قازاقتا «ادامدى ءىستى قالاي بaستاعانىنا قاراپ ەمەس، قالاي اياقتاعانىنا قاراپ باعالا» دەگەن ءسوز بار. جۇرگەن جەرىندە جالاۋلاتپاي، جەر-جاھانعا جاريا قىلماي-اق شارۋا تىندىرىپ جۇرەتىن ادامدار بولادى. مەيلى مەملەكەتتىك قىزمەتتە، مەيلى قوعامدىق جۇمىستا، جوق بيزنەستە بولسىن ونداي ادامداردىڭ وزگەلەردەن قاشان دا شوقتىعى بيىك تۇرادى. قازاق بيلىگىندەگى تاجىريبەلى شەنەۋنىكتەردىڭ ىشىنەن سونداي ىسكەر ازامات دەپ ۇيالماي كورسەتەتىن تۇلعالاردىڭ ءبىرى – دانيال احمەتوۆ.

ءار جىلدارى ءتۇرلى سالانىڭ تىزگىنىن ۇستاعان دانيالدىڭ مەملەكەتشىل تۇلعا رەتىندەگى قىرلارى پاۆلودار وبلىسىنداعى قىزمەتى كەزىندە شىنايى كورىنىس تاپتى. ونىڭ وزىندە بۇگىندە سانگە اينالعان «پيار-كامپانيالاردىڭ» ناتيجەسىندە ەمەس، ناقتى جۇمىستارى مەن ىلكىمدى ىستەرىنىڭ ارقاسىندا قۇرمەتكە بولەندى. وبلىس تۇرعىندارى احمەتوۆتىڭ باسشىلىق ەتكەن جىلدارىن ءالى كۇنگە ساعىنىشپەن ەسكە الادى.

بۇگىندە بيلىك تىزگىنىن ۇستاعانداردىڭ كوپ ارالاسۋدى ءجون كورمەيتىن، رەتى كەلسە اينالىپ وتۋگە تىرىساتىن ءبىر ماسەلە بار. ول – ۇلت ماسەلەسى. ءتىل مەن ءدىننىڭ جايىن ايتۋ، قازاق رۋحانياتىنا اراشا ءتۇسۋ – كەز كەلگەن شەنەۋنىك بىلەك سىبانىپ كىرىسەتىن جۇمىس ەمەس. ابايلاماسا ارام پيعىلدىلار ارانداتۋى دا مۇمكىن. مىنە، بيلىك ەليتاسى ءۇشىن «قاتەرلى» سانالاتىن وسى ىستە احمەتوۆتىڭ اۋىز تولتىرىپ ايتاتىن ىستەرى كوپ ەكەن.

تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى سولتۇستىك وڭىردەگى ساياسي احۋال، ەتنيكالىق جاعداي كۇردەلى بولعانى ەشكىمگە جاسىرىن ەمەس. ورىسى باسىم ولكەلەردەگى ساياسي-ەكونوميكالىق جاعدايعا الاڭداعان جۇرتشىلىق كوپ ەدى. وسى تۇستاردا سولتۇستىككە ءىسى مىعىم، ءجۇرىسى تىڭ باسشىلار كەرەك بولدى. دانيال احمەتوۆ پاۆلودارداعى ءىرى اۋداننىڭ ءبىرى ەكىباستۇزدا اكىمى بولىپ تۇرعان كەزىندە ەڭ الدىمەن اۋداننىڭ قازاقىلانۋىنا باسا ءمان بەرىپ، تاۋەلسىزدىك كەزىندەگى تۇڭعىش مەكتەپتىڭ ىرگەتاسىن قالاپ، ءوز بالاسىن سول مەكتەپتە وقىتقانىن بىرەۋ بىلەر، بىرەۋ بىلمەس. مۇنداي باتىل قادامعا بارۋ ول شاق ءۇشىن ايرىقشا ەرلىك سانالعانىن مويىنداۋعا ءتيىسپىز.

بۇل يگى ىستەر احمەتوۆتىڭ پاۆلودار وبلىسىنىڭ تىزگىنىن ۇستاعان كەزدە دە جاراسىمدى جالعاسىن تاپتى. وبلىس ورتالىعىنىڭ قازاقىلانۋىنا، كوشە، ەلدى مەكەن اتتارىن وزگەرتۋ، قازاق مەكتەپتەرى مەن بالاباقشالارىن اشۋ، بالاسىن وزگەلەرگە ۇلگى بولسىن دەپ قازاق مەكتەبىنە بەرگەنى، قازاق تەاترىنا قامقورلىق جاساۋ سىندى دانيالدىڭ ىلكىمدى ىستەرىن ءوڭىر جۇرتشىلىعى ءالى كۇنگە ايتىپ ءجۇر.

