ادام – ادام بولعالى اتا تاريحتى زەرتتەپ-زەردەلەۋمەن كەلە جاتقان ماڭعىستاۋلىق سوپىلىق ءىلىمنىڭ (ەل اراسىندا تاريحات جولى، ار ءىلىمى، جان ءىلىمى، حال ءىلىمى، حاق ءىلىمى دەپ تە اتالا بەرەدى) تۇجىرىمى: اللا حاق، ول ءبارىن جاراتۋشى دا، جويۋشى دا. كۇن مەن ءتۇن، قاراڭعى مەن جارىق، اسپان مەن جەر، كۇن مەن اي، قۇرىلىق پەن سۋ، ايەل مەن ەركەك، ءومىر مەن ءولىم، جاقسىلىق پەن جاماندىق، دوستىق پەن قاستىق، مەيىرىمدىلىك پەن مەيىرىمسىزدىك، بوستاندىق پەن تار قاپاس، جاننىڭ راحاتى مەن ازابى، وبال مەن ساۋاپ، پەرىشتە مەن شايتان، ۇجماق پەن دوزاق، سوقىر مەن كورۋشى، اقيقات پەن وتىرىك، ءتىپتى ءبارى-بارىن قوس-قوستان جاراتقان. ءبىر-بىرىنسىز ەكىنشىسىنىڭ بارىن-جوعىندا، قادىر-قاسيەتىندە اجىراتا المايسىڭ. ادامنىڭ قولىنان جاراتۋ مەن جويۋ دا قاتار كەلەدى. شىعىس عالىمدارى ادامدى اللانىڭ جەرگە جىبەرگەن ورىنباسارى دەپ اتايدى.
«ءارى سەندەردىڭ ەسكە الۋلارىڭ (گيبراتتانۋلارىڭ) ءۇشىن ءبىز ءاربىر نارسەنى جۇبىمەن جاراتتىق» (قۇران كارىم. ءاز-زاريات سۇرەسى. 49 ايات). ءتاپسىر: الەمدىك عىلىم بۇل اياتتىڭ اقيقاتىنا ەندى عانا كوز جەتكىزدى. ءتىرى جاراتىلىستار تۇگىل، حيميالىق ەلەمەنتتىڭ وتە ۇساق بولشەگى – اتومنىڭ ءوزى قاراما-قارسى وڭ زاريادتى يادرو مەن تەرىس زاريادتى ەلەكترونداردان تۇرادى.
ادام مەن وزگە تىرشىلىك (جان-جانۋارلار) يەلەرىنىڭ ايىرماسى ادامنىڭ ساناسى بولۋىندا. سانا ءبارىن بيلەيدى. ەڭ جوعارعى سانانىڭ يەسى ءبىر اللا. سوندىقتان دا، اللا جەردەگى ءوزىنىڭ ورىنباسارى ادامعا ءوز ساناسىنىڭ ءبىر ۇشقىنىن (نۇرىن) بەرىپ، ءاربىر سانالى ادام بالاسىنىڭ الدىنا ءوز ءومىر جولدارىن تاڭداپ الۋعا مۇمكىنشىلىك جاساعان.
ادام بالاسىنىڭ الدىندا ەكى جول تۇر. ءبىرى وڭ جول، ياعني اللانىڭ ءوزى قۇپتايتىن حاق (اقيقات) جولى. ەكىنشىسى، سول جول، ياعني حاق جولدان اۋىتقىعان بۇرىس (قيسىق)، ياعني ءىبىلىس-شايتاننىڭ جولى. تاڭداۋدى اللا ءار ادامنىڭ ءوز بيلىگىنە بەرگەن. قايسىسىنا تۇسەسىڭ، تاڭداۋ وزىڭدە. بىرەۋىنە ءتۇسىپ الدا زاۋلاي بەر. ءبىراق، اللا وسى ەكى جولدىڭ تۇپتىڭ-تۇبىندە اپاراتىن جەرىندە بەلگىلەپ قويعان. ول، اسپانداعى سەگىز-ۇجماق پەن 14 قابات جەردىڭ استىنداعى دوزاق.
