«Uly otan soǵysy» dedik, «Jeńis kúni» dedik... Talaǵymyz aıyrylǵansha toı toılap, dúbirletip parad ótkizdik. Búkil baspasóz tańdaıy kepkenshe taqyldady. Osynyń bári aınalyp kelgende orys pen oryssúıgish otandastarymyzdyń kóńilin tabý, tipti, Reseıdiń yǵyna jyǵylý ekeni aıdan anyq. Iá, mundaı naýqannan qazaqtyń qazynasy taýsylyp, upaıy kemip qalady dep otyrǵanymyz joq. Onyń ústine jazyqsyz jan alysyp, jan berisip, Sovet odaǵy úshin qurban bolǵan ata-apalarymyzdyń arýaǵyn da umytpaǵanymyz jón... Degenmen dúbirli merekeniń berekesin qashyryp, «búlikshil» betperdelerin ashqan «arandatýshylardyń» kóbeıgenin nesine jasyramyz? Qyzyl týdy jelbiretip, sábettiń ánuranyn shyrqaǵan «shubar jylandar» dál bıylǵydaı kóp bolmaǵan. Kórgilikti ishten shyqqan iritkilerden kóretinimizdi ańǵartqan mundaı bassyzdyqqa ár qazaq kóz jumbaýy tıis. Tereń oılanýy mindet.
Orys - Qudaı qosqan kórshimiz. Jer anamyzdyń jeti myń kılometr etegine jaıǵasqan Altyn ordanyń jurnaq jurty. 250 jylǵa jýyq Batý hannyń bıligine bas urǵan Rýs knázdyqtarynyń búgingi jalǵasy. Abylaı hannan keıingi arpalys kezeńnen sanasaq tarlan tarıh bizdi de, Altyn Ordanyń tuǵyr memleketi Qazaq elin de 250 jyl boıy burynǵy Bodan eldiń bodanynda ustapty. Endi qarasaq esesi ketken eki eldiń esebi túgendelgen sıaqty. Mine, Táýelsiz Qazaqstan atanyp, BUU-nyń quramynda derbes el retinde eńse kótergenimizge 30 jyldan asty. XX ǵasyrda qarý asynǵan kazakty, oraq-balǵa kótergen orysty, aıdalyp kelgen, aryp-ashyp jetken san myń kelimsekti qushaǵyna syıdyrǵan Alash jurty bul kúnde eriksiz «kóp ultty» memleketke aınaldy. Bóten bolyp kelip, bótegesi tolǵan soń alǵys aıtqandary da, Sábet odaǵyn ańsap, egemendikke qarǵys aıtqandary da ortamyzda júr. Assambleıasyn ashyp, meımanasy tasyp, Parlamentten oryn, til bıliginiń tórin alyp otyrǵandar da solar...
«Kórshi aqysy – Táńir aqysy». Bul - Alash balasynyń Ata zańyndaı ustanymy. Aq kóńil, adal nıet, taza peıil, sheksiz tózimdilik týraly sóz qozǵaǵanda qazaqta eshkimniń qaqysy qalmaǵan shyǵar deımiz. Ata-apalarymyz «orys kele jatyr» dese qatty qorqatynbyz dep bala kúndegi estelikterin aıtatyn. Árıne, ómiri kórmegen kózi kók, shashy sary, bóten jaratylystyń bireýi jábireıil, bireýi jádigóı, bireýi jalańash-jarty, músápir bop kep tursa kim qoryqpaıdy? Sonyń bárin baýyryna basyp, etek-jeńin jınap, el qylǵan ózimiz emes pe edik?! Al búgin she? «Úırengen jaý atysqanǵa jaqsy» degendeı kózimiz úırenip, úıimiz tam kórshi, memleketimiz odaqtas bolsaq ta, atymyz egemen, zatymyz bodan haldemiz. Qutty qonysymyzdan nanyn taýyp, janyn saqtaǵan kirmelerdiń urpaǵy bul kúnde úsh mıllıonǵa jetip, memleketimizdiń tolyqqandy azamaty retinde barlyq jaqsylyqtan ıgiliktenip otyr. Tipti, olardyń basynan qus ushyrmaı, alaqanymyzǵa salyp kelemiz. Al Reseı elindegi óz jerinde otyrǵan mıllıondaǵan qazaq tilinen, dininen, dilinen aıyrylyp, jetim balanyń kúıin keship júrgeni eshkimge jasyryn emes.
