Ulttyq valútamyz teńge sońǵy eki jylda birneshe ret qoldan qunsyzdandyrylyp, el ishi ala taıdaı búlinýde. Teńge baǵamynyń tómendeýin ekonomıkalyq daǵdarys pen munaı baǵasynyń quldyraýymen baılanystyrǵan Úkimet pen Ulttyq bank valúta naryǵyn retteýge aralasýdan bas tartyp, ótken aıda teńgeni «erkin aınalymǵa» jiberdi. Halyqtyń teńgege degen senimi joǵalyp, kún saıyn tól valútanyń keleshegine degen úmit shoǵy sónip bara jatqandaı. Túrli pikir ustanatyn ekonomıser men sarapshylar da bul máselede «erkin» pikir bildirýde. Teńge aınalasyndaǵy kúrdeli ahýaldy paıdalanyp, Reseı, Belorýsıa, Qazaqstan, Armenıa, Qyrǵyzstan múshe bolyp otyrǵan Eýrazıa ekonomıkalyq odaǵy elderi ortaq valútaǵa kóshedi degen sýyq habar da ár jerden qylań berýde. Ótken jumada Qazaqstan kásipkerleriniń táýelsiz qaýymdastyǵynyń prezıdenti Talǵat Aqýov myrza «Vremıa» gazetine bergen «Daesh strane rýblá!» suhbatynda qazirgi qalyptasqan qarjylyq, ekonomıkalyq jaǵdaıǵa baılanysty Eýrazıalyq odaq elderi ortaq rúbldi ortaq valúta retinde qoldanýdy usyndy. T. Aqýov myrza atyshýly suhbatynda rúblge kóshýdiń «tıimdi tustaryn» jan-jaqty taldap bergen. Qoǵamda kásipkerler qaýymdastyǵy basshysynyń bul pikiri narazylyq týǵyzyp, synǵa ushyraýda. Qoldap pikir bildirip jatqandar da az emes. Qalaı bolǵanda da búgingi qarjy naryǵyndaǵy qıyndyqtar ortaq valúta ıdeıasyn nasıhattaýshylar úshin qolaıly jaǵdaı bolyp otyr. Osy ahýaldy paıdalanyp, keıbir syrtqy kúshter el ishinde qyzý nasıhat jumysyn júrgizýi de múmkin. Sol úshin qazaq memlekettiligine beı-jaı qaramaıtyn el aǵalary mundaı egemendikke qaýip tóndiretin bastamalarǵa der kezinde tosqaýyl qoıýy kerek.
Búgin Qazaqstan Ulttyq bankiniń tuńǵysh tóraǵasy, tanymal qarjyger Ǵalym Baınazarov 365info medıa-portalyna valúta naryǵynda qalyptasyp otyrǵan ahýal týraly suhbat berdi. Elimizdiń alǵashqy Bas bankıriniń sol suhbatyn nazarlaryńyzǵa usynamyz.
Ǵalym Baınazaruly, el ishinde teńgeden bas tartyp, rúblge kóshý kerek degen pikir aıtylýda. Ulttyq valútadan bas tartý el táýelsizdigi úshin ólimmen teń dep oılamaısyz ba?
Árıne, qandaı jaǵdaı bolmasyn ulttyq valútadan bas tartýǵa bolmaıdy. Daǵdarys – ýaqytsha qubylys. Bir sózben aıtqanda, búgin bar, erteń joq qıyndyqtar. Biz birneshe daǵdarysty bastan keshkenbiz. Búgin qınalsaq, bir, eki jyldan soń jaǵdaı ońalady. Qıyndyqtar tarıh qoınaýyna ketedi. Biz bir kúndik jaǵdaılarmen ómir súrmeýimiz kerek.
Ulttyq valúta alǵash engizilgende teńge osynsha qunsyzdanady dep oıladyńyz ba?
Ondaı kúdik boldy. Sebebi, kez kelgen valútanyń qaýqary eń aldymen ekonomıka jaǵdaıyna baılanysty.biz teńgeni alǵash engizgen kezde jaǵdaı múldem basqasha edi. Biraq, ol kezde ekonomıkalyq qurylym da basqasha edi. Tipti, ol kezdegi jaǵdaıymyz áldeqaıda jaqsy edi degen bolar em. Ol kezde ekonomıkanyń keıbir salalary «tiri» edi, qazirgideı tek munaıǵa táýeldilik bolmady. Sondyqtan, Úkimet eń aldymen búgingi ekonomıkalyq qurylymdy ońaltý jaıyn oılaýy kerek.
