بارشا ادامزات بالاسىن تەڭدەي كورىپ، بارشا تابيعات يەلەرىنە جىلۋىن اياماي توگىپ تۇرعان شۋاقتى جاز مەزگىلىندە ءوزىڭىزدى باقىتتى سەزىنۋگە دايىنسىز با؟ باقىتتى بولۋدىڭ سىرى – تەك ارمان مەن ماقساتتا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ءوزىڭدى جايلى ءارى ءقاۋىپسىز سەزىنۋىڭدە. ال ءوزىڭدى جايلى ءارى ءقاۋىپسىز سەزىنۋدىڭ ءبىر سىرى – دەنساۋلىق كۇتىمىندە.

«دەنى ساۋدىڭ جانى ساۋ» دەمەكشى، جاز مەزگىلىندە جاڭا ىستەرگە جول اشىپ، بەلسەنە كىرىسۋ ءۇشىن جانە جازدىڭ تاماشاسىن سەزىنىپ، جاعالاۋدا ۋايىمسىز دەمالىپ جاتۋ ءۇشىن ءدال وسى جاز مەزگىلىندە ءورشيتىن جانە پايدا بولاتىن اۋرۋلاردىڭ الدىن العان ءجون. جاز مەزگىلىنىڭ وزىنە عانا ءتان ەرەكشەلىكتەرى، ساق بولماساڭىز، وزىنە عانا ءتان كەلەڭسىزدىكتەرىن تۋدىرۋى مۇمكىن. ياعني، كۇننىڭ كوزى، ىستىق توپىراق، جاندىكتەر مەن ىستىقتان قاتتى قينالاتىن ءۇي جانۋارلارى، وسىمدىكتەر، تاعى دا باسقالارى ءارتۇرلى اۋرۋلارعا سەبەپشى بولادى.

شاڭ-توزاڭنان بولاتىن اۋرۋلار:

جاز مەزگىلدەرىندە شاڭ-توزاڭنان پايدا بولاتىن اللەرگيالىق اۋرۋلار ءجيى ۇشىراسادى. جاز ايلارىندا ءورشيتىن سەبەبى دە بار، وسى مەزگىلدە قاۋلاپ وسەتىن ءتۇرلى شوپتەرمەن بايلانىستىرۋعا بولادى. مەديسينادا اللەرگيانىڭ بۇل ءتۇرى كوكتەمنەن كۇزگە دەيىن عانا سوزىلاتىن بولعاندىقتان، «ماۋسىمدىق پوللينوز» دەپ اتايدى. اللەرگياعا تاپ بولعان ناۋقاستىڭ كوزى، مۇرنى جانە دەنەسى دۋىلداپ قىشىپ، قىپ-قىزىل بولىپ قىزارادى. مۇرنىنان سۋ اعىپ، كوپ تۇشكىرەدى. اياق استى جوتەل پايدا بولىپ، تەرىسى بورتەدى. ءتىپتى ناۋقاستىڭ تىنىس الۋى ناشارلاپ، وكپەسى تارىلادى نەمەسە دەنەسى ءىسىنىپ، تاماعى تىتىركەنەدى، ءتىپتى اللەرگيالىق ەستەن تانۋ بولۋى دا مۇمكىن.

اللەرگيادان زارداپ شەگەتىن ادامعا نەگىزىنەن كوكونىستەر مەن سيترۋستى جەمىستەرگە شەكتەۋ قويادى. سونىمەن قاتار شوكولاد، كوفە، كاكاو، قانت، تۇزدالعان قىتىرلاق ناندار (چيپسى، كيريەشكي) جانە تەڭىز ونىمدەرى دە سىرقاتتى قوزدىرادى. ەسەسىنە، سۋ، ءسۇت ونىمدەرىن، قىرىققاباتتى كۇندەلىكتى اس مازىرگە قوسىپ قويعان دۇرىس. بالالاردىڭ اس-سۋىنا ايرىقشا كوڭىل ءبولۋ كەرەك. اللەرگيادان زارداپ شەگىپ جۇرگەن ادامدار كۇندەلىكتى تۇتىناتىن تاعامداردىڭ ءتىزىمىن جازىپ، وزدەرىنە نە جاقپايتىنىن دا اڭعارۋلارىنا بولادى. ماسەلەن، كۇنىنە ءبىر گرامم س دارۋمەنىن قابىلداۋ؛ تاعام قۇرامىندا اقۋىز، ماي، كومىرسۋتەگى جەتكىلىكتى بولۋى شارت؛ بولمەنى جەلدەتىپ، اۋاسىن ءجيى تازارتىپ تۇرعان دۇرىس؛ ناۋقاس جاتاتىن بولمەدە كىلەم، پالاس، جۇمساق ويىنشىقتار مەن ورتاق زاتتاردىڭ بولماعانى ءجون.

