دارى-دارمەكتى تالعامسىز قولدانۋ بەلەڭ الىپ بارادى

بۇگىندە كىم بولسا دا  باس اۋىرىپ، بالتىر سىزداسا قاجەت بولار دەپ الدىن-الا ءدارى ساتىپ الاتىنى بەلگىلى. بىرەۋلەر ءبىر ۋىس ءدارىنى قوراپقا سالىپ ساقتاسا، كەيبىر ۇيلەردە ءبىر شكاپ تۇگەل دارى-دارمەككە تولا. بىردە تانىس اجەيدىڭ ۇيىنە بارسام، اس بولمەسىندە كۇرىش، ارپا، نان سالاتىن شكابى كىشكەنتاي ەكەن. ال دارى-دارمەكتى قابىرعانىڭ جارتىسىن الارداي ۇلكەن شكاپقا تولتىرىپ قويىپتى. «مىنا ءدارىنىڭ ءبارىن ىشەسىز بە؟» دەسەم، اجەمىز «ايتەۋىر كەرەك بولار دەپ الا سالعام» دەدى. كەيبىر كىسىلەر دارىگەردىڭ كەڭەسىنەن باسقا تانىس-بەيتانىس ادامدار ايتقان دارىلەردى دە الا بەرەدى. ءدارىحانالارداعى دارىلەردىڭ بارلىعى جانعا شيپا، دەرتكە ءدارۋ بولادى دەسەك ارتىق بولار. الەم عالىمدارى زەرتتەپ دالەلدەگەن ءبىر شىندىق بار— قانداي ءدارى بولسا دا ادامعا پايداسىمەن قوسا زيانىن تيگىزەدى.

قالاي دەسەك تە، بۇل زاماندا ءدارىسىز كۇنىڭ جوق. بىرەۋلەر اۋىرعان جەرىن ەمدەۋ ءۇشىن پايدالانسا، بىرەۋلەر جاي عانا تۇشكىرسە دە ءدارى ىشەدى. ءدارى اتاۋلى ەڭ الدىمەن بۇيرەك پەن باۋىردىڭ جۇمىسىن زاقىمدايتىنىن ماماندار وتىز-قىرىق جىل بۇرىن انىقتاعان. ءبىراق ءبىز ءدارىنى پايدالانۋدىڭ ءجونىن بىلمەي، وڭدى-سولدى ىشە بەرەتىن كەزىمىز بولادى. جارناماسىنا ەلتىپ، ءبىر ءدارىنى بانكىسىمەن قوتارا ىشۋمەن قوسا، بۇكىل وتباسى بولىپ، تاماققا قوسىپ، باسىنا، قارنىنا جاعىپ دەگەندەي،وڭدى-سولدى پايدالاناتىندار بار. ال حيميالىق پرەپاراتتىڭ ەشقايسىسى جان-جاقتى قولدانا بەرۋگە بولمايتىن زاتتار. ءدارى ساتۋشىلارعا تاۋارىنىڭ وتكەنى قاجەت. ادامنىڭ دەنساۋلىعى ولارعا كوك تيىن. سوندىقتان سىرتىندا شەت ەلدىڭ اتى جازىلىپ تۇرسا بولدى، ءدارىنىڭ ساقتالۋ مەرزىمىنە دە قاراماستان بىردەن ورامىن اشىپ، اۋىزعا سالۋعا اسىعامىز.

