ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى ناۋرىز مەيرامى – بايىرعى زاماننان كەلە جاتقان «كوكتەمگى جاڭارۋ» مەرەكەسى ەكەنى بەلگىلى. ناۋرىز - بەس مىڭ جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى تويلانىپ كەلەدى. بۇل مەيرام ورتا ازيا حالىقتارى، سونىڭ ىشىندە قازاق حالقىنىڭ دا ۇلتتىق مەيرامى ەكەنى بارشامىزعا ايان.

بۇل كونە مەرەكە ناۋرىزدىڭ تاريحىنا كوز سالساق، الەم حالىقتارىنىڭ باسىم بولىگى اتالمىش مەيرامدى ءالى كۇنگە دەيىن تويلاپ كەلەدى. بۇل مەيرام كوبىنەسە ناۋرىز، نيەۆرۋز، ناۆرۋز، نوۆرۋز بايرام دەپ اتاسا، ال تاجىكتەر «گۇل گاردون»، «بايشەشەك»، «گۇلناۋرىز»، تاتارلار «ناردۋگان»، بۋرياتتار «ساگاان سارا»، ەجەلگى گرەكتەر «پاتريح»، بيرمالىقتار «سۋ مەيرامى»، چۋۆاشتار «نوريس وياحە»، تاجىكتەر «گۇل گاردون»، «بايشەشەك»، «گۇلناۋرىز»، حورەزمدىكتەر «ناۋساردجي» دەپ تۇرلىشە اتايدى.

ناۋرىز ءسوزى «جاڭا كۇن» دەگەن ماعىنا بەرەدى. مەيرام كەزىندە تازالىققا ءمان بەرىلىپ، مەرەكەلىك «ناۋرىز كوجە» دايىندالادى. كوجە – ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىندە ءار ءتۇرلى جەتى ءتۇرلى دامنەن جاسالاتىنىن دا بايقاۋعا بولادى. ناۋرىز مەيرامىندا بىر-بىرىنە قوناق بولىپ، تويلاپ ارقا-جارقا بولىپ جاتادى. ال، ەندى الەم ەلدەرىندە ناۋرىز قالاي تويلانادى؟ قىسقاشا توقتالىپ وتەيىك...

ءازىربايجان

ءازىربايجاندا ناۋرىز مەيرامى – كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەسكەن كۇنى رەتىندە اتالىپ وتەدى. ەل تۇرعىندارى بۇل مەيرامدى قاتتى ۇناتادى. مەرەكە كۇنى اس دايىندايدى، ادامدار بىر-بىرىنە باقىت پەن مولشىلىق تىلەيدى. ءداستۇر بويىنشا «تونگال» دەپ اتالاتىن وت جاعىپ، ودان جەتى رەت سەكىرەتىن بولعان.

مەرەكەلىك داستارحاننى باستى تاعامى شەكەربۋرا دايىندالادى. ول - اي پىشىندەس قامىردان جاسالعان ءتاتتى تاعام. ال، ءوسىپ تۇرعان جاسىل بيداي ساباقتارى «كۇن سيمۆولىن» بىلدىرەدى. بيداي قۋىرىلىپ، جۇمىرتقالار قىزىلعا بويالادى.

ءازىربايجان حالقىندا ناۋرىز كۇنى جاڭبىر جاۋسا، «كەلەر جىل وتە جاقسى، بەرەكەتتى» بولادى دەگەن سەنىم قالىپتاسقان.

قىرعىزستان

كورشى ايىر قالپاقتى اعايىندار ەلىندە بۇل مەيرام ايرىقشا تويلانادى. مەيرامدا داستارحان جايىلىپ، ماي، قانت جانە بيداي ۇنىنان جاسالعان ءداستۇرلى ۇلتتىق تاعام – سۋمەلەك (سۇمولوك) جانە كوجە دايىندالادى. حالىق اراسىنداعى سەنىمگە بايلانىستى «سۋ» جانە «مەلەك»(پەرىشتە) سوزدەرىنەن قۇرالعان. جانە بۇل تاعام ءجاننات تاعامى، قاسيەتتى ەكەندىگى ايتىلادى. قارىزىنان قۇتىلىپ، ادامدار بىر-بىرىمەن تاتۋلاسادى. كەيبىر جەرگىلىكتى سەنىم بويىنشا مەيرام كۇنى نارەستە دۇنيەگە كەلسە، ەسىمىن «نوورۋز» دەپ قويادى. ال، قار جاۋۋ دا - جاقسىلىقتىڭ نىشانى.