كۇن كوزىنەن، كۇنگە قىزدىرىنۋدان پايدا بولاتىن اۋرۋلار:

كۇنگە كۇيگەندە باستاپقى كەزدە 10–15 مينۋت، كەيىن قىزدىرىنۋ ۋاقىتىن ۇزارتۋ قاجەت. بىردەن ۇزاق قىزدىرىنسا، كۇن ساۋلەسى ءوتىپ، ادامنىڭ دەنە قىزۋى كوتەرىلەدى. 

كەيبىرەۋلەر كۇنگە قىزدىرىنۋدىڭ ءجونى وسى ەكەن دەپ تال تۇستە، ىستىق كۇن استىندا، ىستىق قۇم ۇستىندە جاتادى. ولاي ەتسەڭىز، ءوز دەنساۋلىعىڭىزعا ءوزىڭىز قاستاندىق جاساعانمەن بىردەي بولاسىز. نەگىزىنەن «زاگار» قابىلداۋعا قولايلى كەزەڭ تاڭەرتەڭگىلىك ساعات 9-12 اراسى جانە كەشكى 17-دەن كەيىنگى ۋاقىت.

بۇل ەرەجە ساقتالماسا كۇننىڭ زياندى اسەرى دەرماتيت، ەسەكجەم، تەرىنىڭ قاتەرلى ىسىگى اۋرۋلارىنا سوقتىرۋى مۇمكىن.

ءۇي جانۋارلارىنان، جاندىكتەردەن پايدا بولاتىن اۋرۋلار:

ءسىبىر جاراسى (قويدا - توپالاڭ، جىلقىدا - جاماندات، ءىرى قارادا - كاراتالاك، تۇيەدە - اقشەلەك، قارابەز) مال جانە جابايى جانۋارلاردىڭ باسيللۋس انتراسيس ميكروبى كوزدىراتىن، ءجىتى تۇردە وتەتىن اسا ءقاۋىپتى جۇقپالى اۋرۋى. ونىمەن ادام دا (تۇينەمە، كۇيدىرگى) اۋىرادى. ءسىبىر جاراسى كەڭ تاراعان اۋرۋ.

ءسىبىر جاراسى مالعا ولاردى اۋرۋ كوزدىرعىشىمەن لاستانعان جايىلىمدارعا جايىپ باققاندا، ءشوپ، سۋ ارقىلى تارايدى. ىندەت نەگىزىنەن جاز ايلارىندا ءورشيدى. مالدىڭ اۋىز، جۇتقىنشاق، كىلەگەي قابىقشالارىنداعى جاراقاتتار نەمەسە اس قورىتۋ جۇيەسىندەگى اقاۋلار اۋرۋدىڭ تاراۋىنا نەگىزگى سەبەپ بولادى. مالدىڭ جالپى كۇيى تومەندەگەندە (اشىعۋ، ۆيتامين جەتىسپەۋى، دەنە قىزۋىنىڭ كوتەرىلۋى ت.ب.) ولار اۋرۋعا شالدىققىش كەلەدى. ىندەتتىڭ اۋا ارقىلى تارالۋى دا مۇمكىن. سونىمەن قاتار قانسورعىش جاندىكتەردىڭ (ماسا، شىركەي) دە اۋرۋ تاراتۋى ىقتيمال.

