تامىرىن تەرەڭگە جايعان تاريحىما كوز جىبەرەر بولسام، سانانى تالاي وي تۇڭعيىعىنا باتىرىپ، كوكەيگە تالاي سۇراقتاردىڭ كەلەتىنى راس. مىسالى، ءبىز كىمبىز؟ جۇمىر جەر بەتىندە قاشان پايدا بولدىق ؟ قاي جەردى مەكەن ەتتىك ؟ ءتىلىمىز، مادەنيەتىمىزدىڭ دەڭگەيى قانداي؟
ءبىز ءور التاي مەن اتىراۋدىڭ اراسىن مەكەن ەتكەن ساقتان قالعان سارقىتى، عۇننان قالعان جۇرناعى، ءۇيسىننىڭ ءجۇرىپ وتكەن ءىزىمىز.
ء-بىز قازاقپىز !
اق بىلەكتىڭ كۇشى، اق نايزانىڭ ۇشى سىنعا تۇسكەن جاۋگەرشىلىك زاماندا، ياعني، 1458 جىلى ءابىلقايىر حاندىعىنان ىرگەسىن بولگەن جانىبەك پەن كەرەي سۇلتان موعولستان جەرىنە شۋ بويى مەن قوزىباسقا العاش... ەڭ العاش ەركىندىكتىڭ اق جالاۋىن تىككەن ەدى.
جەلماياداي ايلار جەلىپ وتسە، جىلدار ءوز اعىسىمەن جىلجىپ وتىردى. بيلىك باسىنا بىلگىر ساياساتكەر، اسكەرىنە جاۋ جۇرەك قاس باتىرلار باسشىلىق ەتكەن كوشپەندى جۇرت جاۋىنىڭ جانىن كەسىپ شەكاراسىن كەڭەيتتى.
ءبىر عاسىردا ءبىر-اق رەت دۇنيەگە كەلەر دانشپاندار بەس مىڭ جىلدىق تاريحى بار قىل قۇرت قىتايدىڭ دا، تابانى تيگەن جەردەن ەش كەرى شەگىنبەيتىن ورىستىڭ وزبىرلىعىنا دا دەس بەرمەدى.
قارا تاۋدىڭ باسىنان “ەلىم-اي”-لاپ كوشىپ، سارى دالاسىن مولا ەتكەن قاتىگەز جوڭعاردىڭ دا جويقىن شابۋلىن تويتاردى. اتتەڭ، يمپەريانىڭ يىرىمىنە ىلىگىپ 1731 جىلى العاشقى بولىپ بوداندىعىن مويىندايدى. وسى ۇدەرىس ءۇش ءجۇزدىڭ دە بوداندىقتى مويىنداۋىمەن اياقتالادى.
ء-بىز ەندى باعىنىشتىمىز...تاۋەلدىمىز...
تاۋەلدى، باعىنىشتىلىق ۇعىمىن تاۋەلسىزدىككە الماستىرۋ ءۇشىن توگىلگەن تەر وزەن بولىپ، كىرشىكسىز قىزىل قان بۇلاق بولىپ اقتى.
ون بەس وتاۋدى بىرىكتىرگەن قارا شاڭىراعىمىز 1991جىلى ىدىرادى. شىعىستان التىن كۇن نۇرىن توگىپ، ەركىندىكتىڭ سامالى ەستى. كوڭىل كوك اسپانىنداعى قاسىرەت بۇلتى سەيىلىپ، ءانشى بۇلبۇل شاتتىقتىڭ ءانىن شىرقادى.
و، ومىرگە ءسابي كەلدى. ول ەندى تاۋەلسىز ەلدىڭ ۇرپاعى. ولگەنىمىز ءتىرىلىپ، وشكەنىمىز جانعاندا، وسى دۇنيە ەسىگىن اشقان كۇناسىز پەندە. تال بەسىكتەن جەر بەسىككە دەيىن ءوز قالاۋىنشا تىرشىلىك ەتەدى. وسى ءسابيدىڭ كۇنى ەرتەڭگى تاعدىرى ءۇشىن بوزداقتارىم جانىن قيعان. اسقاق ارمانعا قول سوزىپ بۇگىنگى بەيبىت ۋاقىتتى كورە الماي كەتكەن اسىلدار قانشاما؟! اعى مەن قاراسى، جاقسى مەن جامانى، جاسىعى مەن جاسامپازى ەگىز ۇعىم بولعان جاڭا عاسىردا ساپ التىنداي باعا جەتپەس بايلىعىمىز ۇلت قۇندىلىعىن بەرىك ساقتاۋىمىز كەرەك.
تاۋەلسىزدىگىمە تاۋبە دەۋدى ۇمىتپايىق، اعايىن!
مۇحتار سەرجان
