ORAL. QazAqparat - Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyna baılanysty Batys Qazaqstan oblysynda mereıtoılyq sharalar uıymdastyrylyp, zertteý jumystary júrgizildi. Mundaı ıgilikti is aldaǵy ýaqytta da jalǵasatyn bolady. Bul týraly oblys ákiminiń orynbasary Baqtıar Mákenniń tóraǵalyǵymen ótken óńir tarıhyn zerdeleý ulttyq máseleleri jónindegi úılestirý keńesiniń otyrysynda aıtyldy.
Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyna oraı Bókeı ordasy aýdany Han ordasy aýylynda 25-26 tamyzda respýblıkalyq deńgeıde shara, aqyndar aıtysy ótkizilse, «Altyn hanshaıym» kórmesi, «Altyn shejire» teatrlandyrylǵan qoıylymdary da el nazaryn aýdardy.
BQO tarıh jáne arheologıa ortalyǵynyń dırektory, tarıh ǵylymdarynyń doktory, profesor Murat Sydyqov mereıli jyl aıasynda túrli ekspedısıalar, ǵylymı konferensıalar uıymdastyrylǵanyn jetkizdi. Han ordasynda ótkizilgen halyqaralyq ǵylymı-tájirıbelik konferensıada B.Aznabaev, V.Vıktorın, I.Erofeeva, Sh.Amanjolova syndy reseılik jáne qazaqstandyq ǵalymdar el tarıhyna qatysty tyń derekter keltirdi. Mysaly, Irına Erofeevanyń Alash hannyń eshqandaı mıf emes, naqty tarıhı tulǵa ekendigi týraly pikiri alǵash ret aıtyldy. Sol sekildi «Astanadan astanaǵa» atty ekspedısıa kezinde Orynbor qalasyndaǵy ǵylymı konferensıada Qazaq handyǵyna qatysty tarıh jáne mádenıet eskertkishterin reseılik ǵalymdarmen birlesip zertteýdiń mańyzy zor ekendigi atap ótildi.
Sońǵy jyldary Jaıyq, Jalpaqtal, Saryózen dep atalǵan kóne qalashyqtardyń ashylýy qazirgi Oral qalasynyń tamyry tereńde ekendigin, Hİİİ ǵasyrǵa jatatyndyǵyn kórsetedi. Iaǵnı onyń irgetasy qalanǵanyna, burynǵy aıtylyp júrgenindeı, 400 emes, 700 jyl tolyp otyr.
Qazirgi tańda Jaıyq qalashyǵy men Qyryqoba keshenin Qazaqstannyń biregeı tarıhı-mádenı eskertkishteri esebinde IýNESKO álemdik muralary tizimine engizý máselesi qoıylýda. Qujattar IýNESKO-nyń Parıjdegi shtab-páterine jiberildi.
Kúni búgin óńirdegi barlyq ǵylymı zertteýlerdi bir arnaǵa toǵystyrý qajettiligi týyndap otyr. Ol úshin ortaq baǵdarlama jáne mektepter men JOO-lar úshin biryńǵaı tarıhı tujyrymdama jasaý qajet. Sondaı-aq kóne qundy eskertkishterdiń joıylyp ketýine jol bermeı, olardy zerttep, ǵylymı aınalymǵa qosý kún tártibinen túspeıdi. Ókinishke qaraı, qorǵan-obalardy qıratý, tarıhı ǵımarattar men qulpytastardy súrip tastaý derekteri, «qara» arheologıanyń «izderi» áli jalǵasyp keledi.
BQO tarıhı-mádenı muralardy qorǵaý jónindegi memlekettik ınspeksıasynyń basshysy Talǵat Júsipqalıevtiń aıtýynsha, qazirgi kezde oblysta memleket qorǵaýynda 2156 tarıh jáne mádenıet eskertkishi bolsa, sonyń 173-i - sáýlet, 1966-sy - arheologıa eskertkishteri. Óńirde barlyq dáýirge jatatyn kóne eskertkishter barshylyq. Aıtalyq, Eshkitaýdaǵy turaq-sheberhananyń jasy 70 myń jyldan asady. Terekti aýdanyndaǵy Tanas mezolıttik turaǵynan biregeı kremnıı qarýlary tabylsa, Shyńǵyrlaý aýdanynda Lýben neolıt turaǵy saqtalǵan. Tasqala aýdanyndaǵy Baýyrjan-Aıaq turaǵy qola dáýirge jatsa, Qyryqoba-1, Qyryqoba-2 keshenderi sarmat, Jaıyq qalashyǵy Altyn orda kezeńinen habar beredi.
«Jaıyq Pres» JSHS bas dırektory Jantas Safýllın XVIII-XX ǵasyrdaǵy arab jazýly qulpytastardy qorǵaý, keshendi zertteý máselesin kóterdi. Sońǵy kezde tabylǵan Dáýqara, Taılaq, Naýsha, Jetpis batyrlardyń jáne Esim, Jantóre handardyń qulpytastary olardyń qaı ýaqytta jerlengenin aıqyndaýǵa múmkindik berdi. Sonymen qatar arab qarpimen jazylǵan qulpytas mátinderin oqyp, zertteýdiń nátıjesinde olardyń keıbireýi buǵan deıin basqa adamnyń atyna telinip, burmalanyp kelgendigi de anyqtalýda. Taǵy bir másele, ashyq aspan astynda jatqan qulpytastardyń kún ótken saıyn búlinip, oqylýy qıyndap bara jatqany alańdaýshylyq týǵyzady. Sondyqtan muny keshendi zertteýdi tezdetip qolǵa almasa, erteń kesh bolýy ábden yqtımal.
Jıyn sońynda ardagerler men tarıhshylarǵa, túrli sala ókilderine Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyna arnalǵan merekelik medaldar tabys etildi.
Derekkóz: Qazaqparat