قازىرگى تاڭدا، قىرعىزستاندا بۇل مەيرامدا الاڭداردا جالپىحالىقتىق سەرۋەندەر، مەرەكەلىك كونسەرت پەن ۇلتتىق ويىندار وتەدى.

وزبەكستان

كوكتەمگى ناۋرىز مەيرامىن وڭتۇستىكتەگى كورشىمىز وزبەكستان دا ەرەكشە قۇرمەتتەپ اتاپ وتەدى. ناۋرىزدى قالاي كۇتىپ السا، جىل تولىعىمەن سولاي وتەدى دەپ سەنەدى. سول سەبەپتى ءبىر-بىرىن كەشىرىپ، جاقىندارىنا سىيلىق ۇسىنىپ، قۋانىشقا بولەنگەن.

وزبەكستاندا جىل سايىن 21 ناۋرىز كۇنى تويلانادى. ءداستۇرلى تۇردە جارمەڭكەلەر، جالپى حالىقتىق شەرۋلەر، يت جانە اتەش شايقاسى، ات شابىسى ۇيىمداستىرىلادى. ۇلتتىق كيىمدەرىمەن ءان ايتىپ، بي بيلەيدى. كوپشىلىگى قازىرگى كۇنگە دەيىن ەجەلگى داستۇرلەرىن ساقتاپ كەلەدى. نەگىزگى تاعامدارى - سۋمالياك (بيداي ۇنىنان جاسالعان تاعام) سامسا، حوش ءيىستى پالاۋ، حاليم (بيداي ەتپەن) مەن جاسىل جەلەك قوسىپ دايىندالعان نيشالدا ءتاتتى ءبالىشى ازىرلەنەدى. سۋمالياك – ءومىردى، دەنساۋلىقتى، مولشىلىق پەن جىلىقتى بىلدىرەدى.

سونىمەن قاتار، وزبەكستاندا انالار قىزدارى مەن كەلىندەرىن جانىنا الىپ ءتۇرلى جەمىس پەن كوكونىس تاعامدارىن جاساپ، داستارحان جايادى. قازاندى تولتىرىپ تاماق پىسىرەدى. بۇنى «قازان تولدى» دەيدى، ونىسى «ريزىعىمىز تولى بولسىن» دەگەن نيەتكە سايادى.

تۇرىكمەنستان

تۇرىكمەندەردە كوكتەم مەيرامى ناۋرىزعا بايلانىستى قازىرگى تاڭدا حالىققا تانىمال كەيبىر ىرىمدار بار. ماسەلەن، «ەگەر ناۋرىزدا كۇن بۇلتتى بولسا، وندا وسىنداي اۋا-رايى ماۋسىم ايىنا دەيىن سوزىلادى» دەپ كۇتكەن نەمەسە «ناۋرىزدا قار نەمەسە جاڭبىر جاۋسا – جىل ەگىنگە قولايلى ءارى ءونىمدى بولادى» توپشىلاعان. ناۋرىز مەرەكەسىندە العاشقى جاڭا ماۋسىم باستالادى. ياعني سول مەرزىمدە، شوپاندار قاسقىرلارعا شابۋىل جاسايتىن الابايلار شايقاسىن ۇيىمداستىرادى.

سونىمەن قاتار، تاعى ءبىر جاڭاشىلدىق ءۇردىستىڭ پايدا بولىپ كەلەدى. تۇرىكمەنستان «ناۋرىز بايرامى» كەزىندە ايەلدەردىڭ قوعام ومىرىندەگى ءرولىنىڭ تانىلۋى ماقساتىندا ايەلدەر كۇنىن، انالار كۇنىن اتاپ ءوتىپ كەلەدى.

ادەتتە، مەيرامدا ۇلتتىق كيىم كيگەن ەرلەر اس ازىرلەيدى.

تاجىكستان

«ناۆرۋز» دەپ اتايتىن تاجىكستان تۇرعىندارى مەرەكە كۇندەرى بىر-بىرىمەن ەرەكشە تۇردە سالەمدەسەدى: «ناۆرۋزوتان پيرۋز بود!» نەمەسە «ناۆرۋز مۋبوراك بود!» («ناۋرىز مەيرامى قۇتتى بولسىن!»).