Munaıǵa táýeldi emes elderdiń ekonomıkasy qalaı damýda? Qytaı, Úndistan, tipti AQSH pen Eýropa elderin alaıyq. Daǵdarys álem boıynsha júrip jatyr. Biraq, álgi elderge shıkizat baǵasy qatty áser etip otyrǵan joq. Arzan munaı olarǵa qaıta jańa múmkindikter berýde.
Iaǵnı, shıkizat eksporttamaıtyn damyǵan elder arzan shıkizat esebinen baıı túsýde deısiz be?
Durys aıtasyz. Barlyq máselede teńgerim bolýy kerek. Naryq álemi osylaı qurylǵan.
Siz kezinde Ulttyq bankti basqardyńyz. Bas banktiń búgingi basshylyǵynyń qyzmetine qandaı baǵa berer edińiz? Teńge baǵamynyń quldyraýyn Ulttyq bank basshylarynyń kásibı deńgeıimen baılanystyrýǵa bola ma? Ulttyq bank tarıhyndaǵy eń jas basshy týraly qandaı pikirdesiz?
Kásibı biliktilik te, tájirıbe de, salıqaly jas ta kerek. Bul salada buryn qyzmet atqarmaǵan bala-shaǵany Ulttyq bank tóraǵasy etip taǵaıyndaýǵa bolmaıdy. Qudaıǵa shúkir, Aqyshev myrza bul júıede birshama tájirıbesi bar maman. Biraq, bul nazarǵa ilinýi tıis talaptardyń bireýi ǵana. Qazirgi ahýal óte kúrdeli, al, Ulttyq banktiń jas basshysy úshin tipti qıyn bolyp otyr. Óıtkeni, teńge erkin aınalymǵa jiberildi. Ol degenińiz ulttyq valútanyń bıligi Bas banktiń emes, ekonomıkanyń qolynda degendi bildiredi.
Sonda teńgeniń endigi taǵdyry Ulttyq bank basshysynyń biliktiligine emes, Úkimet jumysyna baılanysty bolmaq pa?
Erkin aınalymǵa jiberilgen soń teńge baǵamy Ulttyq banktiń qadaǵalaý quzyretinen tys qalyp otyr. Aqyshevtiń óz mindeti bar, árıne. Ol valúta naryǵynda «aýa raıyn» jasap otyrǵandarǵa qaraýy kerek. Munaı baǵasynan basqa teńge baǵamyna áser etetin spekýlánttardyń jumysy bar. Ulttyq bank spekýlánttardy anyqtap, solardy jaýapqa tartýy kerek.
Sonda, bizdiń bırjada spekýlánttar bar dep oılaısyz ba?
Tek qazaqstandyq emes, kez kelgen qor naryǵynda, tipti, álemdik naryqta spekýlánttyq áreketter bolady. Sebebi, bul naryqta naqty ekonomıkaǵa qatysy joq spekýlátıvti aqsha aınalymy bar. Onyń kólemi naqty ekonomıkadaǵy aqshadan áldeqaıda kóp. Osy erkin aqshalar valúta baǵamyn, munaı baǵasyn qalyptastyryp otyr. Búkil álem búginde osy qubylyspen kúresýde. Mysaly, Fransıada spekýlánttar jaǵymsyz beınedegi alaıaqtar emes, arnaıy maman sanalady. Naryqtyq ekonomıkanyń bet-beınesi osyndaı bolyp otyr. Biz osyǵan saı áreket qylýymyz kerek. Naryq zańyna tań qalyp otyrý, qol qýsyryp qalý jón emes. Sondyqtan, Ulttyq bank óz ustanymyn bildirýi kerek. Ásirese, valúta naryǵyndaǵy saýdadan túsken qarajat qaıda ketýde? Shekara asyp jatqan joq pa? Bul másele iri eksporttyq kompanıalarǵa qatysty.
Al, eger Ulttyq bank mundaı jaǵdaılarmen kúrespese ony qalaı baǵalaımyz?
Munyń birneshe sebepteri bar. Bul eń aldymen Bas bankırdiń bastamashyldyǵyna, erik-jigerine baılanysty. Sondaı-aq, basqa da mindettemeler bolýy múmkin. Tipti, zańnamalardyń kemshiligi, Ulttyq bank qyzmetiniń táýelsizdigi syndy máseleler de bolýy múmkin. Men Aqyshev óz mindetterin atqara almaı otyr demes edim. Osy jyldy aıaqtap keler jyly naqty josparmen áreket qylady dep senemin.
Suhbatyńyzyǵa rahmet!