اللانىڭ اق جولىنا تۇسسەڭ، اللاعا، ونىڭ پايعامبارلارىنا، كىتاپتارىنا يمان كەلتىرىپ، شاريعاتتىڭ جولىمەن جۇرەسىڭ. بۇل ءۇشىن ەشكىمگە، اللانىڭ جاراتقان بارشا تىرشىلىك يەلەرىنە وبال، قيانات جاساماي، ءارقاشاندا مەيىرىمدى بولىپ، ادىلەتتىڭ اق تۋىن بيىك ۇستاپ، جاقسىلىققا جارىسۋىڭ شارت. ەگەر سەن ءوز ءومىرىڭدى وسىلاي وتكىزە الساڭ، سەن ۇجماقتى وسى ومىردەن تاباسىڭ. شىنىندا دا، بۇكىل ادام بالاسىن ءوز اتاڭداي (ادام دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسى دا وسى، مەنىڭ اتام) ءسۇيىپ، بار ءومىرىڭدى تەك قانا جاقسىلىق جاساۋمەن وتكىزسەڭ، قارا نيەتتى ادامدار اينالاڭدا بولمايدى، جۇرتتىڭ ءبارى ساعان دوس، باۋىر، سەنىڭ تىلەگىڭدى تىلەيدى. بالالارىڭدى، نەمەرە، شوبەرەلەرىڭدى تەك قانا ءوزىنىڭ ەمەس، ەلدىڭ قامىن ويلايتىن ازامات ەتىپ وسىرەسىڭ. قازاق قاريالارىنىڭ «تەك ءوز اتاڭنىڭ ەمەس، ەلدىڭ ۇلى بول» دەپ باتا بەرەتىندەرىنىڭ سىرى وسى. ەل قامىن ويلاۋ، ءبىرىنشى ءوز باسىن، اتا-اناسىن، تۋعان-تۋىسقاندارىنىڭ قامىن ويلاۋدان باستالادى. ەگەر سەن ۇرپاقتارىڭدى وسى جولمەن تاربيەلەي الساڭ، سەنىڭ ورنىڭ ماڭگى باقي اۋلەتىڭنىڭ قاق تورىندە. ايتقانىڭ ەكى ەتىلمەيدى. ءتىپتى، بۇل سەن «انا» دۇنيەگە كەتكەننەن كەيىندە سولاي جالعاسا بەرەدى. ۇرپاعىڭ ساعان ريزاشىلىقتارىن ءبىلدىرىپ دۇعاسىن جولداپ وتىرادى. بۇل ۇجماق ەمەي نە، بۇدان ارتىق ۇجماق بولۋى مۇمكىن بە؟! سوپىلىق ءىلىم دە «بۇل ۇجماق سەن «انا» دۇنيەگە وتكەننەن كەيىندە دە وسىلاي جالعاسا بەرەدى» دەلىنەدى.
ەندى ەكىنشى جولعا تۇسسەڭ نە بولماق، وندا سەن ءوز قارا باسىڭنىڭ قامىنان باسقا ەشتەڭە ويلامايسىڭ، بار قايىرىڭدى تەك قانا قارا باسىڭا، ياعني ءوز ءناپسىڭ ءۇشىن جاسايسىڭ. ادام بالاسىنا جاقسىلىق جاسامايسىڭ، اتا-اناڭدى، تۋعان-تۋىسقانىڭدى، وزىڭنەن جاسى ۇلكەندى سىيلاۋعا شاماڭ جەتپەيدى. ول ءۇشىن سەندە ادامعا يمانمەن بىرگە كەلەتىن مەيىرىم دەگەن سەزىم جوق. مەيىرىمىڭ بولماعاسىن اتا-اناڭدى دا قارتتار ۇيىنە اپارىپ تاپسىراسىڭ. «اتاڭا نە