ەلىمىزدە سەنات دەپۋتاتتارىنىڭ سايلاۋى ءوتتى. ال ەلدەگى ءار سايلاۋ جۇيەسى قوعام ءۇشىن ماڭىزدى ءۇردىس. سەنات دەپۋتتارىن سايلاۋ ارقىلى مەملەكەتتىڭ بولاشاعى جاساقتالادى. ەلىمىزدە بولىپ جاتقان ءتۇرلى ساياسي بولسىن، الەۋمەتتىك بولسىن شەشىمدەردىڭ قابىلدانىپ، زاڭ جۇزىندە ىسكە اسىرىلۋىنا جاۋاپتى سول دەپۋتاتتار. ءيا، قوعامدا دەپۋتتارىمىزدىڭ الەۋەتى زور بولۋى ءتيىس ەدى، الايدا «دەپۋتات» دەگەن ستاتۋسىنا قاراپ قانا باعالاناتىنى جاسىرىن ەمەس. وكىنىشتىسى، قۇزىرەتىن حالىق بايقاي بەرمەيدى. نەگە؟ سەبەبى قىزىقپايدى، سەنات دەپۋتاتتارىنىڭ نەمەن اينالىسىپ، نە تىندىرىپ جۇرگەندەرىن دە بىلمەيتىندەر جەتىپ ارتىلادى. سەنات دەپۋتانىنىڭ جىلى ورنىنا جايعاسپاي تۇرىپ، ءارقايسىسى وبلىس اكىمى، اكىم ورىنباسارلارى بولىپ، ءوز اۋدانىنىڭ شارۋاسىن «دوڭگەلەتىپ» كەلەدى، ءسويتىپ ءدۇيىم مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى شارۋاعا كوشەدى.

ودان وزگە اقپاراتتارعا كوز جۇگىرتە وتىرايىق. ق ر ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى سەنات سايلاۋى ءۇشىن مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن 92 ميلليون تەڭگە جۇمسالاتىندىعىن ايتقان. بيۋدجەتتەن شىعارىلىپ جاتقان ۇلكەن سوماعا قاراپ، بەكەر شىعىن ەمەس پە ەكەن دەگەن ويعا قالاسىڭ؟

نە دە بولسا، ماۋسىمنىڭ 28-ىندە ەلباسىمىزدىڭ جارلىعىنا سايكەس ق ر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتتارىنىڭ كەزەكتى سايلاۋى ءوتتى. 16 دەپۋتاتتىق مانداتقا 38 ۇمىتكەر تالاستى. 14 وبلىستان 3291 دەپۋتات داۋىس بەردى.

وسىلاردى ەسكەرگەن قامشى اقپاراتتىق اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى سەنات سايلاۋىنىڭ ماڭىزى، سەنات دەپۋتاتتارىنىڭ قوعامداعى ءرولىن انىقتاۋ ءۇشىن ساراپشىلارمەن سۇحباتتاسىپ كوردى.

سەنات سايلاۋى – ءبىزدىڭ ەلىمىز ءۇشىن ماڭىزدى ينستيتۋت

ساياساتتانۋشى ءازىمباي ءعاليدىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەتتى بيلەيتىن حالىق ەمەس، ەليتا، بۇل جاعدايدى وزگەرتۋىمىز قاجەت.

ساياساتتانۋشى، ءازىمباي عالي. جالپى سەنات – سىندارلى ادامداردىڭ وكىلى. ولار بەلسەندى ساياساتتان بەلگىلى سەبەپتەرمەن شەكتەتىلگەنىمەن، بيلىكتىڭ ادامدارى، بيلىكتەن ەشقاشان الىستامايدى. سايلاۋعا كەلەر بولساق، التەرناتيۆالىق جولمەن ءجۇرىپ جاتىر. بەلگىلى دارەجەدە اكىمشىلىك پرينسيپتەر دە جۇمىس ىستەيدى، سونىمەن بىرگە جەرگىلىكتى ەليتا كۇشىن كورسەتۋى كەرەك. ەليتا سۇرىپتالىپ، مىقتىسى وتەدى. كەز-كەلگەن ادام وتە المايدى. ولاردىڭ جەرگىلىكتى ولكەدە اكىمشىلىك تاجىريبەسى بار، ساياسي تاجىربيەسى بار. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دەموكراتيا بار، ياعني اۆتوريتارلىق رەجديمدەردىڭ دەموكراتياسى. سەنات دەپۋتتارىنىڭ نەگىزىنەن 99%-ى مەملەكەتشىل ادامدار.