مەرەكەنىڭ باستى تاعامى – كاۋاپ جانە داندەردەن قوسىپ جاسالعان ءتاتتى پالاۋ. ءداستۇرلى تۇردە پالاۋدى ەرلەر دايىندايدى. تاجىكتەردە ناۋرىزدىڭ باستى سيمۆولى – وت. ياعني، جاڭارۋ مەن ەمدىك قاسيەتى بار دەپ سەنىپ، وتقا بايلانىستى كورىنىستەر قويىپ، كورسەتىلىمدەر ورىن الادى.

داستارحاندا «س» ارپىنەن باستالاتىن ەڭ از 7 ءتۇرلى تاعام دايىندالادى. ولار: سۋماناك پەن سيپاند، سيركە مەن سەمەني، سابزي جانە ت.ب. بۇل تاعامداردان باسقا ۇستەلدە اينا، بالاۋىز جانە بويالعان جۇمىرتقالار بولادى. وسى بارلىق اتالعانداردىڭ سيمۆوليكالىق ءمان-ماعىناسى بار: بالاۋىز – ادامدى جامان رۋحتان ساقتاۋشى جارىق پەن وت، ال جۇمىرتقا مەن اينا – ەسكى جىلدىڭ اياقتالۋىن ءبىلدىرىپ، جاڭا جىلدىڭ العاشقى كۇنىنىڭ باستالعانىن سيپاتتايدى. ۇستەلدىڭ ءسانى رەتىندە سامبۋسي (سامسا)، سابسي (كوكونىس) جانە ءوسىپ تۇرعان جاس بيدايدىڭ ساباعى قويىلادى.

جۇڭگو

قىتايدا كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلگەن ناۋرىز مەيرامىن ەتنيكالىق ۇيعىر، قازاق، وزبەك، دۇنگەن ت.ب. حالىق مەكەندەگەن شىڭجاڭ-ۇيعىر اۆتونوميالىق وكرۋگىنىڭ تۇرعىندارى اتاپ وتەدى.

ادامدار اشىق ءتۇستى كيىمدەر كيىپ، عيبادات ۇيلەرىنە بارادى. مەرەكەلىك كيىمدەردىڭ تۇستەرى - اق، قارا، جاسىل جانە سارى بولادى. ولاردىڭ ءارقايسىسى وت، سۋ، اعاش، مەتالل جانە جەردى اسپەتتەيدى. مۇندا ءداستۇرلى تاعام رەتىندە جەتى ءتۇرلى دامنەن دايىندالعان بوتقا جاسالادى. مەرەكەدە بي بيلەپ، ءان ايتىلادى.

ءۇندىستان

ءۇندىستان مۇسىلماندارى دا شىرايلى كوكتەم ناۋرىز مەرەكەسىن اتاپ وتەدى.

ولاردا ايرىقشا ىرىمدار مەن سەنىمدەر جوق. كەرەمەت ۇستەل دايىنداپ، ادەمى كيىم كيىنىپ بارلىق نارسەنى گۇلمەن كوركەمدەيدى. مۇندا دا ۇلكەن ەتىپ وت جاعادى جانە ۇندىستەر «تۇتىنمەن بىرگە كەتەر جىلدىڭ بارلىق ساتسىزدىكتەرى وسى وتپەن بىرگە كەتەدى» دەپ سەنگەن.

اۋعانستان

اۋعانستاندا ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى – ناۋرىز مەيرامى 21-ناۋرىزدا تويلانادى. مىناداي وعاش سالت-جورالعىلارى بار: 20-ناۋرىز تۇنگى ساعات 1-دەن، 21-ناۋرىز كۇندىزگى 12-گە دەيىن ەشكىم كوشەگە شىقپاۋى ءتيىس. ياعني، بۇعان بايلانىستى سەنىم: ەگەر كىمدە-كىم سول ۋاقىتتا ۇيدەن شىقسا، وندا كەلە جاتقان جىلدا جانۇياسىنىڭ ءبىر مۇشەسى دۇنيەدەن وتەدى دەگەن نانىم بولعان.

ءبىراز ۋاقىت مەيرامعا دەيىن جانۇيانىڭ بارلىق مۇشەسىنە جاڭا كيىمدەر تىگىلەدى. جاقىندارىنا سىيلىقتار بەرىلىپ، ۇيگە تازالىق جاسالادى. مەيرام كۇنى داستارحاندا جەمىستەر مەن داندەر، جەتى ءتۇرلى جەمىستەن دايىندالعان كومپوت جانە 5 ءتۇرلى تاعام بولادى. اتاۋى «س» ارپىنەن باستالاتىن بۇل

تاعامدار بارلىق دوستار مەن تانىستارعا ۇسىنىلادى. ادەتتە، جانۇياداعى بالانىڭ سانىنا بايلانىستى الدىن-الا جۇمىرتقا ءپىسىرىلىپ، تۇرلى-تۇسكە بويالادى. «باقىتسىزدىقتى وزىمەن بىرگە الىپ كەتەدى» دەگەن ىرىممەن، جانۇياداعى ءار بالاعا كەم دەگەندە ءبىر دانا جۇمىرتقا جەگىزەتىن بولعان.