«ومىرلىك ماڭىزى بار» دەگەن دارىلەردىڭ ءوزى ادام ومىرىنە ءقاۋىپتى

قازاقستانداعى دارىلەردىڭ 80 پايىزى شەت ەلدەن كەلەدى ەكەن. ونىڭ 57 پايىزى «ومىرلىك ماڭىزى بار» دارىلەر ساناتىنا جاتادى. سول «ومىرلىك ماڭىزى بار» دارىلەردىڭ ءوزى ادام ومىرىنە ءقاۋىپتى ەكەنىن اقش عالىمدارى انىقتاپتى. دارىدەن كەلەتىن زيان (ونىڭ ىشىندە ادام ولىمىنە اكەپ سوعاتىنى دا بار) سوڭعى سەگىز جىلدا ءۇش ەسەگە ارتقان. ءدارىنى پايدالاناردا كورىنگەننىڭ سوزىنە سەنە سالماي، دارىگەرمەن كەڭەسۋ كەرەكتىگىن دە ۇمىتامىز. قازاقستاندا دارى-دارمەك ساپاسىن باقىلاۋ تۋرالى زاڭنامالىق قۇجاتتار قابىلدانسا دا قاتاڭ باقىلاۋ جوقتىڭ قاسى. فارماسيەۆتيكادا الدىڭعى ورىندا تۇرعان گەرمانيا ماماندارى قولدانىستان بىرنەشە ءدارىنى شىعارىپ تاستاعان. مىسالى، بۇل ەلدە جۇرت جاپپاي قولدانعان كلوبۋتينول دەگەن جوتەلگە قارسى ءدارىنىڭ جۇرەك جۇمىسىنا زاقىم كەلتىرەتىنى انىقتالا سالىسىمەن وندىرۋگە تيىم سالعان. دارىگەرمەن كەڭەسپەي، ءوز بەتىمەن ساتىپ العان انتيبيوتيكتى قولدانۋ ديسباكتەريوزعا اكەلىپ سوعادى.

كەيبىر دارىلەردىڭ ىشىنەن قوقىس تابىلعان

وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا رەسەيدە 1 ميلليون ورام دارى-دارمەكتىڭ كوزى جويىلدى. ساپاسىز دەپ تانىلعان دارىلەردىڭ اراسىندا ۆاليدول، نافتيزين سياقتى ءجيى قولدانىلاتىندار بار.  دارىلەردىڭ ساپاسىن ءدارىحانالاردىڭ ىشىندە تۇرىپ تەكسەرگەن رەسەي ماماندارى دارىلەر قۇرامىنان قوقىستى كوپ تاپقان. اتاپ ايتقاندا، ەل كۇندە ىشەتىن دارىلەردىڭ ىشىنەن قىل-قىبىر، اينەك سىنىقتارى، تەمىر ۇگىندىلەرى شىققان.

"سۋپەر ءدارى" ىشەمىن دەپ ومىردەن وزدى

سوناۋ 1990 جىلداردىڭ باسىندا الماتىداعى ءىرى مەكەمەلەردە باتىس ەلدەرىنەن  اكەلىنگەن «جاسارتاتىن»، «ارىقتاتاتىن»، «ىشەك-قارىندى تازالايتىن»، ت.ب. دارى-دارمەكتەر كوپتەپ ساتىلعانى ەسىمىزدە. ءبىر تانىس كوكەمىز عالىمدار ۇيىندە ادامدى «جاسارتىپ، ءومىرىن ۇزارتاتىن قاسيەتكە يە» شەت ەلدىك ءدارىنى ساتاتىن ساۋداگەرمەن جولداس بوپ، ونىڭ تاۋارىن وتكىزۋگە كومەكتەسكەن ەدى. «ءوزىمىز كۇندە ىشەمىز. كەرەمەت ەكەن. بۇرىنعىداي ەمەس، ءوزىمىزدى جەڭىل سەزىنەتىن بولدىق» دەگەن ولاردىڭ جارناماسىنا ەلپىگەن تالاي ادام سول دارىلەردى جالاقىسىنىڭ تومەندىگىنە قاراماي الدى دا. سۋپەر ءدارىنى ساتقان ەكى دوس ەكى جىل وتپەي ءبىرىنىڭ جۇرەگى، ەكىنشىسىنىڭ وكپە-باۋىرى اۋىرىپ، دۇنيەدەن وزدى. «ءومىر جاستى ۇزارتىپ، ءاجىمدى كەتىرەتىن، جاسارتاتىن» دارىلەردى تۇتىنۋ نارىق قيىندىعىن باستان وتكەرگەن قالالىقتارعا ادەت بولدى. قۇربىمنىڭ اپكەسى ارىقتاتاتىن ءدارىنى كوپتەپ الىپ، اياماي ءىشىپ، اۋرۋحانادان ءبىراق شىققان. تولىقتىعى بولماسا، بۇرىن اۋىرماعان بۇل اپاي سول وقيعادان كەيىن دەنساۋلىعى كۇرت ناشارلاپ كەتتى.

