatynyn aıtyp ótti.

Sondaı-aq, jıynda sóz alǵan "Jas qazaq" gazetiniń bas redaktory Sraıyl Smaıyl qazaqtildi kontenttiń mazmundyq sapasyna totaldy.

«1913-1918 jyldar arasynda shyqqan «Qazaq» gazeti naǵyz klasıkalyq úlgidegi basylym bolǵan. Ony memleket qarjylandyrmaǵan, kózi ashyq qaltaly azamattardyń qarajatymen shyqqan. Negizgi mısıasy qazaq tili, aǵartýshylyq sıpattaǵy basylym bolǵan. Sol jyldardyń ózinde gazette halyqtyń qarjylaı saýatyna arnalǵan maqalalar shyǵyp turǵan. Máselen,  gazettegi bir maqalada mıkrokredıtti ýaq qaryz dep jazý arqyly termındi túsinikti maǵynada oqyrmanǵa jetkizip otyrǵan. Saýatty qazaq tilindegi kontent jasaý úshin bizge termınder sózdigi kerek. «Qazaq tili» qoǵamy men jýrnalıser birigip osyny qolǵa alsaq»», - dedi Sraıyl Smaıyl.

Qaz365.kz portalynyń bas redaktory Baýyrjan Karıpov jıynda merimdi basylym halyqtyń senimdi derekkózi retinde brend bolyp qalyptasýy kerek degen oıyn jetkizdi.

"Jeti jyldaı túrik aǵaıyndarmen birge «Qazaqstan–Zaman» gazetinde jumys istedim, sol kezde gazetke jazylý máselesi boıynsha tájirıbe jınaqtadyq. Bizde komersıalyq dırektor degen boldy, ol tek jarnamamen aınalysatyn edi. Sol kezde shyqqan «Qazaqstan–Zaman» jáne «Zaman» gazetterin túrik kásipkerleri tırajdan bólek jarnamamen qarjylandyryp turdy. Qazir Eýropada bir aıǵa gazetke jazylý 10000 teńge turady eken jáne oǵan kez kelgenniń qoly jete bermeıdi. Májbúrlep jazylý emes, gazetke degen arıstokratıalyq kózqaras qalyptasqan. Álemdik kez kelgen úlken gazetter jyldar boıy jabylmaı saqtalyp keledi. Ol brend bolyp tek gazet kúıinde ǵana emes, tabloıd retinde, ınternet portal, áleýmettik jeli retinde jan-jaqty damyp jatyr. Biz bir zertteý júrgizip kórdik. Bizde áleýmettik jelide daý bolyp jatca, tek gazette shyqqan úlken suhbat, materıal ǵana soǵan toqtam bola alady eken. Gazet sol rólinen ajyramaýy kerek», - dedi ol.

Dóńgelek ústel basyndaǵy talqylaýǵa qatysqan mamandar basylymdardyń memlekettik tenderge qarjylaı táýeldi ekenin, sondaı-aq, memlekettik tapsyrys, tender úlestirý máselesinde júıeliliktiń joqtyǵyn sóz etti.

«Byltyr jańadan 495 BAQ tirkelipti, onyń 132-si merzimdi baspasóz, 8 telearna, 3 radıo, 340 aqparat agenttigi. Basylymdar kóbeıgen saıyn onyń artynda kim tur eken dep qorqatyn boldym. Shyny kerek, qazir memlekettik tapsyrys kim kóringenge esh josparsyz, júıesiz berilip jatyr. Mysaly, keshe ǵana bir bas redaktor «bizge balalar ádebıeti boıynsha tapsyrys tústi» deıdi. Ol quqyq salasyndaǵy basylym bolǵandyqtan, ony eshbir bala oqymaıdy. Tapsyrysty qalaı bergen? Memlekettik tapsyrysqa bólingen qarjy da óte kóp, biraq ol qalaı jáne kimderge bólinip jatqany belgisiz. Osy másele bir júıege tússe eken»,- degen usynys aıtty jýrnalıs Erlik Kebekbaı.

Basqosý barysynda qazaq baspasózine qatysty kezek kúttirmeıtin basqa da ózekti máseleler ortaǵa salyndy. «Qazaq ádebıeti» gazetiniń ókili Erkin Jappasuly baspasózdegi saýattylyq mekteptegi oqýlyqtan bastalatynyn aıta kelip, gazet-jýrnal taralymynyń ósýine memleket yqpal etýi kerek dedi. «Túrkistan» gazetiniń burynǵy qyzmetkeri Tańsulý Aldabergenqyzy qazir baspasózde saýatty jaza alatyn kadrlardyń tapshylyǵy baıqalatynyn aıtyp ótti.

«Alatay Aqparat» medıaholdınginiń Bas dırektory Erjan Qalymbaıuly árbir balabaqshada basylymdarǵa arnalǵan burysh bolýy kerektigin aıta kelip, «gazet oqıtyn kún» degen sekildi is-sharalar ótkizilse degen nıetin bildirdi. Sondaı-aq, merzimi basylymdardan qosymsha qun salyǵyn alyp tastaý, sýbsıdıa berý jáne jeńildikter jasaý kerektigin de jetkizdi.

«Aq jelken» jýrnalynyń bas redaktory Eseı Jeńisuly qazirgi mektep baǵdarlamasynda  balalarǵa júktemeniń kóp ekenin aıta kelip, olardyń sabaqtan bólek kitap oqıtyn artyq ýaqyty qalmaıtynyn, «oqıtyn urpaq» qalyptastyrý barysynda osy máseleni eskersek degen nazyn bildirdi. Jazýshylar odaǵy Basqarma Tóraǵasynyń orynbasary Beıbit Sarybaı qoǵamdaǵy saýattylyq aınasy, til tazalyǵyn saqtaıtyn negizgi qural gazettiń ǵumyry jalǵasyn tabýy kerek degen pikirin ortaǵa saldy. Sondaı-aq, «Qamshy» portalyndaǵy áriptesimiz qazaq tilindegi termınderdi sıfrovızasıalaý máselesin kóterdi. Merzimdi basylymdarda jyldar boıy tabandy túrde eńbek etip kele jatqan jýrnalıser qaýymynyń jalaqy, qalamaqy máselesi de nazardan tys qalǵan joq.

Gaýhar Tústikbaeva,

"Qazaq gazetteri" saıty