ادامدى الدا نە كۇتىپ تۇرعانى بەلگىسىز. پەندە ەشقاشان سەنىمدى تۇردە «مىناداي جاعداي مەنىڭ باسىمنان ەشقاشان وتپەيدى» دەپ نىق سەنىممەن ايتا المايدى. الماتىلىق الينا س.-دا (ەسىمى وزگەرتىلگەن. ماقالاداعى كەيىپكەرلەردىڭ بارلىعىنىڭ ەسىمدەرى وزگەرتىلگەن) سوعان تاعى ءبىر مارتە كوز جەتكىزدى. جۇبايىمەن كەلىسىم شارت بويىنشا تايلاندقا جۇمىس ىستەۋگە كەتكەن ايەل ەشقاشان تۇرمەگە تۇسەمىن دەپ ويلاماعان.

“الينا كۇيەۋى ەكەۋى تايلاندقا بيلەت الىپ، جولعا جينالعاندا ولارعا قىزىعا دا قىزعانا قارادىم. الينا ءبىر رەت تەلەفون شالدى دا حابارسىز كەتتى. ەكى اپتا وتكەننەن كەيىن ونىڭ كۇيەۋى حابارلاسىپ، اپكەمنىڭ تۇرمەدە ەكەنىن ايتتى. دۇكەندە جانجال شىعىپ، ءتىپتى توبەلەسكە دەيىن جەتكەن. ءقازىر اپكەمنىڭ جاعدايى جاقسى. ءقازىر الينا ەۋروپادا ءبىلىم الىپ جاتىر. سول جاعدايدان كەيىن بىرنەشە جىل ءوتتى. الينا تۇرمەدە وتىرعان جىلدارى تۋرالى كىتاپ جازىپ جاتىر» دەدى الينانىڭ اپكەسى سۆەتا.

– كىتابىمدى بىرنەشە تىلدە باسىپ شىعارامىن. قازاقستاندىقتار عانا ەمەس ەۋروپالىقتار، امەريكالىقتار دا تايلاندقا جول تۇسە قالسا قانداي قيىندىقتارمەن بەتپە بەت كەلۋى مۇمكىن ەكەنىن بىلگەنىن قالايمىن. كەزدەيسوق تانىستىقتار مەن جەرگىلىكتى حالىقتىڭ مەنتاليتەتىن جانە قاراپايىم تۇسىنىكتەردى بىلمەۋى قانشالىقتى ءقاۋىپتى ەكەنىن تۇسىنسە ەكەن دەيمىن. مەن ءوزىم دە قالاي پوليسيا بولىمشەسىنەن ءبىراق شىققانىمدى تۇسىنبەدىم. پوليسەيلەر بولىمشەگە الىپ كەلمەي تۇرىپ پارا ۇسىنۋ قاجەت ەكەن. مەن ونى كەشىرەك ءبىلدىم. ول ۋاقىتتا قالتامدا ولار سۇراعان $500 بولمادى.

ايەلدەرگە ارنالعان تۇزەتۋ ورتالىعى بانگكوكتا ورنالاسقان. مەن وتىرعان ۋاقىتتا وندا 8 مىڭ ادام بولعان. ولار ەكىگە بولىنەدى. بىرىندە اۋىر قىلمىس جاساعاندار وتىرادى. ولاردىڭ كوبى كىسى ولتىرگەندەر. ەكىنشى بولىگىندە وتىرعانداردىڭ 90%-ى ەسىرتكى ءۇشىن جازاسىن وتەپ جاتىر. وندا اكتريسا، داياشى، ەگدە جاستاعى ايەلدەر دە بار.

تايلاندا سينتەتيكالىق “يابا ياحا” ەسىرتكىسىن دوللارعا ساتىپ الۋعا بولادى. ول «جامان ءدارى» دەپ اۋدارىلادى. وعان بىردەن ۇيرەنەسىڭ. تۇرمەدە 80، 90 جاستاعى اپالار دا وسى ەسىرتكى ءۇشىن وتىر. ولاردى ەسىرتكى ساۋداسىمەن اينالىساتىن نەمەرەلەرى وزدەرىنىڭ ورنىنا وتىرعىزادى ەكەن. جاستاردىڭ «كارىلەردىڭ اقتىق دەمى قايدا ۇزىلەتىنى ماڭىزدى ەمەس. ۇيدە مە الدە تۇرمەدە دە ءبارىبىر ەمەس پە؟» دەگەن ويى مەنىڭ قاتتى تاڭعالدىردى.