ءدارىنى ساتىپ الاردا نەنى ەسكەرۋ كەرەك؟

ماماندار ءدارىنى ساتىپ الاردا مىنانى ەسكەرگەن ءجون دەيدى: بىرىنشىدەن، قانداي ءدارى بولسادا وراۋى ءبۇتىن بولۋى كەرەك. ەكىنشىدەن، ءدارىنىڭ سىرتىنداعى جازۋلاردى مۇقيات وقىپ شىعۋ كەرەك. ەڭ ماڭىزدىسى — ءدارىنىڭ ساقتالۋ مەرزىمى. ەگەر ءدارىنىڭ ساقتالۋ مەرزىمى ءبىر كۇن بولسا دا ءوتىپ كەتسە، ول ءدارى ىشۋگە جارامسىز. ۇشىنشىدەن، ارزان دارىگە قىزىقپاڭىز، كورىنگەن ادامنان ساتىپ الماڭىز.

 وتكەن جىلى قازان ايىندا رەسەيدىڭ ءبىر دەپۋتاتى رەسەي فەدەراسياسىندا ادام ومىرىنە ءقاۋىپ توندىرەتىن ساپاسىز ءدارىنى وندىرۋشىلەردى ومىرلىك باس بوستاندىعىنان ايىرۋ قاجەت دەگەن ۇسىنىس ايتقان ەدى. ارينە، بۇنداي زاڭ قابىلدانعان كۇننىڭ وزىندە ءدارى ساپاسىنا قاتىستى ماسەلەلەر  بىردەن ءوز شەشىمىن تابادى دەي المايمىز. ويتكەنى، بۇل ءبىر ەلدەگى عانا ەمەس، دۇنيەجۇزىنە ورتاق ماسەلە بوپ تۇر. زاڭسىز دارى-دارمەك ءوندىرىسى ناركوبيزنەستەن دە ارتىق تابىس اكەلەدى ەكەن. باسقالاردىڭ دەنساۋلىعىن ويلاماي، قارا باس پايداسىن كۇيتتەگەن سونداي ساۋداگەرلەردىڭ تالايى وليگارح دارەجەسىنە جەتكەن كورىنەدى. وبالدى ويلاماعاندارعا ازىرشە ەشبىر ەلدىڭ زاڭى توسقاۋىل بولا الماۋدا.

ءار ادام تاماق ساپاسىنا قالاي ءمان بەرسە دارى-دارمەككە دە مۇقيات قاراعانى ءجون. دارىلەردىڭ باسىم بولىگى ىشۋگە ارنالعان. ىشكە بارعان ءدارى «ءوز ورنىن تابۋى كەرەك». قۇرامىنداعى قاجەتتى زاتتار اۋرۋدى باسۋعا (ەشبىر ءدارى اۋرۋدى بىردەن تولىق ەمدەپ تاستامايدى) جۇمسالسا، قالعان حيميالىق قوسپالار بۇيرەك پەن باۋىرعا بارىپ اعزانىڭ جۇمىسىن بۇزادى. بۇل اسەر بىردەن بايقالماسا دا ۋاقىت وتە كەلە ءدارىنىڭ زاردابى شىعاتىنى ءسوزسىز. ءار ادام ءوز دەنساۋلىعىنا ءوزى اباي بولعانى دۇرىس.

شارافات جىلقىبايەۆا