يران

يراندىقتار ناۋرىز مەيرامىن 13 كۇن تويلايدى. العاشقى 5 كۇنىن دوس-جاران، تۋىس جاقىندارىمەن بىرگە ناۋرىزدى كۇتىپ الۋعا ارناسا، توعىزىنشى كۇن شاحرياران ناۆرۋز (شاح ناۆرۋز) رەتىندە تويلايدى. ال، ون ءۇشىنشى كۇن سيزدا‑بەدار («ون ءۇشىنشىسى ۇيدەن تىس») رەتىندە اتاپ وتىلەدى. ءداستۇر بويىنشا يراندىق ايەلدەر، مەيرام قارساڭىندا «وسى ۋاقىتقا دەيىن بولعان بارلىق جاماندىق اتاۋى كەتسىن ءارى وزدەرى ءۇشىن دەنساۋلىق پەن اسەمدىكتى قالاۋ» نيەتىمەن وتتان سەكىرەتىن بولعان. ەرلەر بولسا، قىزىل ءتۇستى كيىم كيىپ بەتتەرىن قارا كۇيە نەمەسە قارا بوياۋمەن بوياپ قالا كوشەلەرىن سەرۋەندەيدى.

ناۋرىز – باسقا مەملەكەتتەر سياقتى يران ەلىنىڭ دە ماڭىزدى مەرەكەلەرىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. مەرەكەلىك داستارحان «حافت-سين»، ياعني «س» ارپىنەن باستالاتىن 7 ءتۇرلى تاعاممەن ارلەنەدى. ولاردىڭ اراسىندا مىندەتتى تۇردە بولۋى ءتيىس: مونەتا (سەككە)، سىركە سۋ (سەركە)، سارىمساق (سير)، دامدەۋىشتەر جانە مەرەكەلىك تاعامدار بار. ۇستەلدە مىندەتتى تۇردە اينا مەن جانىپ تۇرعان بالاۋىز قويىلادى. ال، تازالانعان زىعىر ءدانى نەمەسە بيداي - دەنساۋلىق پەن جاڭارۋدىڭ سيمۆولى ىسپەتتەس داستارحان كوركىن كەلتىرەتىن بولعان.

تۇركيا

ناۋرىز - Aنادولۋدا «سۋلتان-ى نيەۆرۋز»، «نيەۆرۋز سۋلتان» سياقتى اتتارمەن تانىلعان. ءسالت-داستۇر بويىنشا ناۋرىزدىڭ العاشقى كۇنى نە كورسە نەمەسە بايقاسا، ادام جىل بويى سونىمەن بىرگە بولادى دەپ جورامالداعان. بۇل تەك ادامدارعا عانا ەمەس، قاراپايىم تۇرمىستىق زاتتار مەن تاعامدارعا دا بايلانىستى. سول سەبەپتى، مەيرامدا تۇركيادا الدىن-الا دايىندالىپ، وزىنە زاتتار ساتىپ الىپ جانە جاقسى امالدار جاساۋعا تىرىسادى. تۇركيانىڭ ناۋرىز مەيرامىنىنىڭ نەگىزگى اتريبۋتى – قاسيەتتى وت بولىپ سانالادى. ول – قازىرگى تاڭدا بىرتە-بىرتە وتشاشۋلارمەن (فەيەرۆەرك) الماستىرىلىپ كەلەدى.

سونىمەن قاتار، فولكلورلىق اسپاپتار توبى دا ءوز ونەرلەرىن كورسەتەدى. مەيرام قارساڭىندا كوپتەگەن تاعامدار جاسالادى. ولار – جاپىراقشامەن دايىندالعان بورەك، يۋفكا، لەبلەبي، لوكۋم جانە تاتتىلەردىڭ سان الۋان ءتۇرى...