قىلساڭ، الدىڭا سول كەلەدى» ارتىنان وزىڭدە تۋرا سول جەرگە باراسىڭ. ارتى وسىلاي جالعاسىپ كەتە بەرەدى. جانە سونىمەن قاتار، شاريعاتتىڭ جولدارىن ۇستانباعاسىن، وزگەنىڭ مۇلكىنە كوز الارتىپ ۇرلايسىڭ، تونايسىڭ، پارا الاسىڭ، جازىقسىز ادامدارعا ءزابىر بەرىپ زورلايسىڭ، قورلايسىڭ، عايباتتايسىڭ ت.ت.، ياعني اللاتاعالامەن ادامعا ءناسىپ ەتىلگەن، شاريعات جولىمەن (بۇگىنگىشە ايتقاندا اتا زاڭمەن (كونستيتۋسيا)) بەكىتىلگەن ادامداردىڭ قۇقىعىنا قول سۇعاسىڭ. ارتى جۇرتقا ىستەگەن جامان ارەكەتىڭە ساي ءتيىستى جازاڭدى الاسىڭ، اۋىر قىلمىس جاساساڭ تەمىر تورعا توعىتىلاسىڭ، نەمەسە ومىرىڭمەن قوش ايتىساسىڭ (ءولىم جازاسىنا كەسىلەسىڭ). مىسالى، اراققا تويىپ الىپ اۆتوكولىك رولىنە وتىردىڭ دا، جولداعى بىرەۋدى باسىپ كەتتىڭ، نەمەسە لاۋازىمدى قىزمەتتە وتىرىپ پارا الدىڭ، اشكوزدىك جاساپ حالىقتىڭ مۇلكىنە قول سالدىڭ دەلىك. ارتى كۇندەگى جايلى ومىرىڭمەن (ءۇيىڭ، جارىڭ، بالالارىڭ، تۋعان-تۋىسقاندارىنىڭ مەن قىزمەتىڭ ت.ت.) قوش ايتىسىپ تۇرمەگە ءتۇستىڭ. تۇرمەدەن قايتا ورالعانىڭدا ونداي مەيىرىمسىز (ارام) جاندى اقىل-ەسى دۇرىس ايەل كۇتپەيدى. مىنە سەن بۇل ومىردە قاڭعىعان يتتەي بولىپ جالعىز قالدىڭ. قاسىڭدا باسىڭ اۋىرىپ، بالتىرىڭ سىزداعاندا، ءبىر شىنىاياق سۋ الىپ بەرەتىندە ادام بولماي دۇنيەدەن ءوتتىڭ. ومىرىڭدە ەشكىمگە مەيىرىمىڭ بولماي، ءوزىڭ ەشكىمگە جاقسىلىق جاساماي، اعايىن-تۋمالاسپەن سىيلاسىپ ارالاسپاعاسىن سەنى اق-جۋىپ ارۋلاپ جەرلەيتىن دە ادام تابىلمايدى. ناعىز دوزاق دەگەنىڭ مىنە وسى. وسى دوزاقتىڭ سوڭى سەن «انا» دۇنيەگە وتكەنىڭدە دە سول دوزاعىڭا اپارادى. ۇرپاعىڭ سەنىڭ اتىڭدى اۋىزدارىنا الۋعا دا جيىركەنەتىن بولادى. تاعدىرىڭ ءوز قولىڭدا، اللاتاعالا تاڭداۋدى ءار ادامنىڭ ءوزى قولىنا (بيلىگىنە) بەرگەن. ەل بيلىگىنە ارالاسىپ، ەلىنە ءزابىر بەرگەندەردىڭ ءبارى بۇل ءومىردىڭ قىزىعىن كورمەي وتكەن. مىسالى، ك.ماركس، لەنين (لەنيننىڭ بارلىق پارتيالاستارى)، ستالين، تروسكيي، گولوششەكين ت.ت. ومىردەن وسىلاي ءوتتى.