Bıyl «Jeńis kúni» elimizdegi biraz túıtkildiń betin ashty. Syryn bildirmeı júrgen «Syzdaýyqtardyń», jaý izdep shıryǵyp júrgen «Shıqandardyń» kim ekenin kórsetti. Qıt etse qazaqty jazalaıtyn, «toleranttyq kerek» dep temir torǵa qamaǵysh kúshtik qurylymdar lám-mım dep jaq ashqan joq. Iá, sanymyz kóbeıse biraz máseleniń ózdiginen sheshim tabary sózsiz. Biraq sheshim tappaıtyn bir másele bar – ol osy eldegi jat nıet, jaýyz peıil kelimsekterdiń, qazaqtyń óz ishinen shyqqan máńgúrtterdiń eshqashan tıtýldy ultty syılamaıtyn, táýelsizdikti tárk etkisi keletin pasyq pıǵyly. Bul pıǵyl – Memleket qurýshy ult qansha kishipeıil, qansha meıirban, qansha tózimdi bolsa da, kez kelgen ýaqytta qos búıirden pyshaq urýǵa daıyn búlikshil pıǵyl. Qazaq qansha kúresse de olardyń kúsheıýine, kóbeıýýine óz bıligimiz erik berip otyr.
Ras. Reseı iri memleket. Odaqtas kórshi. Ulanǵaıyr shekaramyz ushtasyp jatyr. Eldiń ishinde de «qashan kelip qazaqty taptaıdy» dep eleńdep otyrǵandar kóp. Mundaıda eń aldymen Egemendigin oılaıtyn qazaqtyń sanasyna salmaq túsedi. Ol salmaq basymyzdy ıdirip te, oq pen otqa kúıdirip te júr. Biraq onyń da shegi bar. Ýkraına óz tilin qorǵaǵannan soǵysqa tap bolǵan joq, qansha túsindirse de qasarysqan ishki jaýdyń syrtqy jaýmen qol ustasqanynan qorlyq kórip otyr.
Bar bilgeni qazaqtyń baılyǵyn qalaı satý men týys-týǵanyn, jaqyn-juraǵatyn qalaı baıytýdy oılaǵan qazaq bıligi dál qazirgi ýaqytta aýyzyn býǵan ógizdeı tórt aıaqtap jatyr. Tym qurysa tuıaq serpýge qareket joq. Shyn máninde Reseıdiń qazirgi iriligi túgel túrkiniń arqasynda turǵanyn qaperimizden shyǵarmaıyq. Orys elin qurap jatqan on san túrik jurty bir serpilse, álemdik alpaýyt áp-sátte birneshe bólikke bólineri sózsiz. Al óz ishimizdegi qara nıettiler qalyń qazaq bir yshqynsa tarynyń qaýyzyna syıyp keteri taǵy shyndyq. Endeshe syılasqannyń da, bas ıgenniń de shet shekarasyn bileıik.
Keshegi alaýlatyp, jalaýlatyp júrgen «arandatýshylarǵa» zańmen tyıym salynsyn. Qazaqtyń jerinde qyzyl qyrǵyn salǵan Stalınniń qyzyl týyn kóterip, memleket qurýshy ulttyń ar-namysymen oınaý - naǵyz búlikshildik. Mundaı separatıstik, úı ishinen úı tikken qara nıetter qatań jazalanýǵa tıis! Al Reseıge jaltaqtap, qazaqty jyǵyp berse, tiline tusaý salsa, ádil áreketine tosqaýyl qoısa bıliktiń ózin «arandatýshy» demeske amalymyz joq!
Qazaq - syılasqannyń quly! Ulan-baıtaq dalamyz, kól-dárıa kóńilimiz bárine jetedi. Tek shańyraqqa qarap, tilimizdi syılap, Alashtyń ar-namysyn taptamasa bolǵany! «Janym arymnyń sadaǵasy» deıtin bizdiń el tutas túrkiniń atajurty, Altyn Ordanyń tuǵyr memleketi ekenin eshkim esten shyǵarmasyn! Qazaqstanǵa qarý kezense qara orman Túrki jurty qarap jatpaıtynyn qas dushpannyń da bilgeni jón.
Bilál Qýanysh, «Qamshy» aqparat agenttiginiń jetekshisi