توپىراقتان پايدا بولاتىن اۋرۋلار:

توپىراق گەلمينتوزداردىڭ تارالۋىندا ەرەكشە رول اتقارادى. اۋرۋ ادام مەن جانۋارلاردىڭ ناجىسىمەن بىرگە توپىراققا گەلمينتتەردىڭ جەتىلمەگەن جۇمىرتقالارى – اسكاريدالار، قىلباستار، تاعى باسقالاردىڭ وراسان زور مولشەرى تۇسەدى. ولار توپىراقتا ينۆازيالىق قاسيەتتەرگە يە بولۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن وزدەرىنىڭ دامۋ سيكلىن اياقتايدى، وسىعان بايلانىستى بۇنداي گەلمينتتەر گەوگەلمينتتەر دەپ اتالادى. توپىراق بەتىندەگى گەلمينتتەردىڭ جۇمىرتقالارى ينسولياسيا مەن كەبۋدەن ولەدى، ال 2-10 سم تەرەڭدىكتە جاتقاندار ءوز تىرشىلىگىن 7-10 جىلعا دەيىن ساقتاپ قالادى (ە.ي.گونچارۋك، 2006). گەلمينتتەر ءناجىس-ورالدى جولمەن، ال انكيلوستومالار – جارالانباعان تەرى ارقىلى جۇعادى. اسكاريدانىڭ جۇمىرتقالارى الۋان ءتۇرلى وبەكتىلەردە، اسىرەسە كليماتى ورتاشا ىلعالدى جانە ىلعالدى كليماتتى ايماقتاردا كەزدەسەدى. اسكاريدوز بەن تريحوسەفالەزدى كوبىنەسە، جەكە باس گيگيەناسىنىڭ ەرەجەلەرىمەن جەتكىلىكتى دارەجەدە داعدىلانباعان بالالار جۇقتىرادى. ادام يت اسكاريداسىن دا جۇقتىرۋى مۇمكىن. قالالاردا يتتەردىڭ كوپتىگى جانە ولاردى ۇستاۋ ەرەجەلەرىن ساقتاماۋ توپىراقتىڭ گەلمينت جۇمىرتقالارىمەن لاستانۋىنا اكەپ سوعادى. توكسوكاروز – يتتەر اسكاريداسىنىڭ ليچينكالارى تۋدىراتىن اۋرۋ، ول انىق اللەرگيالىق بەلگىلەرمەن (ەسەكجەم، تۇنشىعۋ جانە تاعى باسقا) جانە قارقىندى وتۋىمەن سيپاتتالادى.

تەرى اۋرۋلارى:    

تەرىنىڭ تەرشەڭدىگى دە – نيەۆرولوگيالىق اۋرۋلاردىڭ ءبىر سيمپتومى. اياقتىڭ تەرلەۋى، جاعىمسىز ءيىستىڭ شىعۋى – كوبىنە ساڭىراۋقۇلاق اۋرۋلارىنان جانە  ۆەگەتاتيۆتى جۇيكەنىڭ بۇزىلىستارىنىڭ ناتيجەسىندە پايدا بولادى.  

تەرىنىڭ ساڭىراۋقۇلاقتى اۋرۋلارى ءجيى كەزدەسەدى. ويتكەنى دەنە تەرلەيدى، كۇننىڭ ىستىعىنان تەرشەڭدىككە بوي الدىرامىز. ال ساڭىراۋ­قۇلاق ىلعالدى، سۋلى جەردى جاقسى كورەدى. سونىمەن قاتار قايىزعاقتار  دا ساڭىراۋقۇلاقتار اۋرۋىنىڭ ناتيجەسى دە بولۋى مۇمكىن. وعان ساڭىراۋقۇلاققا قارسى دارىلەردى قولدانۋ كەرەك. ونى ارينە، قانداي اۋرۋ دان ەكەنىن الدىمەن انىقتاۋ قاجەت. ول ءۇشىن لابوراتوريالىق دياگنوستيكادان وتەسىڭ.

«اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن جول ىزدە» دەپ بەكەر ايتپاسا كەرەك. ويتكەنى، جوعارىداعى كورسەتىلگەن اۋرۋلار پايدا بولعان جاعدايدا ءسىزدىڭ ومىرىڭىزگە ۇلكەن قيىندىقتار الىپ كەلۋى مۇمكىن. ساق بولىڭىز!                

                                                                                                                                                                شولۋشى ورازحان اقتولقىن