مىنە وسى جەردە ولاردى (لەنين) قازاقتىڭ ۇلى قاعانى شىڭعىسحانمەن سالىستىرا كەتۋدىڭ ءجونى بار. شىڭعىسحان ءومىر بويى ادىلەت ءۇشىن كۇرەستى، قاعان اتانىپ بۇكىل الەمگە ادىلەتتى بيلىك جۇرگىزدى. ول ەشبىر ەلدىڭ سالتىنا، تىلىنە، دىنىنە تيىسكەن جوق. ول قۇرعان الەمدىك ۇلى قاعانات 300 جىلدان اسا عۇمىر كەشتى. ونىڭ ادىلەتتىلىگى، ادامي قاسيەتى اڭىز بولىپ تارالدى. ونىڭ اينالاسىنداعى بىردە-بىر ادام، وعان باعىنىشتى بولعان بىردە-بىر ەل قارسى شىعىپ، ساتقىندىق جاساماعان. ارادان 8 عاسىرعا جۋىق ۋاقىت وتسە دە، ونىڭ ەسىمى الەم ەلدەرىنىڭ اۋزىنان ءبىر تۇسكەن ەمەس. بۇكىل الەم ەلدەرىمەن ول اللانىڭ سۇيگەن ق ۇلى، «اۋليە» دەپ مويىندالدى. ايتپەسە، بۇكىل الەم ەلدەرى شىڭعىسحاندى مەنىڭ اتام دەپ تالاسپاعان بولار ەدى. ونىڭ جۇزدەگەن، مىڭداعان ۇرپاقتارى بۇكىل الەمگە پاتشا بولىپ تارالدى. ءتىپتى كۇنى بۇگىندە دە ونىڭ كوپتەگەن ۇرپاقتارى بيلىك باسىندا ءجۇر. ال، لەنينگە جانە ونىڭ سەرىكتەستەرىنە كەلسەك، ولاردى «اتا» دەمەك تۇگىلى، اقىل-ەسى دۇرىس جاندار ولاردىڭ اتتارىن اتاۋعا جيرەنەدى. ادام بالاسىنىڭ ءاربىر ىستەگەن ءىسىنىڭ سۇراۋى بار دەگەن وسى. ەسكە ۇستا! قازىرگى بيلىك باسىنداعىلاردىڭ باعاسىن كەلەر ۇرپاق بەرەدى.
جەر بەتىندەگى بارشا تىرشىلىك يەلەرى دا، باسقالارى دا (اتوم، ەنەرگەتيكا، تەحنولوگيا ت.ت.) تەك قانا ادامعا قىزمەت ەتۋ ءۇشىن جاراتىلعان. باسىن اللا، كەيىنگىلەرىنىڭ ءبارىن جاساپ جۇرگەن ادامدار. اللانىڭ حاق جولىن مويىنداپ، سوعان سايكەس عىلىم جاساساڭ، ول حالىققا قىزمەت ەتەدى. ۇرپاعىڭ سەنى اسپەتتەپ، اتىڭدى وشىرمەيدى. ال، كەرىسىنشە جاساساڭ شە، وندا ساعان تەك قانا قارعىس پەن لاعنەت ايتىلادى. سوپىلىق ءىلىمنىڭ تۇسىندىرۋىنشە، بۇل دۇنيەدە العان قارعىسىڭدى جەتىنشى ۇرپاعىڭا دەيىن ۇرپاعىڭ وتەيتىن بولادى. ناعىز قازاق بالاسىنىڭ «قارعىستان» قاتتى قورقاتىندارىنىڭ سىرى وسى.
ادام بالاسىنا جاساعان جاقسىلىعىڭ دا، جاماندىعىڭ دا الدىڭنان شىعادى. ارام مەن ادالدى ايىرۋعا اقىلىڭ مەن ءبىلىمىڭ جەتپەي، جاماندىققا جانىڭ ءۇيىر بولسا اينالاڭدا مىڭ ءتۇرلى پالە ۇنەمى اينالشىقتاپ جۇرەدى. كىسىگە جاساعان جاقسىلىعىڭنىڭ وتەۋى بولسا، جاماندىعىڭنىڭ سۇراۋى بار. وعان كۇمانىڭ بولماسىن. ەگەر سەن كوشەدە كەلە جاتىپ، ءسۇرىنىپ قۇلاپ، ءبىر جەرىڭدى شىعارىپ، نە سىندىرىپ الساڭ، ويلانۋعا ءتيىسسىڭ، كىمگە قانداي قيانات (جاماندىق) جاسادىم دەپ. ەسكە ۇستا! اللا ءبارىن كورۋشى.
«(ەي، مۇحاممەد!) ەندى ولاردى، وزدەرىنىڭ جويىلاتىن (قايتا ءتىرىلۋ) كۇنىنە جولىققاندارىنا دەيىن جايىنا قالدىر. ول كۇنى ولارعا ايلا-شارعىلارى ەشبىر پايدا بەرمەيدى ءارى ولارعا ەشكىم كومەكتەسپەيدى. انىعىندا، ادىلەتسىزدەرگە وعان دەيىن دە ازاپ بار، ءبىراق ولاردىڭ كوبى بىلمەيدى». (قۇران كارىم. ءات-تۋر سۇرەسى. 45-47 اياتتار). ءتاپسىر: بۇل – وسى ومىردە بەرىلەتىن جازالار. يبن كاسير.
تاريح تاعلىمى: «اتادان جاقسى ۇل تۋسا، ەلىنىڭ قامىن جەيدى.