قامشى ءتىلشىسى سەنات سايلاۋى، سەنات دەپۋتاتارى جونىندە حالىقپەن ساۋالناما جۇرگىزىپ كوردى. ساۋالناماعا قاتىسقان 50 ادامنىڭ 80%-ى سەنات سايلاۋىنىڭ وتكەنىنەن بەيحابار، ءتىپتى سەنات دەپۋتاتتارى جونىندە اقپارات بەرە المايدى. بۇعان كىم كىنالى؟ نەگە حالىق قىزىقپايدى؟ وسى ساۋالدى دا ءازىمباي عاليعا قويىپ كوردىك، ءبىر جاۋابىن الارمىز دەگەن نيەتپەن....

ءبىزدىڭ كەڭەس داۋىرىنەن ءبىر بۇرىس تۇسىنىك قالىپتاسقان – «مەملەكەتتى حالىق بيلەيدى». ءىس جۇزىندە حالىق بيلەمەيدى، ەليتا بيلەيدى. ونداي جالعان تۇسىنىكتەردەن ارىلۋىمىز قاجەت. مەملەكەتتى قاشان دا يگى جاقسىلار بيلەگەن. بىزدەن ءتاۋىر، بىزدەن ىقپالدى، بىزدەن باي ادامدار ەل بيلەيدى. وعان ءسىز بەن ءبىزدىڭ قاتىسىمىز جوق. بارلىق مەملەكەتتەردە سولاي. ءبىراق دەموكراتيالىق ەلدەردە ساياسي باسەكەلەستىك بار. ەليتا سۇرىپتاۋدان ءوتۋ كەرەك. بۇل – 100 مەتردە جۇگىرۋمەن تەڭ. ەل بيلەمەك ادامدا تالانت بولۋى كەرەك. 100 مەتر بەلگىلەنسە، ادامدار ءبىرىن-بىرى وزۋدىڭ جولدارىن ىزدەستىرۋى ءتيىس، ول – ساياسي تەحنولوگيا. ال ساياسي تەحنولوگيالاردى جۇرگىزۋ ءۇشىن قارجى كەرەك. ايتپەسە، كەز-كەلگەن ءىس بىلمەيتىن جارامسىز ادامدار ءوتىپ كەتۋى مۇمكىن.

وزىپ شىققان ءار سەنات دەپۋتاتى ءوزىنىڭ، سونداي-اق مەملەكەتتىڭ مۇددەسىن قورعايدى. ول ءوز باسىن عانا ويلامايدى، ول نەمەرەسىنىڭ دە قامىن ويلاۋى كەرەك، مەملەكەتتىڭ دە قامىن ويلاۋى كەرەك. بەلگىلى دارەجەدە كەرەكتى مەحانزيم. ايتپەسە ەليتا بوساڭسىپ كەتەدى. بۇل قاجەت، بىرنەشە مەتر جۇگىر، وزىپ شىق، ساياسي تىرشىلىككە جارامدىلىعىڭدى كورسەت.

سونداي-اق ەلىمىزدەگى سەناتتىڭ ءرولىن ايتا وتىرىپ، اقش –تاعى ساياسي جۇيەنى مىسالعا كەلتىردى.

اقش حالقى – مىنەزى بار حالىق. ماسەلەن، كەزىندە حيللاري كلينتوندى حالىق جاقسى كوردى، توزىمدىلىگىنە ءتانتى بولدى، سونى قولدادى، بيىككە كوتەردى. ءبىراق پرەزيدەنتتىك سايلاۋ كەزىندە امەريكا حالقى ونى ۇناتپاي قالعان، ونىڭ جانىندا ترامپتى ءجونى ءتۇزۋ دەپ ساناعان.ءبىراق ونىڭ دا ارەكەتتەرىنىڭ جونسىزدەۋ ەكەنى بارىنە ءمالىم. ال پرەزيدەنت ارتىق كەتىپ جاتقان جاعدايدا سەنات تۇزەپ وتىرادى. ماسەلەن، ترامپتىڭ رەيسەمەن بايلانىسى جونىندە ناقتىلانباعان اقپاردى كوزىمىز شالادى. مۇنداي اقپار تارالعانىمەن، ءىس جۇزىندە دالەلدەنبەگەن. دالەلدەنەتىن بولسا، ءوز قۇقىعىن جاقسى بىلەتىن اقش سەناتى ترامپتى جازالاۋعا دەيىن بارادى. ال بىزدە تەجەۋشى كۇش باسەڭ.