مەنىڭ كامەرامدا وتىرعانداردىڭ بارلىعى جوعارى ءبىلىمدى، شەت ءتىلىن بىلەتىن ايەلدەر بولدى.

سوت مەن ۇستالعاننان كەيىن ەكىنشى كۇنى ءوتتى. ماعان بارلىعى كۇلىمدەپ جاۋاپ بەرىپ وتىردى. اۋدارماشى بولدى. پوليسەيلەر بىردەڭەلەردى جازىپ جاتتى. سول ۋاقىتتا-اق تاعدىرىمنىڭ شەشىلىپ قويعانىن سەزدىم. مەن جازامدى جەڭىلدەتۋ ءۇشىن ءوز كىنامدى مويىندادىم. دۇكەندەگى جانجال 16.00-گە دەيىن بولعانى جاقسى بولدى. سەبەبى 4-تەن كەيىن جاسالعان ءتارتىپ بۇزۋشىلىق، قىلمىستاردىڭ جازاسى وتە اۋىر بولادى.  

اقشاڭ بولماسا جۋىندىمەن تاماقتاناسىڭ

—كيىمدەرىمدى الىپ الدى دا ورنىنا دىمقىل تارتقان كيىم بەردى. كامەرا – جيھازى جوق كەڭ بولمە. تەك جۇقا كورپەلەر عانا بولدى. وندا 60 ادام ۇيىقتايدى.

بارلىعى اعاش ەدەندە جاتادى. كليماتتىڭ جىلى بولعانى عانا كومەكتەستى.

دارەتحانا كافەل جابىستىرىلعان قابىرعانىڭ ارتقى جاعىندا ورنالاسقان. ەسىك جوق. دۋشتا بارلىعىمىز بىرگە جۋىنامىز. كۇزەتشى 10-عا دەيىن سانايدى. سول ۋاقىتقا دەيىن شومىلىپ ۇلگەرۋىڭ كەرەك. ودان كەيىن كەلەسى توپ كىرەدى.

تۇندە جارىق جانىپ تۇرادى. تاڭعى 4-تە تۇرعىزادى. باقىلاۋشى بارلىعىن تاياقپەن ۇرىپ، ايقايلاپ وياتادى. سول كەزدەگى تاياقتىڭ داۋىسى تۇرمەدەن شىققاننان كەيىن ۇزاق ۋاقىت قۇلاعىمدا جاڭعىرىپ تۇردى.

ويانعاننان كەيىن ءبىرى دۋشقا بارسا، ەندى ءبىرى وزىنە كوفە جاساۋ ءۇشىن ىستىق سۋعا كەزەككە تۇرادى.

اۋلادا شاتىر بولمادى. ۇشاقتىڭ ۇشقانىن، بۋددا حرامىنداعىلاردىڭ ءان ايتقانىن ەستيسىڭ، قۇستار ءان سالادى، اينالانىڭ بارلىعى گۇل، ءبىراق سەن قاپاستا وتىرسىڭ.

– جازاسىن وتەۋشىلەر قانداي جۇمىس اتقاردى؟

ايەلدەر كۇنى بويى تىگىن تىگۋمەن اينالىسادى، جاساندى گۇل جاسايدى، ەندى ءبىرى دەسەرت دايىندايدى. ءبىراق بۇل ەڭبەكتەرى ءۇشىن اقشا تولەنبەيتىن. كەيبىرى تۇرمە ناۋبايحاناسىندا نان ءپىسىردى. جۇمىس وتە اۋىر، ءبىراق ايىنا 1 بولكە نان مەن 1 مىڭ بات تولەنەتىن.

16.00-دە قايتا كامەراعا كىرگىزەدى. ول ۋاقىتتا قالاعانىڭدا جاسايسىڭ. ينتەرنەت، كومپيۋتەر، گازەت بولمادى. تەك تاي جانە اعىلشىن تىلىندە جازىلعان ەسكى كىتاپتار بولدى. تەلەديداردان جاڭالىقتار مەن جەرگىلىكتى تەلە حيكايا كورسەتىلدى.