اتادان جامان ۇل تۋسا، ەلىنىڭ مالىن جەيدى». بۇگىنگى بيلىك باسىندا جۇرگەن ازاماتتارعا وسى ماقالدى جۇرەگىنىڭ ءتۇبى مەن كابينەتتەرىنىڭ قاق تورىنە ءىلىپ قويسا عوي، شىركىن!
اللا مەن ادامعا بىردەي قىزمەت جاسايتىن «پەرىشتەلەر» بار. اللاتاعالا ادامعا جان بەرگەندە، ءار ادامنىڭ ەكى يىعىنا ەكى پەرىشتە ورنالاستىرعان. وڭ يىعىڭداعى پەرىشتە سەنىڭ جاقسى ىستەرىڭدى جازسا، سول يىعىڭداعى پەرىشتە سەنىڭ مىناۋ ومىردەگى ىستەگەن بار جاماندىعىڭدى تىركەپ وتىرادى. ازىرەيىل پەرىشتە كەلىپ، جانىڭدى العاندا، ياعني مىناۋ «جالعاننان» باقيعا ءوتىپ، قىل كوپىردىڭ الدىنا كەلگەنىڭدە اللا الدىندا جاۋاپ بەرەسىڭ، سول كەزدە ەكى يىعىڭداعى ەكى پەرىشتە سەنىڭ كىم بولعانىڭا كۋالىك ەتەدى. دەمەك، سەنىڭ بۇل ومىردەگى سىناق ومىردەن قالاي وتكەنىڭ اللا الدىندا ساراپقا سالىنىپ، قىل كوپىردەن وتەسىڭ. كوپىر استىنىڭ سول جاعىندا جانىڭدى شىرقىراتا قينايتىن قايناعان سۋ، وڭ جاعىندا لاۋلاعان وت. كىناسىزدەر «قىل كوپىردەن» قۇلاماي وتەدى، سەبەبى وندا «سالماق» جوق. ال كىنالىلەر، قىل كوپىردىڭ ۇستىندە جەر بەتىندە جيناعان اۋىر كىنالارىنىڭ سەبەبىنەن بىرەسە سۋعا قۇلايدى، جان ىشقىرا شىڭعىرىپ كوپىرگە قايتا شىقسا وتقا قۇلايدى. اللانىڭ بۇيرىعىمەن كوپىردەن قۇلاعاندار «دوزاققا»، قۇلاماعاندار «ۇجماعىنا» بارادى.
«مىنە، (ءاربىر ادامنىڭ) وڭ جاعىنان جانە سول جاعىنان ەكى تىركەپ (جازىپ) الۋشى وتىر». (قۇران كارىم. كاف سۇرەسى. 17 ايات). ءتاپسىر: ءاربىر ادامنىڭ بارلىق جاقسى جانە جامان امالدارىن جازىپ وتىرۋشى پەرىشتەلەر بار. يبن كاسير.
«8. ول كۇنى تارازىعا تارتۋ – اقيقات. سوندا تارازىلارى (جاقسىلىققا) اۋىر تارتقاندار، مىنە، سولار – ناعىز جەتىستىككە جەتۋشىلەر. 9.ال تارازىلارى جەڭىل تارتقاندار، مىنە، سولار – اياتتارىمىزعا ادىلەتسىزدىك ەتكەندىكتەرى ءۇشىن وزدەرىنە زيان كەلتىرگەندەر. ...11.ءبىز سەندەردى جاراتتىق، ودان سوڭ سەندەرگە كەسكىن-كەلبەت بەردىك. سودان كەيىن پەرىشتەلەرگە «ادامعا ساجدە ەتىڭدەر!» - دەدىك. سوندا ولار ساجدە ەتتى. تەك، (جىننان بولعان) ءىبىلىس ساجدە ەتۋشىلەردەن بولمادى» (ءال-اراف سۇرەسى). ءتاپسىر: پەرىشتە ادام بالاسىنا جاقسىلىق تىلەۋشىلەردەن، ءىبىلىس ۇرپاقتارى زيان كەلتىرۋشىلەردەن بولدى.