سەنات – ءماجىلىس پەن پرەزيدەنت اراسىنداعى كوپىر عانا

ءدال وسى سۇراقتاردى ساياساتكەر دوس كوشىمگە قويىپ كوردىك. ونىڭ ويىنشا، پرەزيدەنت بەلگىلى ءبىر زاڭ جوباسىن قولداعىسى كەلسە، سەناتتى پايدالانادى، ال سەناتتىڭ مىندەتى تەك تەكسەرۋ عانا.

ساياساتكەر، دوس كوشىم. سەنات سايلاۋىنىڭ ەشقانداي ساياسي ماڭىزى جوق، سەبەبى سەناتتىڭ زاڭ شىعارۋشى بيلىك ورنىندا جەكە ورنى جوق، ونىڭ ورنى ءماجىلىس پەن پرەزيدەنت اراسىنداعى كوپىر سياقتى. مەنىڭ ويىمشا، پرەزيدەنت بەلگىلى ءبىر زاڭ جوباسىن قولداعىسى كەلمەسە، سەناتتى پايدالاندى. ءماجىلىس بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە زاڭ جوباسىن جاساۋعا تىرىسادى، سەنات ونىڭ ىشىندە ۇنامدى-ۇنامسىز جەرلەرىن تەكسەرەتىن ءبىر رەداكتوردىڭ ءرولىن عانا وينايدى. سەناتتىڭ بەلگىلى ءبىر قۇقىعى بولسا، امەريكاداعى سەكىلدى ساياسي ارەناداعى ءرولىن ايقىنداپ الۋعا بولادى، ال ءبىزدىڭ سەناتتا ونداي ءرول جوق. ۋنيتارلى مەملەكەتتە پەكى دەڭگەيلى ەمەس، ءبىر دەڭگەيلى پارلامەنتتىڭ بولعانى دۇرىس.

ال حالىق نەگە سەناتقا قىزىعۋشىلىق تانىتپايدى؟

پرەزيدەنت دايىنداعان زاڭىن سەنات توقتاتا الاتىن بولسا، وندا حالىقتىڭ نازارى سەناتتا بولادى، سەنات نە ايتار ەكەن باستارىن سولارعا بۇرادى. بەلىگىلى ءبىر ورگاننىڭ، پارلامەنتتىڭ بەرىلگەن قۇزىرەتى بولۋ كەرەك. ءبىزدىڭ سەناتتا ونداي قۇزىرەت جوق.

ونىڭ ۇستىنە سايلاۋ دا جاناما بولىپ وتىرادى، جاناما سايلاۋدا اۋدانداعى 12-13 دەپۋتاتتار «سايلايدى». ال ونى حالىق بىلمەيدى.

ايتا كەتەيىك، سايلاۋ ناۋقانى بارىسىندا بارلىعى 89 ۇمىتكەر ۇسىنىلدى. 38 كانديدات سايلاۋ بيۋللەتەندەرىنە ەنگىزىلدى. سايلاۋعا 3242 تاڭداۋشى قاتىستى. ق ر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتتارىن سايلاۋ بارىسىندا 518 حالىقارالىق جانە وتاندىق بايقاۋشى، 244 قازاقستاندىق جانە شەتەلدىك ب ا ق وكىلى قاتىستى. سايلانعان دەپۋتتاردىڭ 7-ن ءماسليحاتتار ۇسىنسا، 9 ءوزىن-وزى ۇسىنعاندار. ق ر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتتىعىنا كانديداتتاردىڭ ورتاشا جاسى –56،7 جاس. 

گۇلىم جاقان