كوبى تۋىستارى مەن دوستارىنا حات جازاتىن. بىزگە حريستيان ميسسيونەرلەر ءجيى كەلەتىن. جاقىندارىڭمەن كۇندە كەزدەسۋگە بولادى، ءبىراق تەك 5 مينۋت قانا. ال جەكە كەزدەسۋلەرگە ارنايى بولمەگە ءبىر ساعاتقا جىبەرەتىن. مۇنداي كەزدەسۋلەر 3 ايدا ءبىر مارتە بولىپ تۇراتىن.

—قالاي تاماقتاندىراتىن؟

اقشاسى جوقتارعا ارنالعان اسحانا بولاتىن. كۇرىش پەن سۋعا پىسىرىلگەن ءشوپ بەرەتىن. ول جۋىندىعا ۇقسايدى. ال اقشاسى بارلار ءدامدى تاماق جەيتىن.

مەن كۇنىنە 10 باتقا تاماقتاناتىنمىن. بۇل وتە از. ءۇش ايدىڭ ىشىندە 12 كەلىگە ارىقتادىم.

جازاسىن وتەۋشىلەرگە تۋىستارى سالەمدەمە بەرىپ جىبەرسە، ولار باسقالارىمەن بولىسەتىن. مەن اۋىرىپ قالعاندا سلاۆيان قىزدارى ماعان ىشكيىم، ءسۇت جانە كوفە بەرىپ جىبەردى.

جىنىستىق قاتىناسقا جول جوق!

– ايەلدەر اراسىندا قارىم-قاتىناس قالاي بولاتىن؟

– مەن ودەسسانىڭ تۋماسى نيلامەن جاقسى ءتىل تابىسىپ كەتتىم. ول سۇيىكتىسىنىڭ كەسىرىنەن تۇرمەدە وتىردى. نيلانى ءومىر بويى باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسىن كەستى، ءبىراق ول راحىمشىلىقپەن بوستاندىققا شىقتى. مامارۋم  – كامەرا ستاروستاسى. ەشكىمگە دورەكىلىك تانىتپايتىن. بىرنەشە مارتە ۆەتنامدىقتار توبەلەستى. ءبىراق ولاردى تەز اجىراتىپ الدى. تاياق ۇستاعان كۇزەتشىنىڭ سەندە شارۋاسى جوق.  

– جازاسىن وتەۋشىلەردىڭ اراسىندا جاقىن قارىم-قاتىناس بولدى ما؟

مۇندا جىنىستىق قاتىناسقا ورىن جوق. سەنىڭ ءاربىر قادامىڭ ەلدىڭ الدىندا. ءتىپتى دارەتحاناعا وتىرساڭ دا بىرەۋ قاراپ تۇرادى. 

«ايەلدەردىڭ جازاسىن وتەۋ مەرزىمىن كورگەندە بويىمدى قورقىنىش بيلەيتىن...»

—ءبىر كامەرادا وتىرعان ايەلدەر تۋرالى ايتىپ بەرىڭىزشى...

اعىلشىن، امەريكالىق، اۆستراليالىق، ۋكرايندىق، رەسەيلىك، وزبەك جانە تاي ايەلىمەن بىرگە وتىردىم. كەيبىرىنىڭ وقيعاسىن ەستىگەندە توبە شاشىم تىك تۇردى.

يرينا دەگەن ەۆرەي وتباسىندا تاربيەلەنگەن رەسەيدىڭ تۋماسى وتىردى. وتباسىمەن جاڭا زەلانديادا تۇرادى. كۇيەۋى مەن نەمەرەسىمەن بانگكوك ارقىلى ۇشقان. ديۋتي-فريعا كىرگەن. ونىڭ كوزى ناشار كورەدى. وزىمەن ءۇش كوزىلدىرىگى بولعان.

دۇكەندە كوزىلدىرىك كيىپ كورگەن دە ءوزىنىڭ كوزىلدىرىك سالعىشىنا بايقاماي جاڭاسىن سالىپ قويعان. ونى بىردەن تۇتقىندادى. سوت ءبىر جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ شەشىمىن شىعاردى.  

