قازاق انا تۇيە ەتىنە جەرىك بولسا، كەيىن تۋىلعان بالاسى تۇيەدەي ۇلكەن، ءداۋ ازامات بولادى. ءىرى مىنەزدى كەلەدى. نار كوڭىلدى بولىپ تۋىلادى دەپ ىرىم ەتەدى. مۇنداي جەرىك اسىن كوكسەپ تۋىلعان بالا ۇل نە قىز بولسىن ونىڭ قول-اياعى ۇزىن، دەنە ءبىتىمى زور، شاقشا باستى، تانا كوزدى، دانا ءسوزدى، جىلى ءجۇزدى، نار مىنەزدى، سىرباز، سىرلى، سۇلۋ شىرايلى، ماڭقيعان ماڭعاز، توق كوڭىلدى بولادى دەپ قارايدى.
تۇيە ەتىنىڭ جەرىگىنەن تۋىلعان بالا قارا جۇمىسقا كەلگەندە قايىسپايدى، جۇكتىڭ اۋىرىن كوتەرەدى، الدا جۇرەدى. ارەكەتى باياۋ بولادى. مىنەز-قۇلقى ءبىر قالىپتى بولادى. جان سارايى تازا كەلەدى. كوڭىل-كۇيى ۇنەمى كوتەرىڭكى جۇرەدى. دوستىققا مىقتى، وپادار بولادى. سىر ساقتاۋعا كەلگەندە الدىنا جان سالمايدى. ءارتۇرلى قيىندىققا مويىماي، بارلىق ىستە تاباندى كەلەدى. ەش ۋاقىتتا اسىپ-ساسپايدى، ۇشىپ-قونبايدى، جەڭىلتەكتەنبەيدى. الداعى بولار ىستەردى ساراپتال ساناعا سالىپ، قورىتادى. ون ويلاپ، ءبىر پىشەدى. ءار ءىستىڭ وبال-ساۋابىن ايىرادى. اقتى – اق، قارانى – قارا دەيدى. تۇتقيىلدان ءبىر ءىستى ەستىپ قالسا، نە ءبىر اۋىر جۇمىستى ىستەۋگە تۋرا كەلسە، باسقالارشا بايبالام سالمايدى، باسىن اۋلاققا سالىپ قاشقالاقتامايدى. سول جۇمىستى ورنىقتى ىستەپ، ويداعىداي بىتىرەدى. جۇمىستى ءبىتىرىپ تاستاعان سوڭ، ماڭعاز تۇيەدەي ماڭ-ماڭ باسىپ، بىلق ەتپەي ءومىر جۇگىن كوتەرىپ، تىرشىلىك كوشىندە جۇرە بەرەدى. اسپايدى، ساسپايدى، العان بەتىنەن قايتپايدى. جالپاق تابانىن اۋدارىپ، العا قاراي تارتا بەرەدى. تۇرىنەن، تۇسىنەن ەش ابىرجۋ بايقالمايدى. قاي ۋاقىتتا كورسەڭ دە، قاي ورتادا جۇرسە دە، سول باياعى موماقان، سالماقتى، سابىرلى قالپىندا كورەسىڭ.
ال مۇنداي ادامعا بىرەۋ-مىرەۋلەر ورىنسىز قارسى تۇرسا، بەت الدى جولىن توسسا، بەيكۇنا مازالاسا، قىتىعىنا ءتيىپ، شامىن قوزدىرسا، وندا ول ادامدى وڭدىرمايدى. بەينە اق تۇيەدەي تارپىپ تاستايدى. سوسىن تاعى دا توپان سۋدى توبىعىنا ىلمەي، ماڭ-ماڭ باسىپ، العا قاراي اياڭداپ بارا جاتقانىن كورەسىڭ.
مۇنداي مىنەزدى ادام اقىلدى، ارلى بولادى. ارىنا دات جۇقتىرمايدى. ادامگەرشىلىگىنە توت شالدىرمايدى. بارلىق ادامدارمەن ەتەنە قويۋ بايلانىستا بولادى. بەرەكە-بىرلىكتى ساقتايدى. وسەككە ەرمەيدى. جامان جەرگە جۇرمەيدى. عايبات ايتۋدى بىلمەيدى. ءبارىن ءوزى باعامداپ، تەرەڭ باعالاپ وتىرادى. الىسقاندى ارداي ايىمەن، جاعالاسقاندى جايساڭ جاقسى جانىمەن وپ-وڭاي جەڭەدى. بەرەكە ساقتاپ، پەيىشتەي كوڭىلمەن جۇرەدى...
قازاقتىڭ ادەبي ءتىل ونەرىندەگى «تۇيەدەي ازامات»، «نارداي جىگىت»، «اتانداي اتپال ازامات»، «ناركەسكەن جىگىت»، «بۋراداي بۇرقىرادى»، «بوز ىنگەندەي بوزدادى»، «اق تۇيەدەي تارپىدى»، «بوتا ءمۇسىن ارۋ قىز»، «بوتا كوز»، «كوزى بوتالاپ تۇر، كوڭىلى جوتالاپ تۇر»، «تۇيەنىڭ ءتورت ەمشەگىندەي، بيەنىڭ ەكى ەمشەگىندەي»، «نار جولىندا جۇك قالماس»، «تۇيە ۇلكەنى – كيە ۇلكەنى»، «تۇيەلى باي – بيەلى بايدان ارتىق»، «تۇيە باققان – تۇيمە تاققان»، «تۇيەگە مىنگەن قۇدايعا جۋىق»، «تۇيەدەن جىعىلساڭ شۋداسىن توسەيدى»، «تۇيە جولدا شوكسە جۇت بولار، قوراعا كەپ شوكسە قۇت قونار»، «تۇيە باردا – يە بار»، «تۇيەگە تاس لاقتىرساڭ – اينالىپ باسىڭا تيەدى»، «ەكى ناردىڭ ورتاسىندا شىبىن ءولىپتى»، «بۋرادان جىن دا قاشادى» دەگەن بەينەلى ءسوز تىركەستەرى تۇيە تابيعاتىن ودان ارى اجارلاندىرىپ، اشا تۇسەدى، سونىمەن قاتار تۇيە مىنەزدى ازاماتتاردىڭ دا بەينەسىن سومداپ، تۇيەدەي مىنەزدەرىن وركەشىمەن كورسەتەدى.
قازاق ۇعىمىندا ءتورت تۇلىك مالدىڭ ىشىندە تۇيە تۇلىگى دە كيەلى سانالادى. كيەلى باعالانادى. «ارۋانا»، «ويسىلقارا»، «قارا جەردىڭ قايىعى»، «جۇك كەمەسى»، «ءشولدىڭ كولىگى» دەپ تۇيە جانۋارىن دا ەرەكشە قاستەرلەيدى. ادال كولىككە سانايدى.
بولات بوپاي ۇلى جوتا قاجى
