قازاق ءتىلىنىڭ لاتىن الىپبيىنە كوشۋدەگى العاشقى، 1920 جىلدارداعى تاجىريبەسى قالاي جۇزەگە استى دەگەن ماسەلە ق ر پرەزيدەنت ارحيۆىندە وتكەن تاريحي-قۇجات كورمەسى مەن دوڭگەلەك ۇستەلدىڭ وزەكتى تاقىرىبىنا اينالدى.

ايتا كەتەيىك، ق ر پرەزيدەنتىنىڭ ءارحيۆى الماتى قالاسىنىڭ مادەنيەت جانە ارحيۆتەر باسقارماسىمەن بىرلەسە وتىرىپ، «لاتىن گرافيكاسىنداعى مەملەكەتتىك ءتىل ءالىپبيىنىڭ ءبىرىڭعاي ستاندارتىن ەنگىزۋ» تاقىرىبىندا دوڭگەلەك ۇستەل جانە تاريحي-قۇجات كورمەسىن وتكىزدى. ءىس-شارا ق ر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلامالىق ماقالاسىنداعى مىندەتتەردىڭ ءبىرى - قازاق ءتىلىن لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋگە ارنالعان.

تاريحي-قۇجاتتىق كورمەدە 1920 جىلداردىڭ اياعىندا قازاق ءتىلىنىڭ لاتىن الىپبيىنە كوشۋى كەزىندەگى قۇجاتتار مەن باق-تاعى حابارلامالار قويىلعان. جيىننىڭ اشىلۋىندا ءسوز سويلەگەن ق ر پرەزيدەنتى ءارحيۆىنىڭ ديرەكتورى، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى بوريس جاپاروۆ حح عاسىردىڭ باسىندا لاتىن ءالىپبيى كۇشتەپ ەنگىزىلگەنىن، ال بۇگىنگى تاڭدا ول قازاق قوعامىنىڭ ءوز تاڭداۋى ەكەنىن ايتتى.

«ءبىزدىڭ ارحيۆىمىزدە ساقتالعان قۇجاتتاردى قارايتىن بولساق، قازاق ءتىلى 1929 جىلدان باستاپ، اراب گرافيكاسىنان لاتىن ارىپتەرىنە كوشكەن. 1940 جىلى لاتىن گرافيكاسىنان كيريلل الىبپيىنە اۋىستى. بۇل ەكى جاعداي دا قازاقستان حالقىنىڭ ءوز تاڭداۋى بولعان جوق. بۇل جوعارىدان تاڭىلعان رەفورما ەدى. ال، قازىرگى ۋاقىتتا قازاق حالقى ءوزى تاڭداۋ جاساپ، لاتىن الىپبيىنە كوشكەلى وتىر»، - دەدى بوريس جاپاروۆ.

بوريس جاپاروۆتىڭ ايتۋىنشا، قازاق ءتىلىن 1940 جىلى لاتىننان كيريلل الىبپيىنە كوشىرگەننەن كەيىن دە حالىق بەرتىنگە دەيىن لاتىن ارپىمەن حات الماسىپ كەلگەن.

«قازاق ءتىلى لاتىن الىپبيىنەن كيريللگە اۋىستىرىلعاننان كەيىن دە قولدانىستان تۇسكەن جوق. وعان دالەل رەتىندە بىزدە ساقتالعان حاتتاردى ايتۋعا بولادى. مىسالى، مايداننان كەلگەن حاتتار، جازۋشىلاردىڭ جەكە قورىنان الىنعان قولجازبالارى لاتىن الىپبيىندە جازىلعان»،  - دەدى بوريس جاپاروۆ. 

جيىندا بايانداما جاساعان فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ورىناي جۇبايەۆا لاتىن الىپبيىنە كوشكەن جاعدايداعى تەرميندەردىڭ يگەرىلۋى تاقىرىبىندا ءسوز قوزعادى.

«پرەزيدەنت ن.نازاربايەۆ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىندا ايتقان «ۇلتتىق كود» دەگەنىمىز - ءتىل. لاتىن الىپبيىنە اۋىسۋداعى ماقساتتىڭ ءبىرى دە سول قازاق ءتىلىن دۇرىس ساقتاۋ ماسەلەسىندە. حح عاسىردىڭ باسىندا لاتىن الىپبيىنە اۋىسقاننان كەيىن، 1929 جىلى ەملەنى دە وزگەرتۋگە قاجەتتىلىك تۋىنداعان. وسى كەزدە «ەڭبەكشى قازاق» گازەتى ەملەگە قاتىستى ۇسىنىستار جىبەرۋ تۋرالى حابارلاما جاريالاعان بولاتىن. جالپى، حح عاسىردىڭ باسىندا قازاق تىلىنە شەت تىلدەن تەرميندەر قابىلداعان كەزدە بىرنەشە ۇستانىم بولعان. ءبىرىنشى، شەت ءتىلدىڭ بالاماسى رەتىندە قازاق ءتىلىنىڭ ءوز ءسوزىن تابۋ، ەكىنشى، ەگەر قازاق تىلىنەن تابىلماعان جاعدايدا تۇركى تىلدەرىنەن قاراستىرۋ، ەگەر تۇركى تىلدەرىنەن تابىلماعان جاعدايدا، قازاق ءتىلىنىڭ دىبىستىق ەرەكشەلىكتەرىنە سايكەستەندىرە وتىرىپ، سول جات ءسوزدى قابىلداۋ قاجەت دەلىنگەن. ا.بايتۇرسىن ۇلى 1928 جىلى «سابيتكە جاۋاپ» دەگەن ماقالاسىندا: «شەت سوزدەردىڭ تۇرپاتىن ورىستار وزگەرتىپ الىپ وتىر. سوندىقتان، ءبىز دە سول ورىس ءتىلى سەكىلدى وزگەرتىپ الۋىمىز قاجەت دەگەن»، - دەپ اتاپ ءوتتى ول.

ورىناي جۇبايەۆا قازاق ءتىلىنىڭ ەرەجەسىنە قاتىستى كەمشىلىكتەرىمىزدى لاتىن الىپبيىنە كوشۋ كەزىندە تۇگەندەپ الۋ قاجەت دەگەن وي ايتتى.

«لاتىن الىپبيىنە كوشكەندە جەكە كۋالىگىمىز وزگەرەدى، اقشامىزعا دەيىن لاتىن ارپىندە جازىلادى. وسى ورايدى پايدالانىپ، ەرەجەلەرىمىزدى تۇگەندەپ الۋ قاجەت. بۇل ورايدا الاش زيالىلارىنىڭ ەڭبەكتەرىن نەگىزگە الۋىمىز كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن»،  - دەدى عالىم.

تاريحي-قۇجاتتىق كورمە مەن دوڭگەلەك ۇستەلگە ءتىلشى عالىمدار، قوعام قايراتكەرلەرى، جوعارعى وقۋ ورنى ستۋدەنتتەرى قاتىستى.