18 جاستاعى تايلاند تۇرعىنى پونگ جىگىتىنىڭ كەسىرىنەن تۇرمەگە تۇسكەن. ول پوليسيادان قاشقان. ونى جەتىپ العاندا جىگىت پوليسيانى يتەرىپ جىبەرگەن. سول ۋاقىتتا پوليسەي قۇلاپ، باسى تاسقا ءتيىپ سول جەردە كوز جۇمادى. جىگىت نە ىستەرىن بىلمەي سۇيىكتىسى پونگقا كەلگەن. پوليسەيلەر ەكەۋىندە تۇتقىنداعان. سوتتا جىگىت جىلاپ قىزدىڭ ەش كىناسى جوق ەكەنىن ايتسا دا ونى سىبايلاسى رەتىندە سوتتادى. ول ءقازىر بوستاندىققا شىقتى. وتباسىن قۇردى. حات جازىپ تۇرادى. قاردى كورۋدى ارماندايدى.

گونكونگ تۋماسى دجەسسيكا وتە سۇلۋ، سۇڭعاق بويلى، سىمباتتى قىز. جوعارى ءبىلىم بار. جۇڭگو قىزى ءبىر توپ اداممەن قىمبات زاتتار ساتاتىن دۇكەننەن تاۋارلاردى جالعان كارتوچكامەن تولەگەن. باستاپقى كەزدە ونى ءولىم جازاسىنا كەستى، ودان كەيىن سوت 25 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ تۋرالى شەشىم شىعاردى. جاقىندا دجەسسيكا راحىمشىلىققا ءىلىندى.

تۇرمەدەگى ايەلدەردىڭ بارلىعىندا قانشا جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرعانى تۋرالى جازىلعان بەيدجيكپەن جۇرەتىن. كەيبىرىندە 50، 100، 200 جىل... ايەلدەردىڭ جازاسىن وتەۋ مەرزىمىن كورگەندە بويىمدى قورقىنىش بيلەيتىن...

ايىنا ءبىر مارتە جازاسىن وتەۋشىلەر جازا مەرزىمىن قىسقارتۋدى سۇراپ ءوتىنىش جازاتىن. ءبىراق ودان ەشقانداي پايدا بولمايتىن. كەيدە 100 جىلعا قامالعاندارعا «90 جىلعا قىسقارتىلدى» دەگەن جاۋاپ كەلەتىن.

– ترانسۆەستيتتەر بولدى ما؟

ولار ەركەكتەرگە ارنالعان تۇرمەدە جاتادى. كوبى اقشا تابۋ ءۇشىن عيمارات اينەگىن شاعىپ، تۇرمەگە بىرنەشە ايعا وتىرىپ شىعاتىن.

تۋريستەرگە كەڭەس!

—تايلاندتا بولماشى سەبەپپەن تۇرمەگە ءتۇسۋىڭ مۇمكىن. ماسەلەن، بارلىق جەردە بۋددانىڭ باسىن ساتادى. ونى ەلدەن شىعارۋعا زاڭمەن تىيىم سالىنعان ەكەن. سوندىقتان اۋەجايدا قيىندىققا تاپ بولۋىڭىز ابدەن مۇمكىن.

تۇرمەدە جۇكتى اعىلشىن ايەلى وتىرعان. ول كۇيەۋىمەن كەلىسىم شارت بويىنشا جۇمىس ىستەۋگە كەلگەن. ولار جالداعان پاتەردىڭ دالىزىندە ەسىرتكى ساتىلادى ەكەن. ەسىرتكى ساۋداسىمەن اينالىسقانداردى ۇستاعاندا اعىلشىن وتباسىن دا ۇستاپ الىپ كەتكەن.

افەريستەردىڭ تايلاندتا نەمەسە باسقا ازيا ەلدەرىنە اقشا تابۋ ءۇشىن ەسىرتكى تاسىمالىن جاسايتىندارعا تاڭعالامىن. ەستەرىڭدى جيىڭدار! سەندەردى ءدال سول ۋاقىتتا پوليسياعا ۇستاپ بەرەدى. سوندىقتان اباي بولىڭىزدار!

ايتا كەتەيىك، 2017 جىلى تايلاندتا ەكى قازاقستان ازاماتى قىلمىستىق ءىس بويىنشا تۇرمەدە وتىر.