سان ادامدى اجالدان اراشالاعان امەريكالىق نەيروحيرۋرگ، اكادەميك، گارۆارد تالىمگەرى ەبەن الەكساندر ەسىن بىلگەلى بەرى ءوزىن حريستيان دەپ ەسەپتەگەن، ول ەشقاشان قۇراندا ايتىلعانداي اللانىڭ بار ەكەندىگىنە، ادامنىڭ ءتانى ولسە دە جانى ولمەيتىنىنە، ۇجماق پەن توزاقتان ەشكىمنىڭ قاشىپ قۇتىلا المايتىنىنا ەشقاشان سەنگەن ەمەس. الاي دا، ول 2008 جىلى قاتتى اۋىرىپ كوماعا تۇسكەنىندە «انا» دۇنيەنى ءوز كوزىمەن كورىپ كەلگەنىن، سونىڭ ىشىندە ۇجماقتى دا كورگەنىن جاريالادى.
ادامنىڭ ءتانى ولگەنىمەن جانى ولمەيدى. اللانىڭ ۇجماعىندا جۇرگەندەر، اسىرەسە ۇلى اۋليەلەر ارتىندا قالعان ۇرپاقتارىنا قامقور بولىپ، جەلەپ-جەبەپ جۇرەدى. ەجەلگى شەجىرە-داستان، «باتىرلار جىرىنىڭ» بارىندە دە وسىلاي ايتىلادى. سەن ۇيىقتاپ جاتقانىڭدا، تۇسىڭە كىرىپ، ايقىن اياندار بەرەدى. الدىڭدا ءتونىپ تۇرعان بالە مەن باتەرلەردەن ساقتاندىرادى، نە بولماسا سەنىڭ الدىڭدا نە كۇتىپ تۇرعانىن (جاعىمدىسىن دا، جاعىمسىزىن دا) ەسكەرتەدى. جالپى جەر بەتىندە ءتۇس كورمەيتىن ادام كەمدە كەم. اتالارىمىزدىڭ تۇجىرىمى بويىنشا «ارۋاقتاردىڭ» ءبىزدىڭ سانامىزبەن بايلانىسقا شىعاتىن «ءتىلىنىڭ» ءبىزدىڭ تىلىمىزدەن ايىرماسى بار. ونى اتالارىمىز «ءتۇس جورۋ» دەپ اتاعان. ولار بۇنىڭ قۇپياسىن الدەقاشاننان بىلگەن. ءجۇسىپ اتامىزدىڭ «ءتۇس جورۋ» اتتى ەڭبەگى وسى ايتقانىمىزدىڭ ايداي ايعاعى بولماق. ەگەر سەنىڭ اتا-اناڭ تۇسىڭە كىرىپ جۇرسە، دەمەك ولاردىڭ جانى ءجانناتتا. قاراپايىم قاعيدا، سالماق (كۇنا) جيناپ دوزاققا كەتكەندەر ۇرپاعىمەن ونداي بايلانىسقا شىعا المايدى.
قاسيەتتى قۇران كارىمدە ءتۇس كورۋدى جانە ونى جورۋدى جوققا شىعارمايدى. كەرىسىنشە، قۇراندا وسى ءتۇس جايلى باياندالاتىن 111 اياتتان تۇراتىن «يۋسۋف» (ءجۇسىپ) اتتى ارنايى سۇرە بار. وندا ءجۇسىپ پايعامباردىڭ كورگەن ءتۇسى مەن ونىڭ جورىعان تۇستەرىنىڭ ايداي كەلەتىنى باياندالعان.
ادامنىڭ جانى اللانىڭ ءوز جانىنان ءبولىپ بەرگەن ءبىر بولشەگى. اللا ساعان ءوزى بەرگەن جانىن، وزىنە قايتىپ الادى. سەنىڭ مىندەتىڭ اللانىڭ ساعان بەرگەن امانات جانىنا قيانات جاساماي، تازا كۇيىندە قايتا تاپسىرۋ. ال، سەن وعان قيانات جاساساڭ، سەنىڭ جانىڭ اللاعا قايتا قوسىلا المايدى. سەبەبى، سەنىڭ جانىڭنىڭ بارار جەرى 14 قابات جەر استىنداعى «دوزاق»، ال اللانىڭ مەكەنى «ارشى» اسپاندا. دەمەك، اللانىڭ ساعان بەرگەن امانات جانىن وزىنە قايتا تاپسىرۋىڭ ءۇشىن، بۇل دۇنيەدە «سالماق» (كۇنا) جيناماۋىڭ شارت.
