لاتىن گرافيكاسىن ەنگىزۋ جايىندا اڭگىمە شىققان كەزدە شۇبارلانعان ءتىلىمىز قالپىنا كەلەتىن بولدى دەپ قۋانعانىمىز جاسىرىن ەمەس. بوركىمىزدى اۋەلەتىپ اسپانعا اتپاساق تا ىشتەي تىلەۋلەس بولدىق. العاش لاتىن قارىپتەرىنىڭ جوباسى تالقىعا تۇسە باستاعاندا ءوز پىكىرىمدى دە ءبىلدىرىپ، شاما-شارقىمشا «لاتىن گرافيكاسىنا نە ءۇشىن كوشەمىز؟» اتتى ماقالا دا جازدىم. ارينە، ءبىر مەن عانا ەمەس، بۇل ماسەلەگە ءۇن قوسقاندار كوپ بولدى. اركىم ءارقانداي جوبالارىن دا ۇسىنىپ جاتتى. جوعارعى جاقتان ۇسىنىلعان گرافيكالاردىڭ كۇلكىگە دۋشار بولعانىنا دا كۋا بولدىق. نەگىزىنەن جوبانى ۇسىنۋشىلاردىڭ باسىم بولىگى ءتىل ماماندارى ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. سولاي بولا تۇرا ولاردىڭ جوباسىندا تىلىمىزگە جات دىبىستار قايتا-قايتا كورىنىس بەرە بەرەتىنىن تۇسىنە الماي-اق قويدىم. سوڭعى نۇسقادا «ۆ»، «چ»، «ف» دىبىستارى بار. وسى دىبىستاردى ەنگىزگەن ءتىل ماماندارى نەگە سۇيەندى ەكەن؟ جيىرماسىنشى عاسىرعا دەيىنگى قازاق تىلىندە وسىنداي دىبىستاردىڭ بولعانىن ولار دالەلدەپ بەرە الا ما ەكەن؟ قازاق تىلىندەگى دىبىستارعا جات دىبىستاردى قوسا بەرەتىن بولساق، لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋدىڭ ءمانى بار ما؟ بۇرىنعى اتا-بابالارىمىز ورىس تىلىندەگى «ساموۆار» ءسوزىن «ساماۋرىن»، «چاپايەۆتى» – «شاپايەۆ»، «فابريكانى» – «پابريكا» دەپ ايتقان. ويتكەنى، انا تىلىنە جات دىبىستارمەن سوزدەرىن بىلعاعىسى كەلمەگەن. اراب گرافيكاسىندا قازاق ءالىپبيىن جاساعان احمەت بايتۇرسىن ۇلى دا مۇنداي دىبىستاردى قولدانباعان. الدە احاڭنىڭ بۇل ارەكەتىن قازىرگى ءتىل ماماندارى ساۋاتسىزدىققا بالاپ ءجۇر مە ەكەن؟
ميعا سىڭبەيتىن ەكىنشى ماسەلە – بۇل گرافيكانى تەك قانا ەلىمىزدە تۇراتىن قازاقتاردىڭ قولدانۋى. مۇنى ەل پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ: «لاتىنعا ءوتۋ – ورىس تىلىنەن، كيريلل قارپىنەن باس تارتۋدى بىلدىرمەيدى. قازاقستاننىڭ ءورىستىلدى ازاماتتارىنا كيريلليسا ساقتالادى» دەپ بەكىتىپ تە بەردى. بۇل دەگەنىڭىز – «الا قويدى بولە قىرقۋ»، ياعني ءبىر مەملەكەتتە ەكى الفاۆيت قولدانۋ. مۇنداي «ءۇي ىشىنەن ءۇي تىگۋ» تۇپتىڭ-تۇبىندە ەلدىگىمىزگە، مەملەكەتتىگىمىزگە ءقاۋىپ تۋدىرماق. ونسىز دا مۇشكىل قازاق تىلىنە شەت قاقپاي كورسەتۋگە يتەرمەلەۋ. سالدارى ءقازىردىڭ وزىندە بىلىنە باستادى. بالالارىن ورىس تىلىندەگى مەكتەپتەرگە بەرەمىز دەپ ءبۋىنىپ-تۇيىنىپ وتىرعاندار كوبەيۋدە. مۇنى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنىڭ سەنات دەپۋتاتى مۇرات باقتيار ۇلى: «لاتىن ءالىپبيىن تەك قازاق ءتىلدى مەكتەپتەر عانا قولداناتىن بولسا، كۇنى ەرتەڭ ءاربىر اتا-انا بالالارىن وزدەرى بىلەتىن تىلدەگى، ياعني كيريلل قارپىمەن جۇمىس ىستەيتىن ورىس تىلىندەگى مەكتەپتەرگە بەرەتىنى ءقازىردىڭ وزىندە بەلگىلى بولىپ وتىر. تۇپتىڭ-تۇبىندە بۇل ماسەلە قوعامدى لاتىن ءقارپىن مەڭگەرگەن جانە لاتىن ءقارپىن بىلمەيتىن، تەك كيريلل قارپىمەن عانا جۇمىس ىستەيتىن توپتارعا ءبولىپ جىبەرە مە دەگەن ماسەلە الاڭداتادى. بۇل كەلىپ تۇتاس ءبىر قازاق ۇلتىنىڭ تاعى دا تىلدىك نەگىزدە بولشەكتەنىپ كەتۋىنە اكەپ سوعاتىنداي سەزىلەدى» دەپ، ۇلكەن تريبۋنادا الاڭداۋشىلىعىن جەتكىزدى. ونىڭ ايتىپ وتىرعانىندا نەگىز دە جوق ەمەس. سوندىقتان دا مۇنى ەل بولىپ وسى باستان ويلاستىرماساق بولمايدى. ەرتەڭگى كۇنى ءبارى دە كەش بولماق.
كەنجەعالي قوشىم-نوعاي