تۇركيادا 23-ناۋرىز ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ العاشقى كۇنى رەتىندە اتالىپ وتەدى. ول كۇنى تاڭەرتەڭ ەرتە تۇرىپ، جاڭا كيىمدەرىن كيەدى. زيرات باسىنا بارىپ دۇعا جاسايدى جانە ءشاي، كوفە ىشەدى. سودان كەيىن، ءبارى ءبىر داستارحان باسىنا جيىلىپ اس ىشەدى. سول مەزەتتە اسپاپتار ويناتىتىلىپ، ءجىر-ان، ولەڭدەر ايتىلادى. اعاشقا اتكەنشەكتەر قۇرادى. بالالار «بايراق» جازۋى بار باتپىراۋىقتاردى ۇشىرادى.

مەيرامدا تۋىس-جاقىندارى مەن كورشىلەر بىر-بىرىنە قوناققا بارادى. اۋلەتتىڭ ۇلكەندەرىنە بارىپ قۇتتىقتاپ، باتاسىن الىپ قايتادى. مەيرامنىڭ تويلانۋى ەلدىڭ ءار وڭىرىندە ءتۇرلى بولعانىمەن، جالپى ۇقساستىقتارى وتە كوپ بايقالادى. قازاقستان قازاق حالقى «جەر مەن كوكتىڭ جاڭارۋى»، «تىرشىلىكتىڭ باستاۋى» جانە «كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلگەن ۋاقىتى» دەپ ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى - ناۋرىز مەيرامىن ۇلتتىق مەرەكە رەتىندە اتاپ ءوتى كەلەدى. ەلىمىزدىڭ باتىس وڭىرلەرىندە ناۋرىزدى 14-ناۋرىزدان باستاپ «امال مەرەكەسى» نەمەسە «كورىسۋ كۇنى» رەتىندە تويلاي باستايدى.

ەلىمىزدىڭ باستى كوشەلەرى مەن الاڭدارىندا اق كيىز ۇيلەر تىگىلىپ، مەرەكەلىك كونسەرتتەر وتەدى. ۇلتتىق سپورتتىق ويىندار وينالادى جانە قۇسبەگىلەر دە ءوز شەبەرلىكتەرىمەن حالىقتى ءتانتى ەتەدى. مەيرامنىڭ باستى تاعامى – ناۋرىز كوجە جەتى ءتۇرلى دامنەن جاسالادى. قازاقتار، «ىرىس-بەرەكە مولايادى» دەگەن سەنىممەن قۇيىلعان ناۋرىز كوجەنى تاۋىسىپ قويۋ كەرەك دەپ سەنگەن. ناۋرىز كوجەدەن باسقا باۋىرساق ءپىسىرىپ، ۇلتتىق ءسۇت ونىمدەرىنەن جاسالعان تاتتىلەر مەن ەت تاعامىن دايىندايدى.

قازاقتار - ناۋرىز ايىندا تۋعان بوتا، قۇلىن، بۇزاۋ جانە قوزى-لاقتى «ناۋرىز ءتول» دەپ اتاعان.

مەيىرىمدىلىك پەن قامقورلىقتىڭ ايى بولعان ناۋرىز مەيرامىندا ىزگى تىلەكتەر ايتىلىپ، ىزەتتى قامقورلىقپەن قارسى العان.

ءوزىمىز بايقاپ وتىرعانداي، «ناۋرىز»، «نيەۆرۋز»، «نوۋرۋز»، «نيەۆرۋز بايرامى» مەرەكەسىنىڭ تويلانۋى مەن ۋاقىتىنىڭ وزگەشە بولۋى ءار ەلدە تۇرلىشە بولسا دا، ماقساتى تەك - ءبىر بولعان. ياعني، كوپتەن كۇتكەن كوكتەم مەن تىرشىلىكتىڭ قايتا جاندانۋى، دەنساۋلىق پەن ىرىستىڭ، باقىت پەن قۋانىشتىڭ سيمۆولىنا اينالعان. مەيرام قارساڭىندا مىندەتى تۇردە ۇيگە تازالىق جاساپ، ەسكى-قۇسقى زاتتاردى تاستاعان.

ال، مەرەكەدە بىر-بىرىنە تىلەكتەر تىلەپ، كەشىرىمدە بولىپ مۇقتاج جاندارعا قول ۇشىن بەرەتىنىن بايقاۋعا بولادى. ەڭ باستىسى - داستارحان ءسانىن كەلتىرگەن. بارلىق حالىقتاردا، باي داستارحان – كەلە جاتقان جاڭا جىلدا مولشىلىق پەن ىرىستى الىپ كەلەدى دەپ سەنگەنىن پايىمداۋعا بولادى.