90-جىلداردىڭ باسىندا ەلىمىزگە دۇنيەنىڭ ءتورت تاراپىنان قازاق كوشى اعىلعانى بەلگىلى. اسىرەسە، موڭعوليا، جۇڭگو، وزبەكستاننان اتامەكەنگە ورالعان قازاقتاردا ەسەپ بولمادى. ەلباسىنىڭ وسى ۇلى باستاماسىن ۋاقىتىندا ءىلىپ اكەتۋ، اتامەكەنگە ورالعان اعايىندى لايىقتى كۇتىپ الۋ اكىملەرگە ارتىلعان ۇلكەن سىن ەدى. مىنە، بۇل ىستە دە احمەتوۆ ازاماتتىق تانىتتى. موڭعوليادان كەلگەن قازاقتاردى ارنايى كولىك بولگىزىپ، پاۆلودار وبلىسىنىڭ اۋدان، اۋىلدارىنا ورنالاستىردى. 1992 جىلى قاقاعان قىستا موڭعوليا قازاقتارىن دانيال احمەتوۆتىڭ تىكەلەي تاپسىرماسىمەن ماشينا جىبەرىپ، ەكىباستۇزعا كوشىرىپ اكەلگەن. ولار ولەڭتى، سارىقامىس، بايەت سەكىلدى بىرنەشە اۋىلعا قونىستانىپ، بارلىق شارت-جاعدايعا يە بولعانىن، بالالارى وقىپ، وزدەرى تۇراقتى جۇمىسپەن قامتىلعانىن وسى كۇنگە دەيىن ايرىقشا ىلتيپاتپەن ايتىپ ءجۇر. سول كوشتى ءوزى قارسى الىپ، ءاربىر وتباسىعا ەرۋلىك ۇلەستىرىپ، قازاقى جول-جوسىنمەن جۇمىس ىستەگەنىن سول ۋاقىتتا كوشىپ كەلگەن ءاربىر قازاق ايتادى. بۇل قانداستاردى سول اۋداندارداعى جەرگىلىكتى جۇرت «احمەتوۆتىڭ ورالماندارى» دەپ اتايتىن كورىنەدى.

بۇدان بولەك، وزبەكستاننان دا ارنايى كوش الدىرىپ، پاۆلودارعا ورنالاستىرعانى جانە بار.

احمەتوۆ سول كەزدەرى سىرتتان كەلگەن اعايىنداردى ەلدى مەكەندەرگە ورنالاستىرۋمەن عانا شەكتەلىپ قالمادى. ولاردىڭ جۇمىسقا تورنالاسۋى، باسپانالى بولۋى، جالپى ايتقاندا قوعامعا سىڭىسۋىنە، جاڭا ورتادا جۇدەپ-جاداماۋىنا، قينالماۋىنا بارىنشا جاعداي جاساعان. وسى جەردە ەل اۋزىندا جۇرگەن مىنا ءبىر اڭگىمە ويعا ورالادى. پاۆلودارعا موڭعوليادان ءبىر وتباسى كوشىپ كەلەدى. كەلە ساپ وبلىس ورتالىعىنان جۇمىس قاراپ، ءىرى ءبىر بيزنەسمەننىڭ كاسىپورنىنا قىزمەتكە تۇرادى. ءبىراق، كاسىپورىن باسشىسى ورىس ۇلتىنىڭ وكىلى ەكەن. الگى ورالماندى ءتىل بىلمەيسىڭ دەپ وتىرسا، وپاق، تۇرسا سوپاق ەتەدى ەكەن. اقىرى جۇمىستان شىعارىپ تىنىش تابادى. بۇل اڭگىمە وبلىس باسشىسى دانيال احمەتوۆكە جەتەدى. كۇنى ءتۇسىپ الدىنا كەلگەن الگى كاسىپكەرگە احمەتوۆ تە ورايىن تاۋىپ مىندەت ارتادى. «ەكى كۇن ىشىندە قازاقشا ۇيرەنىپ كەلسەڭ، بار شارۋاڭا كومەك جاسايمىن» دەيدى. بۇنىڭ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن، از ۋاقىتتا ءتىل ۇيرەنۋ قولىنان كەلمەيتىنىن ايتىپ، كاسىپكەر شىج-بىج بولادى. سوندا الگى ورالمان قازاقتىڭ وقيعاسىن ەسىنە سالىپ، ونى جۇمىسىنا قايتا العىزادى. بۇل جاعداي ءوز ەلىنە كەلىپ، وگەيدىڭ كۇنىن كەشكەن تالاي قازاققا دەمەۋ بولادى. وبلىستا مەكەمە باسشىلارىنىڭ ورىسشا بىلمەيتىن قازاقتاردى سىرتقا قاعۋى ساپ تىيىلادى.

قازاقشىل شەنەۋنىك بۇگىندە شىعىس قازاقستاننىڭ تىزگىنىن ۇستاپ وتىر. وندا دا احمەتوۆتىڭ اۋىز تولتىرىپ ايتارلىق باستامالارعا مۇرىندىق بولىپ جۇرگەنىن كورىپ ءجۇرمىز. وبلىستا حالىق تۇرمىسىنا وڭ ىقپال ەتەتىن شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك قارقىندى دامۋدا. نەگىزىنەن «قازسينك»، «قازاقمىس» سىندى ءىرى كومپانيالاردا ەڭبەك ەتەتىن حالىقتىڭ الەۋمەتتىك احۋالى دا اكىمنىڭ قىراعى نازارىندا. جەر-جەرلەردە كورىنىس بەرىپ جاتقان جۇمىستان قىسقارتۋ، جالاقىنى قيۋ سىندى «داعدارىستىق شارالار» بۇل وڭىردە قولدانىلمادى. جۇمىستان قىسقارۋتۋ، ءوندىرىس ورىندارىن جابۋ دەگەننىڭ بۇل ءوڭىر ىرگەسىن اۋلاق سالدى. ءبىراق، بۇل جۇمىستار احمەتوۆتىڭ الدەبىر ارىپتەستەرىنىڭ ادەتىمەن اقپارات قۇرالدارىندا ءجون-جوسىقسىز جازىلىپ، رەتتى-رەتسىز جارنامالانىپ جاتقان جوق. وعان اكىمنىڭ ءوزى دە قىزىقپايدى. ويتكەنى، دانيال احمەتوۆ ءسوزدىڭ، پياردىڭ شەنەۋنىگى ەمەس، ناعىز ءىستىڭ ادامى.

جومارت ابدوللا ۇلى