ادامنىڭ دەنەسى بەلگىلى ءبىر شەكتەۋلى مەرزىمگە بەرىلگەن اللانىڭ اماناتى. ونى «قارا جەرگە» قاي ۋاقىتتا، اللانىڭ جالپى ادام اتا ۇرپاقتارىنا بەلگىلەگەن مەرزىمىندە مە، ءال دە ودان بۇرىن تاپسىراسىڭ با، ولدا ءوز قولىڭدا. بۇگىنگى عىلىم ادام اعزالارى ەڭ كەمىندە 500 جىل جاساۋعا قابىلەتتى دەگەن تۇجىرىم جاسايدى. ال، شەجىرە دە ادام اتا 1 000 جىل، ونىڭ ورنىنا پاتشا بولعان شەستى مەن انۋش پايعامبارلار 912 جىل، انۋشتىڭ ورنىنا كەلگەن قينان 840 جىل، ونىڭ ۇلى ءماھلايىل 920 جىل، ونىڭ ۇلى بەردى 960 جىل، نۇق پايعامبار 950 جىل، ءىدىرىس 360 جىل، ھۇد 150 جاس، قۇراننىڭ 73 جەرىندە، جيىرما بەس سۇرەسىندە اتى اتالاتىن يبراگيم پايعامباردىڭ ۇلى ىسقاق 175 جاس جاساعان دەلىنەدى.
بۇل ادام اتا ۇرپاقتارىنىڭ 70 000 جىلعى شەجىرە-تاريحىن زەرتتەپ-زەردەلەۋمەن 70 000 جىل بويى اينالىسىپ كەلە جاتقان «تاريحات جولىن» ۇستانۋشى ماڭعىستاۋلىق سوپى-پىرلەردەن جەتكەن تۇجىرىم. ولار مۇنداي كەمەلدىككە «جاقسىلىققا جارىسۋ» ارقىلى جەتكەن. ماڭعىستاۋدىڭ 360 اۋليەلى «كيەلى ماڭعىستاۋ» دەلىنەتىنى وسىدان.
«(ەي، مۇحاممەد!) ءبىز ساعان كىتاپتى (قۇراندى) اقيقاتپەن، وزىنەن الدىڭعى كىتاپتاردى راستاۋشى ءارى ولارعا كۋالىك ەتۋشى رەتىندە تۇسىردىك. ەندى ولاردىڭ ارالارىنا اللاھتىڭ تۇسىرگەنىمەن ۇكىم ەت. وزىڭە كەلگەن اقيقاتتان اۋىتقىپ، ولاردىڭ كوڭىل قۇمارلىعىنا ەرمە. سەندەردەن ءاربىر (ۇممەت) شاريعات پەن جول بەلگىلەدىك، اللاھ قالاعاندا، سەندەردى ءبىر ۇممەت ەتەر ەدى. ءبىراق ول سەندەردى ءوزىنىڭ بەرگەن نارسەلەرىندە سىناماقشى. سوندىقتان قايىرلى ىستەردە الدىندا بولۋعا ۇمتىلىڭدار (جاقسىلىقتارعا جارىسىڭدار)! بارلىعىڭ اللاھقا قايتاسىڭدار. سوندا ول سەندەردىڭ قايشىلىققا تۇسكەن نارسەلەرىڭنىڭ حابارىن بەرەدى» (ءال-مايدا سۇرەسى. 48 ايات).
ءتاپسىر: ۇلى جاراتۋشى - اللاھ بولەك-بولەك ۇلت، تايپا، رۋ بولۋدى، ولارعا ءارتۇرلى دىندە بولۋدى جانە ىزگى ىستەر (جاقسىلىق) جاساۋدا بىر-بىرىمەن جارىسۋدى مىندەتتەپ وتىر. بۇعان سەنۋ-سەنبەۋ اركىمنىڭ ءوز شارۋاسى.
تاريح تاعلىمى: ءاربىر ادام بالاسى، ءوز ساناسىنىڭ، ياعني اقىلى مەن ءبىلىمىنىڭ جەتكەن جەرىنىڭ «قوناعى» بولماق.
ۇلى جاراتۋشى – اللا وسى جولداردى وقىعان بارىڭىزگە يمان بەرگەي!
مۇحامبەتكارىم قوجىرباي ۇلى
ماڭعىستاۋ
